N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Luister naar
06:58
Uit nog niet gepubliceerd onderzoek onder Europese voetbalsters blijkt dat 60 procent van hen last heeft van psychische overbelasting. Ernstige blessures leiden tot mentale klachten, maar ook sociale factoren spelen een rol.
Foto Ryan Sun/AP
Ruim twee jaar geleden maakte ik met een collega een special over de mentale weerbaarheid van voetballers. Zeven (ex-)voetballers vertelden hoe zij omgaan met spanning, onzekerheid en hoge verwachtingen in hun sport. Dominique Janssen, verdediger van VfL Wolfsburg, was een van hen.
„Het vrouwenvoetbal wordt steeds groter, er komt meer op speelsters af”, vertelde ze. „Ook buiten het veld wordt het spel harder en politieker. De ene dag geniet je veel respect, de volgende word je aan de kant gezet. Intussen groeit de druk om jezelf op social media goed te presenteren. Maar wat is goed? Is het goed als je van jezelf afdrijft om anderen te behagen?”
Het kostte destijds veel moeite een vrouw te vinden die zich over mentale weerbaarheid in het voetbal wilde uitspreken. Ik vermoed dat dat te maken heeft met het feit dat voetbalsters, zeker toen, een felle strijd voeren voor betere salarissen en betere faciliteiten, voor meer zendtijd en prijzengeld. In zo’n strijd moet je je hard opstellen. Een kijkje in je ziel ligt niet voor de hand.
Die emancipatoire strijd is nog lang niet voltooid, maar er komt wel meer ruimte voor gevoelens. In Nederland is dat voor een deel te danken een bondscoach Andries Jonker, die zijn speelsters openlijk in bescherming neemt. Journalisten hebben vooral aandacht voor zijn uitspraken over de volle speelkalender en fysieke malheur, maar als je goed luistert hoor je dat hij bezorgd is over de mentale gesteldheid van zijn speelsters.
De Nederlandse internationals hebben ook mentale klachten, citeerde VI Jonker onlangs. „Hartstikke fijn dat het vrouwenvoetbal zich in razend tempo ontwikkelt, maar laten we vooral zorgen dat de internationale topspeelsters mentaal en fysiek in goede gezondheid blijven.”
Vincent Gouttebarge, hoofd van het medisch team van de internationale spelersvakbond Fifpro en wetenschapper in het Amsterdam UMC, doet al jaren onderzoek naar de mentale weerbaarheid van topsporters. Hij is sinds 2019 voorzitter van de Mental Health Working Group van het Internationaal Olympisch Comité (IOC) en geeft ook adviezen over mentaal welzijn aan de Nederlandse olympische ploegen.
„Het welzijn van topsporters vergt een holistische benadering”, zegt hij. „Vaak gaat de aandacht naar fysieke klachten uit, maar mentale klachten zijn net zo belangrijk. Bij mannelijke voetballers is daar al wat langer aandacht voor, bij de vrouwen staat het nog in de kinderschoenen. Zeker op clubniveau, en zéker in de Eredivisie, ontbreekt het daar aan een grote staf. Dan schiet de aandacht voor mentaal welzijn erbij in.”
Een promovenda van Gouttebarge aan het UMC heeft recent een manuscript ingediend bij een wetenschappelijk tijdschrift. Daarin beschrijft ze de mentale klachten die 75 topvoetbalsters uit meerdere landen rapporteren. „De uitkomsten liegen er niet om”, zegt Gouttebarge. „De percentages aan klachten zijn minstens zo hoog, zo niet hoger dan bij hun mannelijke collega’s. Zes procent heeft last van angstklachten, 60 procent van psychische overbelasting. Het zijn geen door een psychiater gediagnostiseerde aandoeningen, maar veelzeggend is het wel.”
In 2021 lanceerde de FIFA een campagne waarin aandacht werd gevraagd voor psychische aandoeningen onder mannelijke profvoetballers. Onderzoek van Fifpro had uitgewezen dat 23 procent van hen last had van slaapproblemen. Negen procent had te maken met depressieve klachten en 7 procent kampte met angstgevoelens.
Ernstige blessures zijn volgens Gouttebarge een belangrijke oorzaak van mentale klachten – die leiden tot onzekerheid over bijvoorbeeld toekomstperspectief – maar ook sociale factoren buiten het voetbal spelen een rol. Nog veel profspeelsters ervaren druk omdat zij naast hun sport moeten werken om voldoende salaris te hebben. Op sociale media worden zij hard beoordeeld en veroordeeld om hun prestaties. „Topsport wordt vaak als een toxische omgeving ervaren”, zegt hij.
Na het EK van vorig jaar werd er een bijeenkomst voor de internationals georganiseerd waarin openhartig werd gesproken over de mentale inzinking die je kan ervaren als je langere tijd samen hebt doorgebracht op een groot toernooi, maar je ervaringen nog niet volledig hebt kunnen verwerken. „Speelsters hebben dat als erg positief ervaren”, zegt Gouttebarge. „Het zou goed zijn als zij aan het begin van het seizoen op dezelfde wijze worden gescreend op mentaal welzijn als op hartaandoeningen en blessures.”
In de Verenigde Staten is er al langer aandacht voor het innerlijke leven van profvoetbalsters. ‘De stilte doorbroken, profvoetbalsters maken een prioriteit van mentaal welzijn’, kopte The New York Times vorige maand. De krant beschrijft hoe er door een tragisch ongeval meer aandacht voor dit thema kwam. International Naomi Girma (foto) verloor in 2022 haar goede vriendin en ploeggenoot Katie Meyer door zelfdoding. Ze schakelde de hulp in van experts en nodigde twintig speelsters uit de National Women’s Soccer League uit voor een retreat op een schiereiland bij San Diego.
Vier dagen waren ze samen, vertelt Lilli Barrett-O’Keefe, een van de begeleiders, via de telefoon. Ze trainden samen, deden aan yoga, namen een duik in de oceaan en ze praatten over dingen die hen als mensen verbonden: wie ben je, wat zijn je persoonlijke waarden, hoe ga je om met teleurstelling en verdriet, welke offers breng je? „Hele gangbare menselijke gevoelens, maar wel binnen een professioneel sportkader”, zegt ze.
Het leven van een topsporter is veeleisend, vindt Barrett-O’Keefe, en dan bedoelt ze niet alleen fysiek. „Veel mensen verafgoden sporters. Ze vergeten dat het mensen zijn, met hun eigen angsten en teleurstellingen. Op die plek konden ze even mens zijn.”
Er kwam zó veel positieve energie uit de ontmoeting, zegt ze, dat je je afvraagt wat er zou gebeuren als je dit soort sessies ook bij clubs zou introduceren. „Onze hoop is dat het ooit de norm wordt. Niet alleen in de VS, maar wereldwijd.”
