Eerst was ‘wit’ een activistische term, nu is ‘blank’ dat

Dagblad Trouw heeft onlangs besloten het woord blank niet meer te gebruiken om een lichte huidskleur mee aan te duiden. Waar nodig zal die krant dus niet meer schrijven over blanke en zwarte mensen, maar over witte en zwarte mensen.

De roep om blank door wit te vervangen klinkt al langer. Achterliggende reden is dat blank in de vergelijking blanken en zwarten positief zou klinken, waardoor zwart vanzelf een negatieve lading krijgt. De combinatie wit en zwart zou eerlijker zijn, want beide neutraal.

De journalistieke website Villamedia maakte een rondje langs verschillende mediaredacties om te vragen hoe zij hierin stonden. Overgestapt naar wit/zwart zijn inmiddels de Volkskrant, de NOS, RTL, het Algemeen Dagblad, Het Financieele Dagblad, het ANP en Villamedia zelf.

De Telegraaf verklaarde zich begin 2021 een tegenstander van racisme, maar de krant neemt afstand van „de radicale en raciale agenda van de identiteitspolitiek”. De keuze voor wit zou daar een uiting van zijn en daarom houdt dit dagblad het in voorkomende gevallen bij blank.

Hoe zit het met NRC? Volgens Villamedia meldde het Stijlboek NRC Handelsblad in 2000 stellig: „We schrijven niet over witte mensen, maar over blanken.” Dat is niet helemaal correct, althans: niet compleet. Het Stijlboek bevatte toen ook het lemma ‘Vermelding van huidskleur en ras’. Met daarin de zin: „We vermelden alleen iemands etnische afkomst als dat voor het bericht van belang is of tot beter begrip dient.” In de NRC-Code, de opvolger van het Stijlboek, is dit geworden: „We benaderen burgers als individuen en vermelden niet standaard de etnische afkomst of huidskleur van personen.” De keuze wit-blank wordt aan de redacteuren overgelaten, maar witte mensen is duidelijk aan de winnende hand.

Een bleke, pigmentarme huid

Even helemaal terug naar het begin: heeft blank inderdaad een andere gevoelswaarde dan wit? En is blank eigenlijk wel een kleur? De Dikke Van Dale onderscheidt zeven betekenissen bij blank. Je leest er voorbeeldzinnen als „koperwerk blank schuren” (‘spiegelend, blinkend’), „de velden staan blank” (‘ze zijn overstroomd’) en „een blanke huid”. Laatstgenoemde voorbeeldzin staat bij de betekenis: ‘helder wit, lichtgekleurd (al of niet glanzend)’.

Lees ook: Hoe het woord ‘blank’ door de jaren heen is gebruikt

Hiermee is meteen de vraag beantwoord of blank een kleur is. Ja, hoewel waarschijnlijk weinig mensen in een winkel om blanke verf zullen vragen. Wie hiernaar googelt komt vanzelf terecht bij „blanke lak”, al is die dan weer kleurloos.

Bij wit vermeldt Van Dale als tiende betekenis: ‘mensen met een van nature bleke, pigmentarme huid, etnografisch behorend tot de (afstammelingen van) Europese volkeren’. Vervolgens verwijst dit woordenboek, dat zowel in rechtszaken als in Kamerdebatten als scheidsrechter dient, bij witte mensen naar blanken. Lees: ze zijn gelijk.

Kaping door radicalen

In de praktijk is dat al enkele jaren niet meer het geval: die beslissingen van Trouw en andere kranten komen niet uit de lucht vallen. Taalkundig gezien heeft een en ander een bijzonder effect, namelijk een omkering in de gevoelswaarden van wit en blank. Dat NRC in 2000 verordonneerde „We schrijven niet over witte mensen, maar over blanken”, komt doordat de aanduiding witte mensen toen als aanstellerig en activistisch werd beschouwd. Ik ben een van de samenstellers van die stijlgids en kan me de discussies over dit lemma nog goed herinneren. De Telegraaf kiest nu voor blank omdat het wil wegblijven van radicale en raciale identiteitspolitiek, maar in feite wordt blank in toenemende mate door radicalen gekaapt. Denk aan de nieuwjaarwens „Vrolijk blank 2023” die White Lives Matter tijdens Oud en Nieuw op de Erasmusbrug projecteerde.

N-woord

Sommige lezers zullen nu denken en misschien zelfs roepen: maar voor mij is en blijft blank een neutraal woord! Op basis van eerdere gevallen kun je voorspellen dat dit niet zo zal blijven. Toen aan het begin van de eeuwwisseling de discussies ontstonden over het n-woord, zei ook ik: ik voel dit niet als beledigend, voor mij is het een neutraal woord. Toch ben ik het geleidelijk aan minder gaan gebruiken, want waarom zou ik ermee doorgaan als anderen zeggen dat zij het wel degelijk als beledigend ervaren? Inmiddels roept dit woord ook bij mij een onbehaaglijk gevoel op. Die verandering in gevoelswaarde is dus ingesleten. Zozeer zelfs dat ik hierboven de verkorting n-woord schreef.

Historische voorbeelden zijn er ook. In zeventiende eeuw vonden overheden smous nog zo’n neutraal woord dat ze het in decreten gebruikten. Later werd dit Joden. Toen Israëlieten en Hebreeërs. Vervolgens Joodse mensen. En daarna weer Joden, al dan niet met hoofdletter. Tegenwoordig bedraagt de incubatietijd van zo’n verandering in gevoelswaarde zo’n vijftien jaar.

Terug naar wit versus blank: we zien dus dat zij stuivertje hebben gewisseld. Wit was eerst activistisch en wordt nu door steeds meer mensen als neutraal ervaren, blank was eerst neutraal maar zal in toenemende mate worden omarmd door extreem-rechts.

Dat gaat nog de nodige hoofdbrekens opleveren voor rechtse activisten die zich bedienen van de geuzennaam Witte Wappies. Allitereert lekker, dat wel, maar inmiddels maakt Blanke Wappie al opgang.

Lees ook: Kunnen wit en blank door één deur in dezelfde krant?