Een volledig verbod op X in Brazilië. ‘Ik voel me plotseling heel erg afgesloten van de wereld’

Als Patricia Carvalho, bedrijfsleider bij een sportketen, zaterdagochtend X opent zoals ze iedere ochtend gewend is te doen, krijgt ze een foutmelding. „Berichten worden niet geladen. Probeer het opnieuw”, staat op haar account. Ze probeert het opnieuw, doet haar telefoon aan en uit, maar nu verschijnt een melding dat er iets mis is en dat ze het later weer moet proberen.

Al dagen was aangekondigd dat X – het voormalige Twitter – mogelijk uit de lucht zou worden gehaald in Brazilië. Carvalho schrok toch: „Ik voelde me plotseling heel erg afgesloten van de wereld. Mijn ochtendritueel begint met het doornemen van nieuws via X. Ik kijk wat trending is. Volg nieuwskoppen. Ik lees wat influencers en politici schrijven en ik volg accounts van sporters en bekende acteurs. Ik zie soms ook berichten waarvan ik twijfel of ze waar zijn: je moet wel kunnen filteren als je X volgt”, zegt ze telefonisch.

Het land zat in spanning na het volledig uit de hand gelopen juridisch gevecht tussen X-eigenaar en miljardair Elon Musk en de Braziliaanse hoge rechter Alexandre de Moraes. Vorige maand staakte X al alle zakelijke activiteiten in Brazilië en werd het hoofdkantoor gesloten. De raadsheer van het Hooggerechtshof waarschuwde hierna meermaals dat X nog steeds een wettelijke vertegenwoordiger in Brazilië moest aanwijzen. Toen Musk dit bleef weigeren, werd dit weekeinde een volledige ban op X in Brazilië van kracht.

Desinformatie

In Brazilië worden sociale media als belangrijkste nieuwsbron gebruikt. In zijn jarenlange strijd tegen nepnieuws en complottheorieën besliste De Moraes onder meer dat meer dan honderd X-accounts en profielen moesten worden gesloten, waaronder die van sommige bolsonaristas, aanhangers en sympathisanten van de ultrarechtse oud-president Jair Bolsonaro.

Tijdens zijn regeerperiode (2019-2023) namen desinformatie en complottheorieën een gigantische vlucht, ook regelmatig aangestuurd door de president zelf. Net als zijn ideologische en politieke voorbeeld oud-president Donald Trump in de VS, trok Bolsonaro in Brazilië openlijk de verkiezingsuitslag in twijfel nadat hij in 2022 verloor van de huidige president Lula da Silva. Daaropvolgend bestormden – aanhangers van Bolsonaro overheidsgebouwen in de hoofdstad Brasília – zoals Trump-aanhangers in Washington relden bij het Capitool in januari 2021.

Ik vind het belangrijk dat de Braziliaanse wetgeving wordt nageleefd. Maar lossen we nepnieuws zo echt op of gaan de verspreiders door op andere kanalen?

Patricia Carvalho
voormalig X-gebruiker in Brazilië

„Ik baal natuurlijk dat we geen X meer hebben”, zegt Carvalho. „Want er wordt een heleboel belangrijke, handige en praktische informatie geplaatst, niet alleen nepnieuws. Maar tegelijkertijd vind ik dat Elon Musk niet moet denken dat hij de regels in Brazilië kan bepalen. We zijn een soeverein land, geen kolonie van het Westen. Niemand staat hier boven de wet, ook de rijkste man ter wereld niet”, zegt ze.

Net als veel landgenoten is ze nu uitgeweken naar Bluesky, opgericht door Twitter-oprichter Jack Dorsey, een account dat ze tot nu toe nauwelijks gebruikte. Twee dagen voor de afsluiting van X kwamen daar al een half miljoen nieuwe gebruikers bij, vooral veel Brazilianen die alvast het zekere voor het onzekere namen.

Twee kampen

Brazilië staat met 22 miljoen gebruikers wereldwijd in de top vijf van landen waar X het meest wordt gebruikt. Binnen de toch al gepolariseerde bevolking staan ook nu twee kampen tegenover elkaar. Het ene kamp vindt de maatregel te ver gaan en roepen dat de vrijheid van meningsuiting onder druk komt en dat Brazilië door het verbod nu verandert in een dictatuur.

Het andere kamp stelt juist dat de jonge Braziliaanse democratie wordt gered omdat die, als gevolg van de ultrarechtse desinformatie gevaar loopt. Bovendien vinden veel Brazilianen het te ver gaan dat Elon Musk – die openlijk sympathiseert met Bolsonaro en kritisch is over Lula – zich bemoeit met binnenlandse politieke zaken.

Bekende acteurs en presentatoren spraken zich ook uit in dit debat. Zo bekritiseerde de liberale presentator Luciano Huck het besluit van De Moraes. „Ik ben tegen wat er vandaag is gebeurd. Ik denk dat het heel slecht is voor Brazilië als de rechterlijke macht zich op zo’n dwingende manier mengt in de dagelijkse activiteiten van bedrijven”, schreef hij op zijn Instagram-account met 22 miljoen volgers.

De beroemde Braziliaanse influencer Felipe Neto (17 miljoen volgers op X) maakte een felle sneer naar Musk: „Vergeet niet dat als je naar een ander land gaat, dat je je dan aan de wetgeving van dat land moet houden, ook al ben je het er niet mee eens”, schreef hij op Bluesky. President Lula da Silva zei achter het rechterlijke besluit te staan terwijl oud-president Bolsonaro het, zoals verwacht, veroordeelde en schreef „Welkom in Noord-Korea”. Brazilië past nu in de rij van landen als Noord-Korea, Rusland China, Iran, waar X verboden is.

‘Alexandre files’

Brazilianen die de blokkade toch proberen te omzeilen (door bijvoorbeeld via VPN in te loggen waardoor het lijkt alsof ze vanuit een ander land hun account openen) kunnen rekenen op een boete van meer dan 50.000 reais (omgerekend ruim 8.000 euro) per dag.

Musk noemt rechter De Moraes een „dictator” en maakte zaterdag op zijn platform een pagina aan onder de titel ‘Alexandre files’ waar hij belooft om vertrouwelijke beslissingen over X van het Hooggerechtshof te publiceren onder het mom van transparantie.

Zondag plaatste Musk daar een besluit van het Hooggerechtshof van 8 augustus, waarin X werd opgedragen om binnen twee uur een aantal accounts te blokkeren vanwege de verspreiding van desinformatie. Het ging onder meer om de profielen van de Braziliaanse senator Marcos Ribeiro Do Val, ultrarechtse influencers en een voorganger van een invloedrijke pinkstergemeentekerk. Daarnaast plaatste Musk pagina’s uit het Braziliaanse wetboek waarin de vrijheid van meningsuiting en het verbod op censuur zijn vastgelegd.

Maar volgens rechter De Moraes verwart Elon Musk vrijheid van meningsuiting met vrijheid van agressie, en verwart hij „opzettelijke censuur met een constitutioneel verbod op haatuitspraken en het aanzetten tot anti-democratische handelingen”, aldus De Moraes vlak voordat hij de opdracht gaf om X uit de lucht te halen.


Lees ook

Magistraat die in zijn eenmansstrijd tegen nepnieuws machtige vijanden maakt – van Bolsonaro tot Musk

Raadsheer Alexandre de Moraes van het Braziliaanse federale Hooggerechtshof.

Paula Carvalho stuurt zondagochtend per WhatsApp een bericht dat ze nog steeds niet is afgekickt van X. „Toch vind ik het belangrijk dat de Braziliaanse wetgeving wordt nageleefd. Maar lossen we nepnieuws zo echt op of gaan de verspreiders nu door op andere kanalen? Kun je deze strijd wel winnen, vraag ik me af?”