Opnieuw wordt de Nederlandse Staat dinsdag voor de rechter gedaagd in een grote rechtszaak over stikstof. Milieu-organisatie Greenpeace eist dat de overheid de komende jaren in totaal ruim 80 procent van de kwetsbare natuur beschermt tegen stikstofschade. Op straffe van een dwangsom van 100.000 euro per dag, zolang de Staat in gebreke blijft.
„De natuur staat er verschrikkelijk slecht voor: oude eikenbossen, en veen- en heidegebieden dreigen onherstelbaar beschadigd te worden”, zegt Greenpeace-directeur Andy Palmen. „We hebben alle wegen wel bewandeld: van dialoog, en brieven, tot een spandoekactie op het dak van de Tweede Kamer.”
De advocaat van Greenpeace vergelijkt het met de Urgenda-klimaatzaak, waarin de Hoge Raad de Staat in 2019 opdroeg de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Dit zou de eerste civiele zaak van een milieu-organisatie zijn om natuur te beschermen tegen stikstof.
Lees ook
De snippers natuur waar het nieuwe kabinet over spreekt zijn eigenlijk parels
Ambtenaren hebben gewaarschuwd voor grote sociaal-maatschappelijke en financiële gevolgen, indien Greenpeace wint, berichtte RTL Nieuws. Het ministerie van LVVN wil zelf niet reageren zolang de zaak onder de rechter is.
‘Onhaalbaar plannetje’
Bouwend Nederland vreest niet direct een bouwstop, maar „een risico” is dat overheden terughoudend worden met vergunningverlening omdat ze de uitspraak lastig kunnen overzien, zegt een woordvoerder van de brancheclub. Boerenorganisatie LTO herhaalt dat Greenpeace boeren, woningbouw en natuurherstel niet helpt met „een volstrekt onhaalbaar plannetje”.
„Je wilt niet dat een samenleving ‘op slot’ gaat”, reageert Palmen. „Maar de woningnood komt niet alleen door stikstof, er is jarenlang veel te weinig gebouwd. Stikstof is wel een heel pijnlijk probleem voor boeren. Dat komt omdat de politiek decennialang heeft weggekeken: onverantwoord. Dan moet je niet wijzen naar Greenpeace.”
Het gaat om een bodemprocedure die Greenpeace al heeft aangespannen in juli 2023, onder het kabinet Rutte-IV. De milieu-organisatie eist dat de Staat de Europese Vogel- (1979) en Habitatrichtlijn (1992) naleeft, voor bescherming van vogels, dieren en planten.
Greenpeace heeft hiervoor een lijst met ‘rode’ en ‘oranje’ natuurtypen laten opstellen, gebaseerd op onderzoek van het bureau B-Ware en de Taakgroep Ecologische Onderbouwing, ingesteld door de overheid. De rode typen, zoals hoge zandgronden, zure vennen en veenmosrietlanden, staan het meest onder druk. De stikstofneerslag in die rode typen zou volgens Greenpeace in 2025 onder de schadelijke KDW-grens (Kritische Depositie Waarde) moeten zijn gebracht, de oranje typen in 2030: dat is samen zo’n 80 procent van de kwetsbare natuur.
Stikstofkaartje
Het is vergelijkbaar met de stikstofdoelen achter het geschrapte ‘stikstofkaartje’ uit 2022 van oud-minister Christianne van der Wal (VVD), zegt Greenpeace. Maar de eisen van de milieuorganisatie gaan wel verder dan de wettelijke eisen – die eigenlijk al onhaalbaar worden geacht. Volgens de wet moet de stikstofneerslag in 40 procent van de kwetsbare natuur in 2025 op gezond niveau zitten, 50 procent in 2030 en 74 procent in 2035.
„We hebben gekeken naar: wat is juridisch verplicht, en wat is ecologisch nódig”, zegt Palmen.
Omdat de bodemprocedure lang duurt, heeft Greenpeace afgelopen zomer al een kort geding over stikstof aangespannen, en verloren. De voorzieningenrechter noemde de zorgen van Greenpeace toen „begrijpelijk”, maar kon niet goed vaststellen „in welke „concrete leefgebieden” de Staat onmiddellijk tot actie moest overgaan.
„Dit zal zeker een discussie worden”, zegt directeur Palmen over de zitting van dinsdag. Maar de inhoudelijke behandeling van een bodemprocedure gaat veel verder dan bij een kort geding, en daar heeft hij vertrouwen in, zegt hij.
Afglijden
Wat als het loopt zoals met de stikstofuitspraak van de Hoge Raad in 2019, waarin het PAS-beleid van de overheid onderuit werd gehaald? Vijf jaar later is er nog niet veel vooruitgang geboekt, en het kabinet-Schoof wil het stikstofbeleid helemaal omgooien. Palmen: „Ik weiger te accepteren dat we leven in een maatschappij waarin de overheid uitspraken van rechters niet naleeft. Dan zijn we aan het afglijden.”
Lees ook
Hoe komt Nederland uit de stikstofcrisis?
Mocht Greenpeace winnen, dan verwacht Palmen dat de Staat in hoger beroep en in cassatie gaat tot aan de Hoge Raad – wat járen kan duren. Wel kan de rechtbank bepalen dat de Staat direct meer moet doen tegen stikstof.
Milieugroep MOB, bekend van haar stikstofzaken, steunt de procedure van Greenpeace, zegt voorzitter Johan Vollenbroek. MOB-raadsman Valentijn Wösten noemt het op persoonlijke titel wel een „riskante weg”. MOB spant via het bestuursrecht stikstofzaken aan tegen vergunningen, waarbij de bewijslast ligt bij de overheid die de vergunningen heeft toegekend, legt hij uit. Bij een civielrechtelijke zaak zoals deze is het aan Greenpeace om te bewijzen dat de Staat onrechtmatig handelt. „In feite vecht je het héle stikstofbeleid aan, dat is nogal wat. Het Rijk zal een leger aan ambtenaren en juristen inzetten om te laten zien welke inspanningen er zijn om stikstof tegen te gaan.”
Stikstofexpert Wim de Vries noemt het „een onmogelijke eis” om in een paar jaar 80 procent van de kwetsbare natuur te beschermen tegen stikstofneerslag. „Je kunt de Staat wel houden aan de wettelijke eis tot vermindering van de uitstoot met 50 procent. Dat kan door eisen te stellen aan de stikstofuitstoot per bedrijf, zoals politiek en bestuur ook willen. Zo’n nieuw systeem invoeren kost wel tijd, het is zaak dat er haast mee wordt gemaakt.”
Het vorige kabinet wilde een Transitiefonds van 25 miljard euro om onder meer stikstof terug te dringen, maar dat is van tafel, zegt Palmen. „Den Haag is teruggeschrokken van de boerenprotesten, van de electorale gevolgen. En dit nieuwe kabinet heeft de handen eigenlijk van stikstof afgetrokken. We moeten wel in actie komen voor de natuur.”