Een kinderboekenauteur in Nederland met de dood bedreigd. Hoe kan dat?

„Voetballers herkennen de geur van wedstrijden. Of het nu kunstgras is of gezaaid, elk voetbalveld ruikt ernaar. Voordat de wedstrijd begint, plukken de teamgenootjes van Jasper een paar sprieten uit de grond, om die met hun vingers kapot te wrijven, de verkruimelde resten onder hun neus te houden en op te snuiven. […] Jasper heeft niets met gras. Zijn zaterdagen ruiken naar de trainer.”

Dit is de opening van het verhaal ‘Trainer’ van Pim Lammers, dat in 2016 werd gepubliceerd op het digitale cultureel platform De Optimist, een tijdschrift voor volwassen fictie waar jonge schrijvers de ruimte krijgen om nieuw werk te publiceren. In het verhaal is er een reden van seksuele aard dat de zaterdag naar de trainer ruikt. Het jongetje verlangt naar de betasting van de coach, en deze geeft daar met genoegen gehoor aan.

Pim Lammers is ook de auteur van prentenboeken en kindergedichten. En dat wrong blijkbaar, want Lammers maakte dit weekend bekend zich terug te trekken als auteur van het gedicht bij de Kinderboekenweek. Eerst was er een stuk op de radicaal-rechtse website reactionair.nl. Daarna volgden Twitter-berichtjes van zangeres/tv-presentatrice Monique Smit en Kamervragen van Wybren van Haga, die wilde dat het ministerie van Onderwijs en Cultuur zou ingrijpen. De conservatief-katholieke actiegroep Gezin in Gevaar organiseerde een petitie ‘Geef geen podium aan pedofilie-schrijver’, met als resultaat dat talrijke doodsbedreigingen volgden aan het adres van Lammers en auteurs die het voor hem opnamen.

Lees ook het commentaar van NRC: ‘Fictie wordt steeds minder gelezen, en minder begrepen, zo blijkt uit de bedreiging van Pim Lammers’

Fatwa tegen Rushdie

Ook uit minder uitgesproken radicaal-rechtse en christelijk-conservatieve hoek laaide het vuur op tegen Lammers en de CPNB op. Free a Girl, een stichting die zich richt op „een wereld zonder seksuele uitbuiting van meisjes” (en die eerder Arnon Grunberg na de uitreiking van de Vermeerprijs ervan betichtte pedofiel te zijn) eiste van de CPNB onmiddellijke actie: „Free a Girl veroordeelt de beslissing van de CPNB om een auteur een platform te geven tijdens de Kinderboekenweek die eerder een verheerlijkende boodschap over pedofilie heeft verspreid, ongeacht de context of de periode waarin dit gebeurde”, postte de stichting op Instagram.

Dat een auteur met de dood wordt bedreigd, gebeurt niet vaak maar het is geen unicum. De fatwa die uitgevaardigd werd tegen schrijver Salman Rushdie na zijn Duivelsverzen is het bekendste en nu ook het meest recente voorbeeld van hoe concreet zo’n doodsbedreiging kan worden. Zelfs in Nederland zijn auteurs de laatste jaren nog wel met de dood bedreigd, zoals A.H.J. Dautzenberg, die het opnam voor de inmiddels opgeheven pedofielenvereniging Martijn.

Met ‘ze moeten van de kinderen afblijven’ heb je vrij spel om te bedreigen

Dat een schrijver met de dood wordt bedreigd door Nederlandse burgers op basis van een kort verhaal is echter een unicum. Wie is Lammers dat hij dit over zich afroept?

Pim Lammers is bekend geworden als auteur van prentenboeken als De boer en de dierenarts en Het lammetje dat een varken is, waar hij in 2018 de Zilveren Griffel voor kreeg.

In het eerste boek doen de boerderijdieren alsof ze ziek zijn. De boer is verliefd op de dierenarts maar te verlegen voor een afspraakje; nu moet die wel naar de boerderij komen. Het lammetje dat een varken is gaat over een lammetje dat graag in de modder speelt. De boer gaat bij de dierenarts langs en deze concludeert dat in het lammetje een varkentje verstopt zit. Het dier wil daaraan geholpen worden. „‘Wil je dit echt?’ vraagt de dierenarts. ‘Ja, want ik ben een varkentje’, zegt het lammetje.”

Het thema van de zoektocht naar de eigen identiteit zit ook in Lammers’ kindergedichten. Zoals een over de neef die zich opmaakt, of het gedicht ‘Op wie ben ik?’: „Mama is op papa, papa ook op haar. / Mijn oma was op opa. / Mijn tantes zijn op elkaar. / Mijn broer is op een jongen uit zijn klas. / (in zijn dagboek stond ook op wie: Bas.) […] En ik? / Ik ben op zoek.”

Vrij spel

Zo empathisch en onschuldig als deze teksten zijn, ze waren de actiegroep Gezin in Gevaar eerder al een doorn in het oog. Maar de tekst voor volwassenen over het voetballertje en zijn pedofiele trainer bood de mogelijkheid om echt tot een publiciteitsoffensief over te gaan.

De relatie tussen een volwassen persoon en een kind is vaker onderwerp in de literatuur: Lolita van Vladimir Nabokov is het bekendste voorbeeld, Gerard Reve liet ook menig jonge jongen opdraven.

Lees ook: OM dreigt jaar jeugddetentie voor bedreigen schrijver Lale Gül

Bij Reve leidde dit soms ook tot Kamervragen (al gingen die over God in de gedaante van een ezel), maar niet tot doodsbedreigingen. Beiden schreven ook niet voor kinderen.

Lammers is kinderboekenschrijver, en dat maakt hem kwetsbaar. Dat het verhaal voor volwassenen niets te maken heeft met zijn prentenboeken, is reden hem als een bedreiging te zien. Iets vergelijkbaars overkwam Ted van Lieshout in 2012 na de verschijning van Mijn meneer, over de liefde tussen een elfjarige jongen en een kinderlijk gebleven man. Hoewel het verhaal was gebaseerd op eigen ervaringen werd er voorbijgegaan aan het gegeven dat dit een roman was.

Op sociale media word je dan al snel uitgescholden voor pedofiel, want daarmee mobiliseer je een groot aantal mensen dat ook niets heeft met lhbtq+ of genderkwesties, maar inmiddels wel weet dat het niet correct is daar al te hard tegenin te gaan. En met de kreet ‘ze moeten van de kinderen afblijven’ heb je vrij spel.

Uitgeverij Querido, dat vorig jaar de gedichten van Lammers bundelde, is een actie begonnen om steun te betuigen aan Lammers „én aan de vrijheid van literaire expressie”. Zo wordt een gedicht van Lammers als etalagemateriaal toegestuurd aan boekhandels. Opdat iedereen begrijpt dat verhalen fictie zijn en uitingen van persoonlijke expressie – een gegeven dat voor kinderen vanzelf spreekt.