Weer een onverwachte wending in de handelsoorlog, maar nu eens een die niet veroorzaakt is door de onvoorspelbare Donald Trump zelf. Het Amerikaanse Hof van Internationale Handel oordeelde woensdag dat de president van de VS geen ‘onbegrensd gezag’ heeft om heffingen op te leggen op de invoer uit bijna alle landen in de wereld.
Een belangrijk deel van de invoerheffingen die Trump heeft aangekondigd, kan daardoor niet meer aan de Amerikaanse grenzen worden opgelegd. Onderhandelingen die zijn regering voert met veel landen, zullen waarschijnlijk vertraging oplopen door dit vonnis omdat landen gaan afwachten.
De essentie van de uitspraak is dat Trump zich zelf te grote bevoegdheden heeft toegekend. In de verdeling tussen de machten in de VS moet het Congres tot de invoer van heffingen besluiten. Dat kunnen het Huis van Afgevaardigden en de Senaat alleen doen als er eerst uitgebreid onderzoek is gedaan naar veronderstelde oneerlijke handelspraktijken. Daar gaan doorgaans maanden overheen.
Omdat Trump veel meer haast heeft, passeerde hij het Congres sinds zijn aantreden via presidentiële decreten, met als argument dat de grote handelstekorten van de VS zorgen voor een nationale noodtoestand. De ongekend hoge heffingen die Trump de afgelopen maanden afkondigde en waarmee hij andere landen tot stevige concessies in onderhandelingen wilde dwingen, zorgden voor grote onrust bij bedrijven, consumenten en beleggers.
1
Wat heeft het Hof van Internationale Handel precies besloten?
Het hof deed uitspraak in twee zaken. Een was aangespannen door een groep kleinere bedrijven onder leiding van wijnimporteur V.O.S. uit New York, de ander door twaalf federale staten onder aanvoering van Oregon. De bedrijven en de staten vochten het gebruik aan van de International Emergency Economic Powers Act (IEEPA) uit 1977, waarop Trump zich baseerde om de gewraakte heffingen op te leggen.
Het Congres nam die wet in 1977 aan om de president in uitzonderlijke omstandigheden de mogelijkheid te geven met sancties en handelsembargo’s maatregelen te treffen tegen landen die de nationale veiligheid van de VS bedreigen. De wet verving een eerdere wet, waar president Nixon in 1971 tijdens een valutacrisis te ruim gebruik van had gemaakt, volgens de politici van destijds.
Het Hof steekt er nu een stokje voor dat Trump de oplopende handelstekorten van de VS aanmerkt als bedreiging van de nationale veiligheid, waardoor hij het Congres zou kunnen passeren. De rechters benadrukken dat de handelstekorten niet als ‘een ongebruikelijke en buitengewone bedreiging’ gekenschetst kunnen worden, waarvan sprake moet zijn om de IEEPA in stelling te brengen. In de wetsteksten komt het woord ‘heffingen’ bovendien niet voor als maatregel die de president in zo’n situatie kan treffen.
Voor heffingen tegen Mexico, Canada en China, om ze onder druk te zetten de doorvoer van fentanyl tegen te gaan, had Trump de wet ook niet mogen gebruiken, blijkt uit de uitspraak. Er is volgens de rechters geen enkele relatie tussen het middel van invoerheffingen en het doel om af te dwingen dat deze landen de handel in dit verslavende middel tegengaan. Dat is volgens de wet wel vereist, stellen de rechters.
De heffingen liggen nog niet per direct stil, het hof heeft de ambtenarij tien dagen de tijd gegeven om de heffingen terug te draaien. Of goederen die nu naar de VS op weg zijn en binnen die termijn aankomen wel of niet onder de heffingen vallen, is niet duidelijk. Ook geeft de uitspraak geen uitsluitsel of bedrijven inmiddels betaalde heffingen kunnen terugvorderen bij de overheid.
2
Zijn nu alle invoerheffingen van de baan?
Nee, dat niet, maar veel landen kunnen wel even opgelucht ademhalen. De uitspraak betreft alle heffingen die de regering-Trump op 2 april aan meer dan zestig landen heeft opgelegd en die Trump een week later voor negentig dagen opschortte om onderhandelingen de ruimte te geven. De basisheffing van 10 procent op alle goederen die sinds die 9e april van kracht is, valt daardoor ook onder deze uitspraak.
Ook de heffingen op Canada en Mexico van 25 procent die Trump al in februari oplegde vanwege de fentanyl die uit deze landen de grens over zou komen, zijn door de rechters nu dus stilgelegd.
Maar de heffingen van 25 procent die gelden voor staal, aluminium, auto’s en auto-onderdelen vallen erbuiten. Zij zijn ingesteld onder wat bekend staat als sectie 232 van de Trade Expansion Act. Ook de heffingen op chips, farmaceutische producten en hout, waarmee Trump al heeft gedreigd, zouden hij op basis van deze wet nog steeds kunnen invoeren. Heffingen die al sinds de eerste termijn van Trump gelden en heffingen die door president Biden zijn ingevoerd, vallen niet onder de uitspraak.
3
Hoe belangrijk is dit hof eigenlijk?
Het Hof voor Internationale Handel is een weinig bekende rechtbank, die een geschiedenis heeft die teruggaat tot 1890.Deze in New York gevestigde gespecialiseerde federale rechtbank is de aangewezen rechtbank voor zaken die internationale handel en de douane betreffen.
Het hof, dat is samengesteld uit drie rechters, kwam tot een unaniem oordeel. Eén van de leden van deze driekoppige rechtbank is door Trump zelf benoemd in zijn vorige regeerperiode, één rechter door de Republikeinse president Ronald Reagan in de jaren tachtig van de vorige eeuw en de derde door Democraat Barack Obama.
Het is niet de eerste nederlaag die Trump leidt bij Amerikaanse rechters voor het vergaande beleid dat hij via presidentiële bevelen probeert door te drijven. Zo is hij al door rechters teruggefloten bij de uitvoering van zijn grootscheepse uitzettingsbeleid van immigranten en bij zijn pogingen om federale instanties te ontmantelen en massa-ontslagen bij de federale overheid door te voeren. Ook haalden ze een streep door de maatregel waarmee Trump Harvard University wilde dwingen buitenlandse studenten te weren.
Deze uitspraak zet de strijd tussen de president en onafhankelijke rechters weer verder op scherp. „Het is niet aan ongekozen rechters om te bepalen hoe verstandig om te gaan met nationale veiligheid”, zei Witte Huis-woordvoerder Kush Desai in een eerste reactie.
4
Wat kan Trump nu doen?
De regering-Trump is direct tegen deze uitspaak in beroep gegaan. Als de president bij het federale hof van beroep zijn zin niet krijgt, is de verwachting dat hij de zaak voor het Hooggerechtshof brengt. Daarin zit een meerderheid van conservatieve, deels door hem zelf benoemde rechters.
Ook is de kans groot dat zijn regering een andere wettelijke grondslag voor de heffingen zal proberen te vinden. Zo zou hij kunnen proberen sectie 232 van de Trade Expansion Act te gebruiken, die hij ook heeft toegepast voor de heffingen op chips, staal en auto’s, maar dat vereist wel uitgebreid onderzoek naar de vraag of de import van deze goederen de nationale veiligheid ondermijnt. In eerste reacties stellen analisten en experts te verwachten dat de regering-Trump deze en allerlei andere mogelijkheden zullen aanwenden om de heffingen hoe dan ook te laten doorgaan. Trump is te veel verzot op dit machtsmiddel.
5
Wat betekent de uitspraak voor de lopende onderhandelingen met andere landen?
Véél, volgens de juristen van Trump zelf. Voor het hof voerden ambtenaren van het Openbaar Ministerie aan dat de onderhandelingen met de Europese Unie en India ernstig belemmerd zouden worden. Die verwachting wordt nu alom gedeeld. Veel landen zullen eerst afwachten wat er nu in Washington gebeurt en de uitspraak als drukmiddel gebruiken. De deadline van 8 juli die nu geldt voor de onderhandelingen over heffingen zal minder makkelijk te halen zijn. Zakenbank Goldman Sachs noemde de uitspraak weliswaar een tegenslag, „maar deze hoeft niet te betekenen dat de einduitkomst voor veel handelspartners van de VS zal veranderen”.
Wat er gebeurt met de deals met het Verenigd Koninkrijk en China die de regering-Trump al heeft gesloten, is niet duidelijk. „Het is slechts de eerste fase van juridische procedures”, zei een woordvoerder van de Britse regering tegen internationale persbureaus.
Beurzen reageerden donderdag voorzichtig optimistisch en zagen de koersen licht stijgen. In Europa zaten vooral sectoren als de auto-industrie en luxewaren in de lift.
