Hoogleraar mensenrechten Neve Gordon spreekt niet alleen uit academische ervaring. In Israël zette hij zich in voor de vredesbeweging en Arabisch-Joodse contacten. Vanuit Engeland, waar hij sinds 2012 woont en werkt, is hij actief in de beweging die oproept tot boycot van Israëlische instellingen en bedrijven. In de jaren tachtig diende Gordon in het Israëlische leger en liep hij schotwonden op tijdens een gevecht aan de noordgrens. „Heb ik daar nog last van?” Hij lacht. „Ik heb een gat in mijn maag, een teen is eraf, ik heb van alles.”
Aan de vooravond van drie lezingen in Nederland, op uitnodiging van de groep Dutch Scholars for Palestine, vertelt Gordon in een online gesprek vriendelijk en doelbewust wat hij zijn publiek in Tilburg, Utrecht en Amsterdam wil voorhouden over ‘academische vrijheid in een tijd van genocide’, de titel van zijn lezing. Hij bekritiseert universiteiten om hun repressieve opstelling bij acties van docenten en studenten tegen de oorlog in Gaza en voor een ‘vrij Palestina’.
U spreekt mogelijk ook bestuurders. Wat gaat u ze vertellen?
„Aan westerse universiteiten, ook in Nederland, zien we al bijna een jaar een clamp down [repressie] op geluiden en acties voor het leed van de Palestijnen, een wapenstilstand en respect voor het internationaal recht, en het verbreken van banden met bedrijven en instellingen die medeplichtig zijn aan genocide of een ongehoorde schending van mensenrechten. Ik was voorzitter van de commissie voor academische vrijheid van de Britse Vereniging voor Midden-Oosten Studies [Brismes] en we werden overspoeld door klachten van studenten en docenten die werden aangepakt door hun universiteit. Ik noem het ‘de Palestina-uitzondering’. Allerlei stappen die wel graag werden gedaan toen Rusland in 2022 Oekraïne binnenviel, blijven nu achterwege.”
Maar er zijn toch volop pro-Palestijnse acties en uitingen?
„Universiteiten proberen die op twee manieren tegen te werken. Allereerst door de claim van antisemitisme. Ja, er zijn incidenteel antisemitische uitlatingen gedaan in de honderden acties en kampementen van studenten wereldwijd. Maar de universiteiten bedienen zich van de omstreden definitie van de International Holocaust Remembrance Association (IHRA) die bepaalde kritiek op Israël gelijkstelt met antisemitisme. Dat is onjuist. Nationale politieke ideologieën zijn geen beschermde identiteit, Joods-zijn is dat wel. De definitie is een instrument geworden om een dwingend verband te leggen tussen de staat Israël, Joden als collectief en mij als individuele Jood. Ik vind dat verkeerd.”
Maar Joodse studenten voelen zich onveilig in het huidige academische klimaat.
„Als ik tijdens een college een Amnesty International-rapport aanhaal dat Israël een apartheidsstaat noemt, kan een Joodse student zich gekwetst voelen. Ik betwijfel die ervaring niet, maar wil er wel op wijzen dat die sociaal wordt geproduceerd. Israël wil dat die studenten zich onveilig voelen.”
Ik ken de Nederlandse situatie niet in detail, maar bezettingen hier in Engeland vonden vaak plaats als er niet naar de studenten werd geluisterd
En buiten college? De slogan ‘van de rivier tot de zee’ veronderstelt volgens critici het einde van Israël en etnische zuivering.
„Zou je dat ook zeggen als het ging om een vrij Zuid-Afrika, ten tijde van de Apartheid? Ja, het is een roep om regime change, dat wil zeggen een einde van de bezetting en de apartheid. Trouwens, toen ik op school zat, kreeg ik lesboekjes waarin geen grens bestond tussen het Israël van 1948 en de rest van het gebied, dus het werkt naar twee kanten. Uiteindelijk gaat het om de context, om de vraag wie de slogan hanteert en op welke manier.”
Uit de mond van Hamas is het antisemitisch, uit die van studenten niet?
„Als ik met mijn kinderen in Londen de straat opga bij een protest waar die leus wordt gescandeerd en er is geen enkele dreiging, ik praat Hebreeuws met ze, dan voel je dat het gaat om een wapenstilstand en een einde aan het geweld. Als een Hamas-lid de slogan roept en in het wilde weg om zich heen begint te schieten, ja, dan kan het antisemitisch zijn.”
Dat is precies wat er op 7 oktober gebeurde.
„Ik weet niet wat ze op 7 oktober riepen, ik weet niet of ze die leus gebruikten. Wat er gebeurde was een massamoord. Er zullen mensen bij Hamas zijn die het liefst Israël en de Joden willen elimineren. Er zijn sommige Israëlische kolonisten en politici die hetzelfde willen doen met de Palestijnen, ze zijn elkaars spiegelbeeld in hun aspiraties. Maar Hamas had jarenlang pragmatische leiders, Israël heeft de meesten gedood. Die spraken niet over eliminatie maar over een Ottomaans model, met autonomie voor religieuze groepen.
„Maar we hadden het over antisemitisme als strategie van universiteiten om kritiek te smoren. Een tweede strategie is het beroep op veiligheids- en gezondheidsregels op de werkplek. De acties zouden daarmee botsen. Dat is een lachwekkende bewering en cynisch misbruik van rechten waar vakbonden ooit voor hebben geknokt. Het past bij de ‘securitisering’ van universiteiten, die steeds meer als bedrijven worden geleid waar staf en studenten weinig tot niets te zeggen hebben.”
Bij een recente actie in Amsterdam werden computers vernield en paperassen uit het raam gesmeten.
„Als zulke dingen gebeuren, ben je te laat. Waar was het een reactie op? Ik ken de Nederlandse situatie niet in detail, maar bezettingen hier in Engeland vonden vaak plaats als er niet naar de studenten werd geluisterd. Je kunt dat voorkomen door in gesprek te blijven, daar kunnen we allemaal van leren.”
Ik heb Russen niet de dingen horen beweren die Israëlische politici nu zeggen
Die vernielingen waren het werk van een gemaskerde anarchistische groep die het protest kaapte.
„Soms moet je ingrijpen, maar dat zijn uitzonderlijke gevallen. Hier heb ik nergens bulldozers aan het werk gezien tegen studenten. De politie hier draagt ook geen vuurwapens, de hele context is minder gewelddadig.”
U bent voor het verbreken van banden met Israëlische instellingen. Ook stoppen met uitwisselingsprogramma’s, als die niks te maken hebben met militaire zaken?
„Ja, want je wilt niet dat Israël een Palestijnse of moslim-student dan niet binnenlaat, maar de rest van de groep wel. We weten dat zoiets kan gebeuren.”
Lees ook
‘In Israël zijn de academische instellingen diep verwikkeld in de repressie’
Er komen geregeld zeer kritische gastsprekers over Israël naar Nederland, zoals u. Onlangs werd Maya Wind aan de Universiteit Leiden toegejuicht door een stampvolle zaal. Valt het niet best mee met die ‘clamp down’ op pro-Palestijnse geluiden?
„Maya Wind en ik hebben een privilege: we komen als Joodse Israëliers. Dat geeft ons ruimte om te zeggen wat anderen mogelijk niet kunnen.”
Bij de opening van het academisch jaar hekelde Michael Ignatieff de politisering van de universiteit, door rechts en links.
„Dat is een geprivilegieerde liberal kijk op de zaak, die blind is voor het politieke karakter van zijn eigen positie. Het zijn altijd de anderen die de zaak ‘politiseren’. Maar geen positie kiezen is net zo goed politiek.”
Lees ook
Michael Ignatieff, schrijver en voormalig universiteitsbestuurder: ‘Academische vrijheid is geen privilege van een verwende, zeurende kaste’
Dat Israël in Gaza genocide pleegt staat voor u buiten kijf?
„Daar kan denk ik geen twijfel meer aan bestaan. Gelet op de feiten op de grond en de uitlatingen van Israëlische militairen en politici. De Holocaust is niet dé definitie van genocide, het begrip is veel breder.”
Zou u dan ook zeggen dat Rusland genocide pleegt in de Donbas?
„Ik weet niet of ik daar iets over kan zeggen, ik ken de specifieke omstandigheden niet. Ik heb Russen niet de dingen horen beweren die Israëlische politici nu zeggen.”
Poetin beweert dat Oekraïne niet bestaat. Oekraïense cultuur en taal worden uitgewist, kinderen weggevoerd naar Rusland.
„Ja, dat is dan een probleem. Misschien kun je het ook zeggen over wat China doet met de Oeigoeren. De vraag is hoe ver je het begrip wilt verbreden.”
Boycotten is geen principe dat altijd moet gelden, het is een strategie om een doel te bereiken
Moeten universiteiten dan niet ook de banden met China verbreken?
„Boycotten is geen principe dat altijd moet gelden, het is een strategie om een doel te bereiken. Dat doel is gelijke rechten voor Palestijnen tussen de Jordaan en de Middellandse Zee. Ik ben er niet honderd procent van overtuigd dat een academische boycot effectief zal zijn, maar het zou kunnen. Voor China betwijfel ik dat sterk, dus dan zou ik niet voor een academische boycot zijn. Het is een strategische beslissing.”
Dus Israël heeft gewoon pech, omdat een boycot van dat land misschien effectief zal zijn?
„Pech? Misschien juist geluk. Misschien kan het helpen om Israël te redden.”
In een opiniestuk in 2009 was u nog voor een tweestatenoplossing. Nu niet meer?
„Als een tweestatenoplossing zou werken, zou ik hem nemen. Maar in feite bestaat er nu één staat, dus de vraag is: gaan we die democratiseren of niet?
Dat is het einde van Israël als Joodse staat.
„We moeten de hard drive van het land veranderen. Er zijn diverse modellen met gelijke rechten voor alle groepen. De status quo is op den duur geen houdbare oplossing.”
Zo’n vreedzame coëxistentie lijkt in de huidige context niet erg waarschijnlijk.
„Misschien niet in ons leven.”
