Illegale arbeidsmigranten maken op grote schaal gebruik van een zwakte in het systeem van het bevolkingsregister. Momenteel lopen vier onderzoeken van de arbeidsinspectie en justitie naar tussenpersonen die via deze administratieve sluiproute illegale arbeidsmigranten naar Nederland halen. Dat bevestigen fraudebestrijders bij gemeenten, arbeidsinspectie, politie en het Openbaar Ministerie tegenover NRC.
Via het bevolkingsregister kunnen migranten van buiten de Europese Unie een Nederlands burgerservicenummer (BSN) krijgen. Dat wordt gebruikt voor toegang tot de arbeidsmarkt, terwijl velen niet over een werkvergunning beschikken. In de opsporingsonderzoeken gaat het om duizenden migranten uit Brazilië, Oezbekistan, Georgië, Moldavië en Albanië, die illegaal aan het werk waren in de Nederlandse bouw, land- en tuinbouw, vleesverwerkingsindustrie, hotel- en schoonmaakbranche.
In totaal ontvingen 124.000 migranten van buiten de EU in de afgelopen jaren op deze wijze een burgerservicenummer, blijkt uit cijfers die NRC opvroeg bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Een onbekend deel van hen heeft geen verblijfsrecht. Het ministerie weet al jaren van de zwakte in het registratiesysteem, maar laat het tot nu toe in stand.
Niet gecontroleerd
Aan een gemeenteloket schrijven migranten zich in bij de Registratie Niet Ingezetenen (RNI). Die registratie is bedacht voor seizoensarbeiders die korter dan vier maanden blijven en voor in het buitenland wonende Nederlanders die een registratie nodig hebben omdat ze bijvoorbeeld pensioen ontvangen. Maar ook migranten van buiten de EU kunnen zich melden aan het loket. Ze hoeven geen adres op te geven, ook wordt niet gecontroleerd of ze überhaupt in Nederland mogen verblijven. Nadat hun identiteit is vastgesteld, krijgen ze een burgerservicenummer toegewezen. Daarmee openen ze bij de bank een rekeningnummer en registreren bij de Kamer van Koophandel een bedrijfje, waarna ze aan het werk gaan. Sommigen tonen hun werkgever een vals Europees identiteitsbewijs, zodat het lijkt alsof ze hier mogen werken. Of ze ooit weer vertrekken, wordt niet bijgehouden.
De illegale arbeidsmigranten worden bij het registratieproces geregeld geholpen door criminele netwerken die er geld aan verdienen. De afgelopen maanden zijn in verschillende onderzoeken arrestaties verricht, waarbij de verdachten het registratiesysteem gebruikten om vreemdelingen illegaal te kunnen laten werken.
De basisregistratie zou de poortwachter moeten zijn voor administratief Nederland, maar heeft de deur wagenwijd openstaan
Zo zijn vorige week meerdere aanhoudingen gedaan in een lopend onderzoek naar een gecertificeerd uitzendbureau uit Den Haag dat op grote schaal Georgiërs aan werk heeft geholpen op bouwplaatsen en in kassen in het Westland. De Georgiërs beschikten over Nederlandse burgerservicenummers en valse Griekse identiteitspapieren. De eigenaar van het uitzendbureau wordt verdacht van mensensmokkel en het illegaal tewerkstellen van vreemdelingen.
Busladingen vol Brazilianen
In Amsterdam is in juni een Braziliaanse vrouw gearresteerd die al vijf jaar landgenoten hielp aan burgerservicenummers voor illegaal werk. De zaak kwam aan het licht omdat de vrouw zich telkens opnieuw meldde bij RNI-loketten met grote groepen Brazilianen. In Whatsapp-groepen, ingezien door NRC, adverteerde ze met haar service: ‘Kom je BSN halen en verkrijg je zelfstandigheid!’ Met busladingen vol Brazilianen trok ze langs de loketten. De aanvragers werden vooraf geïnstrueerd wat zij moesten zeggen aan de balie. Vervolgens gingen ze aan de slag in diverse sectoren, van oppaswerk tot aan mogelijk prostitutie. De Braziliaanse ‘fixer’ wordt verdacht van mensensmokkel en moet later dit jaar voor de rechter verschijnen.
In totaal vroegen 6.500 Brazilianen in de afgelopen jaren een burgerservicenummer aan via het RNI-loket. Daarmee zijn Brazilianen oververtegenwoordigd in het register. Andere ‘derdelanders’ die relatief vaak een burgerservicenummer komen halen zijn Oekraïeners, Turken, Wit-Russen en Indiërs, zo blijkt uit cijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Als vandaag een bus Chinezen of een andere willekeurige nationaliteit arriveert aan ons loket, moeten we ze allemaal een BSN meegeven
Gemeenten staan machteloos omdat ze de aanvragen niet kunnen weigeren zolang het identiteitsbewijs klopt, zegt Anna Jansen, beleidsmedewerker bij de gemeente Westland. Samen met andere gemeenten kaartte ze de problemen al vaker aan bij het ministerie. „Als er vandaag een bus Chinezen of een andere willekeurige nationaliteit arriveert aan ons loket, moeten we ze allemaal een BSN meegeven”, zegt Jansen. „Terwijl we geen flauw idee hebben waar ze een BSN voor nodig hebben, dat mogen we volgens de wet niet eens vragen. Vervolgens verdwijnen ze in de anonimiteit. Je hebt als overheid geen controle meer over waar ze zijn, en wat ze doen.”
Sinds een paar jaar is een „forse toename” te zien van het aantal Oezbeken dat via het RNI een burgerservicenummer aanvraagt, schrijft het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM) in een interne memo. De Arbeidsinspectie heeft onderzoek ingesteld naar deze „grote groep” Oezbeken, die „in voertuigen met buitenlandse kentekens” naar Nederland worden gereden om te werken in de bouw.
In Limburg loopt een strafrechtelijk onderzoek naar een Albanese criminele bende, die het RNI zou hebben gebruikt voor drugshandel. Hierbij werden Albanese ‘katvangers’ ingevlogen om burgerservicenummers aan te vragen, waarmee diensten werden aangevraagd bestemd voor hennepplantages. Elf verdachten zijn gedagvaard.
Maatregelen ontoereikend
Al jaren kaarten opsporingsinstanties en gemeenten de problemen met het bevolkingsregister aan bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Zo waarschuwde onder meer Amsterdam in 2020 dat het RNI wordt gebruikt door criminelen. „De basisregistratie zou de poortwachter moeten zijn voor administratief Nederland, maar heeft de deur wagenwijd openstaan voor mensen die het stelsel willen misbruiken”, zegt Rienk Hoff, toenmalig directeur Handhaving & Toezicht bij de gemeente Amsterdam die betrokken was bij de waarschuwing.
Dat heeft slechts tot kleine aanpassingen in het systeem geleid. Zo kunnen de aanvragers tegenwoordig vrijwillig een verblijfsadres opgeven. Maar deze maatregelen zijn „ontoereikend”, schreven de politie en Arbeidsinspectie in een nieuwe waarschuwing van juli dit jaar, gericht aan het ministerie.
Uit een vorige week gepubliceerde reactie blijkt dat het ministerie niet van plan is nieuwe maatregelen te treffen. Zo komt er geen check aan het loket of de aanvragers verblijfsrecht of een werkvergunning hebben. Controle hierop zou volgens het ministerie vooral een taak zijn voor ándere partijen, zoals werkgevers of de Kamer van Koophandel. Er mogen geen „onredelijke eisen of drempels worden opgeworpen” die de registratie ingewikkelder maakt.
Tegenover NRC zegt het ministerie dat er met „de betrokkenen in het stelsel” wordt nagedacht over „de beste oplossingen” tegen misbruik. Het verbeteren van het RNI-systeem geniet „de allerhoogste prioriteit”.
Lees ook
Advies: stel maximum aan aantal arbeidsmigranten met oog op samenleving als geheel. ‘Te lang stonden werkgeversbelangen voorop’
