Doorrekening is er: partijen snoeien in fondsen, VVD schrapt alle ontwikkelingshulp

Het is een ijkpunt in elke campagne: de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s van het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving. Deze woensdagochtend presenteerden de rekenmeesters van de twee planbureaus hun bevindingen.

Beloftes over extra geld of juist bezuinigingen (bij het CPB) en klimaat (bij het PBL) worden in de doorrekening concreet gemaakt. Voor politieke partijen levert het rekenwerk ondertussen volop munitie om het eigen partijprogramma aan te prijzen en de ander aan te vallen.

De afgelopen weken gingen medewerkers van het Centraal Planbureau in gesprek met de financieel specialisten van de deelnemende politieke partijen om de gevolgen van hun verkiezingsprogramma’s in kaart te brengen. Het CPB berekent bovendien wat deze plannen voor consequenties hebben voor zaken als armoede, koopkracht en staatsschuld. Het PBL berekent de gevolgen van de programma’s voor het klimaat.

Een totaalbeeld van het politieke landschap is dit jaar moeilijker te vormen, omdat een groot aantal partijen is afgehaakt. De PVV, SP, de Partij voor de Dieren, BBB, Denk, Bij1 en NSC zijn kritisch over de ‘modellenwerkelijkheid’ van het CPB en leverden hun plannen niet in.

Snijden in fondsen

Toch valt op basis van de partijen die wél meedoen – VVD, D66, GroenLinks-PvdA, CDA, ChristenUnie, Volt, JA21 en SGP – al voorzichtig een aantal conclusies te trekken. Zo wordt er flink gesnoeid in de fondsen die de vorige kabinetten-Rutte introduceerden.

Vooral het Nationaal Groeifonds, bedoeld om innovatie met miljarden te stimuleren, moet het ontgelden: VVD, GroenLinks-PvdA, CDA, ChristenUnie, JA21 en SGP schrappen het fonds helemaal of snijden er fors in. Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen trok dat fonds al de aandacht, toen bleek dat de VVD er een greep uit wilde doen om er een accijnsverlaging mee te betalen.

Bij veel partijen gaan ook de klimaat- en stikstoffondsen op de schop. GroenLinks-PvdA, JA21 en de SGP schrappen deels in het Klimaatfonds, al kiezen ze daarbij een heel andere aanpak. GroenLinks-PvdA wil vooral af van subsidies voor kernenergie en zet er andere vergroeningsmaatregelen tegenover. JA21 schaft juist het hele Klimaatfonds af, met uitzondering van kernenergie. Overigens bepleit ook NSC, dat niets liet doorrekenen, het schrappen van alle fondsen.

Overheidstekort

Bij alle partijen komt de overheid ook in 2028 nog uit op een overheidstekort, al loopt dat bij de meeste partijen iets terug ten opzichte van nu. Doordat de economie in de voorspellingen van het CPB blijft doorgroeien, neemt de staatsschuld in veel gevallen desondanks af.

Ook opvallend: de VVD zet een streep door alle ontwikkelingssamenwerking, met uitzondering van noodhulp. Daarmee bespaart de VVD ongeveer 5 miljard. In het verkiezingsprogramma klonk dat nog anders: daarin wil de VVD enkel „ontwikkelingsrelaties met derde landen onder een vergrootglas houden en indien nodig afbouwen” en „stoppen met goed bedoelde maar weinig effectieve projecten”.

Van de partijen die het programma ook lieten doorrekenen door het PBL, valt op dat ze er allemaal een schepje bovenop doen in het klimaat- en stikstofbeleid van het gevallen kabinet. Maar vijf partijen lieten hun plannen doorrekenen door de klimaatdeskundigen van het PBL: VVD, Groenlinks-PvdA, D66, ChristenUnie en Volt. Anders dan in 2021 deed het CDA niet mee, volgens de partij door een gebrek aan mankracht.

Bij de VVD krimpt de uitstoot van broeikasgas CO₂ het minst, bij D66, Groenlinks-PvdA en Volt het meest. De ChristenUnie zit er tussen in. Hetzelfde patroon is te zien bij de stikstofmaatregelen die partijen nemen. Bij de VVD krimpt de veestapel het minst, met ongeveer 10 procent, bij D66, Groenlinks-PvdA en Volt het meest met 30 tot 35 procent. Opnieuw zit de ChristenUnie er tussenin met 20 procent. De partij van Pieter Omtzigt deed ook niet mee aan deze doorrekening, maar denkt overigens ook dat de veestapel zal moeten krimpen.

Lees ook
De liefde voor het doorekenen is bekoeld

Miljarden tekort om nieuwe noordelijke treinverbindingen aan te leggen

admin
September 23, 2024
0

De aanleg van de Lelylijn en de Nedersaksenlijn blijft zeer onzeker. Het kabinet komt miljarden tekort om de twee spoorverbindingen te kunnen aanleggen. Dat schrijft staatssecretaris Chris Jansen (Infrastructuur en Waterstaat, PVV) maandag aan de Tweede Kamer. Zicht op extra geld is er nog niet.

In de onderzoeken naar stand van zaken en planning van beide trajecten die maandag zijn gepubliceerd, staat dat de meest kansrijke variant van de Lelylijn – tussen Amsterdam, Lelystad, Emmeloord, Heerenveen en Groningen – 13,8 miljard euro gaat kosten. Een variant langs de Afsluitdijk is nog duurder: circa 17,2 miljard euro.

Voor de Lelylijn heeft het vorige kabinet ‘slechts’ 3 miljard euro gereserveerd. Destijds was al de verwachting dat dit niet genoeg zou zijn. Jansen schrijft dat hij erop rekent dat de Europese Unie en de regio Noord-Nederland zullen meebetalen aan het project.

De Lelylijn is weliswaar opgenomen in het netwerk van belangrijkste verbindingen in Europa (TEN-T), een voorwaarde voor Europese co-financiering, maar er is vermoedelijk pas weer budget in de nieuwe EU-begroting vanaf 2028. „Het huidige budget is inmiddels bijna uitgeput”, schrijft Jansen over deze ‘Connecting Europe Facility’.

Onzeker (en kostbaar) is onder meer hoe de Lelylijn moet worden ingepast in de binnensteden van Heerenveen en Groningen. Bovendien verwacht Jansen dat bij de aanleg veel aanvullende maatregelen nodig zijn, omdat op sommige plaatsen de veenbodem instabiel is.

Van Groningen naar Enschede

De Nedersaksenlijn, die Groningen via Emmen en Coevorden moet verbinden met Enschede, zou tussen 1,7 miljard euro (voor de eenvoudige variant) en 3 miljard euro (voor een ambitieuzere opzet) gaan kosten. De simpele variant telt onder meer slechts enkelspoor tussen Veendam en Emmen (zonder bovenleiding, waardoor voorlopig met vervuilende dieseltreinen moet worden gereden).

In de brief zet de staatssecretaris uitgebreid uiteen welke maatschappelijke waarde beide spoorverbindingen kunnen hebben. Zo stelt Jansen over de Nedersaksenlijn: „Het verbeteren van de bereikbaarheid [van de regio] kan leiden tot het doorbreken van een neerwaartse spiraal van verdwijnende voorzieningen en voorkomen dat jongeren wegtrekken.”

De aanlegkosten kunnen nog sterk wijzigen. In de brief staat dat de genoemde ramingen voor 70 procent betrouwbaar zijn. De volgende stap voor de Lelylijn en de Nedersaksenlijn is het starten van een zogeheten verkenning. Dat is gedetailleerd onderzoek naar de kosten en de opbrengsten van beide lijnen (voor wonen, werken en bereikbaarheid).

Pas als minstens 75 procent van de verwachte kosten zijn gedekt, mag zo’n verkenning van start gaan. Jansen: „Het mag duidelijk zijn dat gegeven de financiële situatie van het Mobiliteitsfonds dit voor deze twee grote trajecten een uitdaging vormt.” Dat fonds, waaruit Jansen aanleg en vernieuwing van de infrastructuur in Nederland moet bekostigen, is de komende jaren met name nodig voor onderhoud van bestaande auto-, spoor- en waterwegen.

Zelensky in VS voor bezoek aan VN en presentatie ‘overwinningsplan’, bezocht al wapenfabriek

admin
September 23, 2024
0

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft zondag een Amerikaanse munitiefabriek in Pennsylvania bezocht, meldt hij op X. Hij ging langs bij de fabriek als onderdeel van een meerdaags bezoek aan de VS, onder meer om de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties bij te wonen.

Zelensky was in de fabriek omdat Oekraïne momenteel een groot tekort heeft aan munitie. De VS leveren onder meer 155-milimeter artilleriegranaten aan Oekraïne, die in de fabriek in Pennsylvania worden gemaakt.

Zelensky liet weten „dankbaar” te zijn voor de inzet van de fabrieksarbeiders. Wel liet hij zich kritisch uit over de weigering van de VS en het Verenigd Koninkrijk om Oekraïne toestemming te geven tot het inzetten van langeafstandswapens.

De komende dagen presenteert Zelensky – naast dat hij de VN bezoekt – een ‘overwinningsplan’ aan de Amerikaanse president Joe Bidden en vicepresident Kamala Haris. Zelensky wil ook met presidentskandidaat Donald Trump praten over het plan.

Liveblog
Oorlog in Oekraïne

Oekraïne verbiedt gebruik Telegram voor overheidsfunctionarissen en militair personeel

Het kabinet bezuinigt niet op universitaire banen maar op onderzoeksbeurzen. De schade blijft even groot, zeggen universiteiten

admin
September 23, 2024
0

Drie ton voor onderzoek, te besteden in zes jaar tijd – naar eigen inzicht. Dat bedrag kreeg Matthijs Korevaar (31) vorig jaar door de Erasmus Universiteit toegewezen als startersbeurs. De universitair docent economie wist meteen waar hij het geld aan wilde uitgeven: onderzoek naar de woningmarkt. „Je kunt het geld bijvoorbeeld gebruiken om een promovendus aan te nemen, met wie je samenwerkt”, vertelt hij. „Daarnaast wil ik het besteden aan het aankopen van extra databestanden.”

De startersbeurzen voor jonge wetenschappers werden in 2022 ingesteld door het vorige kabinet. Daarnaast kwamen er stimuleringsbeurzen voor meer ervaren wetenschappers. Ze maakten deel uit van een bestuursakkoord dat toenmalig minister Robbert Dijkgraaf (D66, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) sloot met universiteiten en hogescholen. Hij maakte ook geld vrij voor 1.200 extra banen. Door de hoge studentenaantallen lag in het hoger onderwijs steeds meer nadruk op lesgeven en was de werkdruk hoog. Nu kwam er meer ruimte voor onderzoek.

Maar het akkoord heeft niet lang standgehouden. De nieuwe minister, Eppo Bruins (NSC) schrapt beide beurzen vanaf volgend jaar. In de OCW-begroting 2025 staat dat ze „in de praktijk uitvoeringstechnisch complex” waren en dat er „geen eenduidige evidentie [is] dat ze een effectief middel zijn om de werkdruk voldoende te verlagen”. Een voorbarige conclusie, vindt Korevaar, die in Rotterdam met anderen aan het onderzoeken was hoe het geld het beste kon worden ingezet. „De beurzen bestaan pas twee jaar. Voor conclusies is het nog te vroeg.”

Lood om oud ijzer

De minister bespaart vanaf 2025 175 miljoen euro per jaar door de onderzoeksbeurzen af te schaffen. Daarvan konden tussen de 1.300 en 1.700 beurzen worden betaald, afhankelijk van de toegekende bedragen. Hij wil het geld nu inzetten om de 1.200 banen te behouden. Die zouden per 2026 sneuvelen, was eerst het plan.

Naast die bezuiniging wil het kabinet besparen door het aantal internationale studenten terug te dringen, studenten die langer doen over hun studie meer collegegeld te laten betalen (de ‘langstudeerboete’) en te korten op het Fonds Wetenschap en Onderzoek. Opgeteld heeft het kabinet op hoger onderwijs en onderzoek bezuinigingen ingeboekt die oplopen tot ruim 1 miljard euro per jaar. Van dat bedrag kan niet afgeweken worden, zei Bruins, ook al noemde hij de bezuinigingen „lelijk”.

De dreiging dat er 1.200 banen zouden verdwijnen leidde tot protest in de wetenschappelijke wereld. Toch is daar nu geen blijdschap te bespeuren over de redding. „Het inwisselen van de ene bezuiniging voor de andere doet nauwelijks iets af aan de totale schade. Dat is lood om oud ijzer”, zegt Caspar van den Berg, voormalig VVD-senator en sinds 1 juni voorzitter van Universiteiten van Nederland (UNL). Hij wijst naar het rapport van de Italiaanse oud-premier Mario Draghi, die de Europese landen eerder deze maand opriep radicaal te investeren in kennis en innovatie, om de race niet te verliezen van China en de Verenigde Staten. „Het kabinet doet precies het tegenovergestelde”, zegt Van den Berg.

Volgens Marcel Levi, voorzitter van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Kenniscoalitie, een samenwerkingsverband voor innovatie, betekenen de bezuinigingen dat er aan universiteiten bijna geen mogelijkheid meer is om onderzoek gefinancierd te krijgen. „Wij verstrekken als NWO ook beurzen, maar wij kunnen maar 10 procent van de aanvragen honoreren. Dat is internationaal gezien een zeer laag percentage. Zelfs excellente aanvragen moeten we afwijzen.”

Onbetrouwbare overheid

De minister heeft ervoor gekozen de starters- en stimuleringsbeurzen te schrappen „na overleg met verschillende partijen uit de wetenschap”. UNL-voorzitter Van den Berg zegt dat het idee zeker niet van hem afkomstig is: „Deze bezuiniging komt zelfs nog harder aan omdat de beurzen niet in 2026 maar al vanaf 2025 worden geschrapt. Het kabinet haalt onderzoeksgeld weg dat al is toegekend aan jonge onderzoekers en brengt daarmee universiteiten direct in de problemen.”

Drie universiteiten worden extra hard geraakt: de Erasmus Universiteit in Rotterdam, Maastricht University en Tilburg University. Zij krijgen relatief meer starters- en stimuleringsbeurzen omdat zij door historische afspraken een lagere bijdrage van het Rijk (in jargon ‘vaste voet’) ontvangen.