Documentaire over priesters die decennialang strijd voerden over de erkenning van gebarentaal

De Nederlandse documentairemaker Anja Hid-dinga werpt de toeschouwer met haar nieuwste film ‘Luister nou… Nee, kijk!’ zonder waarschuwing terug naar de jaren vijftig. De kijker belandt in een twistgesprek over gebarentaal tussen Antoine van Uden en Ben Tervoort, beiden pater en leraar in het Instituut voor Doven in Sint-Michielsgestel. Tervoort studeerde Algemene taalkunde aan Universiteit van Amsterdam, en merkte in het instituut dat kinderen die klassikaal moesten leren liplezen, onderling snel begonnen te communiceren met gebaren. Hij besloot dat te filmen voor nader onderzoek en promoveerde daar uiteindelijk op.

Verbeten conflict

Maar zijn collega Van Uden hield stug vol dat gebarentaal geen volwaardige taal was, en dus aan het instituut in de ban moest. Het mondde uit in een verbeten conflict dat pas eindigde toen Tervoort vertrok, en later ook uittrad als priester.

Tervoort overleed in 2006, Van Uden twee jaar later. Hoe kan het dan dat we die nu nogal archaïsch lijkende discussie toch weer zo levendig voorgeschoteld krijgen? „Ik wilde eigenlijk een film maken over het leven van Ben Tervoort”, vertelt maakster Anja Hid-dinga aan de telefoon. Als antropoloog en moeder van twee dove zoons maakte ze al diverse films over doven in Nederland. „Ik had één interview met Tervoort opgenomen toen hij plotseling overleed. Ik was toen al van plan om ook Van Uden te interviewen, maar had dat nog niet met Tervoort durven bespreken. Het zat hem nog zo hoog dat hij zelfs nooit zijn naam noemde.”

Het lukte Hiddinga alsnog om Van Uden te spreken te krijgen, maar het was niet genoeg voor een film. „Ik zat met twee zeer technische interviews over taalontwikkeling waar ik eigenlijk niets mee kon.”. Toch bleef het knagen dat die opnames daar maar ongebruikt lagen. Af en toe toonde ze fragmenten op wetenschappelijke congressen. Tot ze op een gegeven moment een student-assistent vroeg om met een open blik te kijken of er nog iets uit te halen viel. Uiteindelijk heeft Hiddinga „kleine snippertjes” uit de verschillende gesprekken met elkaar versneden. „Regel voor regel zijn we de gesprekken nagelopen om bruikbare stukjes te verzamelen”.

Minzaam lachend

Het resultaat is knap: het lijkt daadwerkelijk alsof Tervoort en Van Uden direct op elkaar reageren. Zeker wanneer ze tegelijk in beeld komen en de een de ander minzaam lachend lijkt aan te horen of zelfs onderbreekt.

Anno 2024 is het nauwelijks voor te stellen dat er al die jaren zo laatdunkend over gebarentaal werd gedaan en dat kinderen zelfs een verbod kregen het te gebruiken. De erkenning van gebarentaal kwam echter niet alleen laat in Sint-Michielsgestel. Pas in 2021 werd Nederlandse gebarentaal officieel erkend als taal.

De documentaire van Hiddinga zal komende week samen met Imaginings, een andere film van Hiddinga over dove jongeren, te zien zijn op het InScience filmfestival in Nijmegen.