‘Dick Schoof hoeft niet naar het Torentje; het Torentje komt wel naar hem”, was een van de grappen die dinsdagmiddag op het ministerie van Justitie en Veiligheid de ronde deden. Ambtenaren in de Haagse kantorenkolos reageerden niet alleen op het nieuws over de voordracht van hun hoogste ambtelijke baas, Dick Schoof, als premier. Ze herinnerden eraan dat binnenkort het ministerie van Algemene Zaken, werkplek van de premier, hun kant op komt. ‘AZ’ moet weg van het Binnenhof door de renovatie en komt tijdelijk terecht op het terrein van Binnenlandse Zaken en Justitie die de twee torens bezetten.
Zo bezien, zeggen inwoners van de Justitiekolos deze dinsdag tegen elkaar, zit er wel enige logica in de kandidatuur van de secretaris-generaal voor het premierschap. Maar dat is zo’n beetje de enige logica die ze in het nieuws over Schoofs kandidatuur kunnen ontwaren. Voor het overige overheersen dinsdagmiddag ongeloof en verwarring. Niemand had dit zien aankomen, behalve Schoofs politieke baas, demissionair minister Dilan Yesilgöz die namens de VVD met Wilders onderhandelt over de nieuwe coalitie. Yezilgöz toonde zich tegenover de pers buitengewoon tevreden over haar rechterhand: „Hij is heel goed in verbinden”, zei ze dinsdagmiddag, „de boel bij elkaar houden, in crisissituaties met een koel hoofd reageren en zorgen dat iedereen op één lijn komt te staan. Een hele sterke persoonlijkheid.”
Maar weinigen bij Justitie waren echter op de gedachte gekomen dat Geert Wilders uitgerekend Schoof zou vragen als premier. De hoogste ambtenaar scoort namelijk lang geen 100 procent op de wensenlijstjes aangaande het premierschap die de laatste weken rondgingen in Den Haag.
Een politicus met lange, parlementaire of internationale politieke ervaring? Schoof was en is vooral ambtenaar.
Een verbinder, zoals Yesilgöz zei? Eerder een ambitieuze einzelgänger, zeggen bronnen bij de AIVD. Bij de geheime dienst zijn ze vier jaar later nog steeds verontwaardigd over zijn plotselinge vertrek. Schoof ging daar in 2020 al na een jaar weg om zijn grote droom te verwezenlijken: SG van Justitie worden.
Lees ook
Nieuwe beoogd premier: waarom werd het Dick Schoof?
De pluspunten van Schoof
Dick Schoof vormt geen politieke bedreiging voor Geert Wilders die als eerste mocht kiezen
Schoof (67) is een succesvol topambtenaar die lastige klussen voor zijn politieke bazen uitvoert, geen politicus die Wilders naar de kroon zou kunnen steken. Schoof begon bij Onderwijs in de jaren tachtig als directeur op diverse afdelingen en schoot daarna omhoog in de ambtelijke hiërarchie van de ‘tweeling’ Justitie en Binnenlandse Zaken. In tegenstelling tot collega’s uit de Rijksdienst, zoals Martin van Rijn (PvdA), stapte Schoof nooit over naar de politiek. Wel was hij lange tijd lid van de PvdA; inmiddels is hij dat niet meer.
Schoof heeft een lange staat van dienst in het asiel- en veiligheidsdomein
De nieuwe coalitie wil juist hierop ‘scoren’. Schoof was samen met Erik Akerboom (nu AIVD) en Pieter Jaap Aalbersberg (nu NCTV) degene die het veiligheidsbeleid van de laatste vijftien à twintig jaar mede gestalte gaf. Juist toen asiel en integratie politieke issues werden, kwam Schoof in 1999 aan het roer te staan van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Daar ontpopte hij zich tot ambtenaar met veel politiek gevoel, al zat zijn ongeduld hem soms in de weg. Over de invoering van de nationale politie onder zijn leiding oordeelde een evaluatiecommissie dat die „te snel” was uitgevoerd.
Recentelijk deed Schoof zijn reputatie als snelle, maar effectieve fixer eer aan. In 2022 stampte de ‘SG’ bij Justitie een apart en tijdelijk directoraat-generaal uit de grond om de massale instroom van Oekraïners (‘DG-Oek’ ) in goede banen te leiden. Normaliter kost zo’n ambtelijke verbouwing jaren.
Belangrijk voordeel bij dit alles ook: Schoof heeft ervaring met beveiligd worden. Reeds als NCTV- en AIVD-baas reed hij rond in zwaar gepantserde auto’s, bemand en begeleid door mannen met oortjes. Zijn weerzin daartegen is beduidend minder groot dan die van de huidige premier, die liever op een fiets komt aanrijden.
Schoof heeft wel wat met het machismo binnen de veiligheidswereld. Wie zo’n zeven jaar geleden bij de NCTV-coördinator op bezoek kwam, trof op zijn bureau een kleine replica-helikopter aan van een speciale antiterreureenheid.
Schoof is bereid om de grenzen op te zoeken
De nieuwe coalitie wil de grenzen van internationale en Europese verdragen en regels opzoeken. Schoof schrikt er evenmin voor terug geldende regels te testen, zo blijkt uit zijn verleden. In de Haagse binnenwereld geldt hij als ‘Macher’ en ‘pusher’ als het gaat om het realiseren van de wensen van zijn politieke bazen. Onlangs kwam hij nog in het nieuws met zijn bijdrage aan het initiatief van zijn ministerie om een zwaar regime voor overlastgevers onder kansarme asielzoekers gestalte te geven; juristen zetten er stevige vraagtekens bij.
In zijn tijd als Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) gebeurden er dingen die controversieel waren of tegen de regels bleken te zijn. De NCTV betaalde onderzoeken door particuliere bureautjes binnen moskeeën. Ze waren op zoek naar aanwijzingen van radicalisering. Toen dat uitkwam, leverde dat in veel gevallen een verstoorde verhouding tussen gemeenten en moskeeën op.
Ook liet de NCTV onder leiding van Schoof via nepaccounts het gedrag van activisten, religieuze voormannen en vermeende complotdenkers op sociale media in de gaten houden. Dat was tegen de wet op de privacy en moest worden gestopt. Wilders was woedend omdat hij vond dat de NCTV zijn partij en extreem-rechtse activisten te veel op een hoop gooide.
Schoof heeft veel ervaring met media
De hoge ambtenaar houdt van de camera. Waar media-aandacht voor veel van zijn collega’s een dilemma is (overschaduw ik ‘mijn’ minister niet?), is het voor Schoof juist een van de pre’s van het ambt. Onlangs nog liet hij zich uitgebreid interviewen door De Groene Amsterdammer. Daarin toonde hij zich genuanceerd over de mogelijke bedreigingen voor de rechtsstaat bij een door de PVV gedomineerde regering. „Ik heb nu geen scherpe meetlat waarmee ik kan zeggen: dan is het land geen democratische rechtsstaat meer. Rechtstaat en democratie zijn altijd aan verandering onderhevig.”
Opvallend was dat negatieve berichten in de media over de NCTV Schoof nooit aankleefden. Voor insiders demonstreert dat zijn lenigheid in zijn soepele communicatie. In dat opzicht wordt hij vergeleken met Mark Rutte, met wie Schoof regelmatig intensief samenwerkte, bijvoorbeeld ten tijde van de ramp met de MH-17 in 2014.
…en de minpunten
Schoof heeft geen internationale politieke ervaring
Met name uit zijn NCTV- en AIVD- tijd kent hij veel directeuren van geheime diensten en hij schoof vaak aan bij internationale overleggen. Maar Schoof heeft, voor zover bekend, nooit op een groepsfoto gestaan met Emmanuel Macron, Ursula von der Leyen of een andere Europese leider.
Juist die contacten op hoog politiek niveau zal de toekomstige premier nodig hebben bij het realiseren van elementaire onderdelen van het komend regeerakkoord. Daaronder vallen het verminderen van de Nederlandse financiële afdracht aan Brussel en het verkleinen van de asielinstroom.
Schoof is van nature geen ‘clubjes’ mens
De nieuwe premier moet van de nieuwe ministersploeg zoveel mogelijk een eenheid zien te maken, zo viel de afgelopen weken vaak te horen. Schoof wordt echter niet vaak in verband gebracht met groot verbindend vermogen. Mede daarom gaf de ondernemingsraad bij de NCTV begin 2013 een negatief advies af over zijn kandidatuur daar. „Ze zeiden: U bent enorm extern gericht, dus zorg ervoor dat u de interne gerichtheid op de medewerkers niet vergeet”, vertelde Schoof daar later over.
Vanouds geldt Schoof als een ambitieuze einzelgänger, die teleurgesteld raakt als hij zijn doelen niet haalt. Zijn broer Nico vertelde daarover eerder aan NRC, nadat beiden de marathon van New York liepen. Dick Schoof kwam binnen na 3 uur en 40 minuten, Nico meer dan een half uur later. Toch was Dick zwaar teleurgesteld, niet Nico. „Als je de foto’s erbij pakt, zie je het verschil”, vertelde Nico. „Ik kwam met een glimlach over de finish, bij Dick droop de teleurstelling eraf. Verdorie, zei hij, ik heb niet de ‘3.30’ gehaald, de tijd die ik wilde.”
Schoof weet meer over Wilders dan andersom, en dat kan lastig worden
De PVV-leider heeft electoraal weinig van Schoof te vrezen, de vraag is echter of dat in andere opzichten ook zo is. Schoof weet vermoedelijk meer over de PVV-politicus dan andersom. Als baas van de NCTV was Schoof verantwoordelijk voor de 24-uurs-beveiliging van Wilders die zeer regelmatig met de dood wordt bedreigd. De dienst Bewaken en Beveiligen ressorteerde onder de NCTV.
En in 2016 werd bekend dat de AIVD de PVV-politicus enige tijd heeft gevolgd in verband met diens zeer frequente en nauwe contacten met Israël. Van contacten die schadelijk zouden uitpakken voor de nationale veiligheid is toen niets gebleken. Schoof was toen niet de baas van de AIVD, dat werd hij pas in 2019. Maar de vraag is wel of alles wat de AIVD over de PVV-politicus weet, ook over diens contacten met Rusland, naar buiten is gekomen.
