Deze leden van de zakelijke en militaire top van Wagner kwamen om in de vliegtuigcrash

Op het Wagner-hoofdkantoor in Sint-Petersburg scheen woensdagavond licht door de ramen in de vorm van een kruis. Foto’s ervan verschenen op Grey Zone, een Telegramkanaal gelieerd aan de Wagner Groep, ruim drie uur na de eerste berichten over het neergestorte vliegtuig van Jevgeni Prigozjin. Het kruis was niet alleen een eerbetoon aan de overleden Wagnerbaas. Dat moet het ook zijn geweest aan de zes andere Wagnerleden die met hun leider in het vliegtuig zaten en gelijktijdig omkwamen.

De vliegtuigcrash heeft de Wagnerorganisatie onthoofd. Met de klap, waarbij ook de drie bemanningsleden overleden, is het huurlingenleger in één keer zijn zakelijke en militaire leiders kwijt. Wagner verloor niet alleen Prigozjin maar ook diens rechterhand en mede-oprichter, Dmitri Oetkin.

De formatie kwam voor het eerst onder de aandacht in 2014, rond het Russische innemen van de Krim en de oorlog in de Donbas. Daarna groeide het uit tot een huurlingenleger dat wereldwijd actief is. Met Oetkin en Prigozjin vocht Wagner in Oekraïne en Syrië, verrijkte zich middels grondstoffen en beging het oorlogsmisdaden.

Prigozjin was het gezicht van Wagner naar de buitenwereld. In video’s ging hij grofgebekt tekeer tegen de Russische legertop, was hij te zien in Afrika en vroeg om meer munitie en wapens voor zijn troepen in Oekraïne. Hij haalde het geld binnen voor Wagner en stond van alle Wagner-leden dichtst bij de Russische president Vladimir Poetin.

Bewonderaar van nazi-Duitsland

De stille kracht was Oetkin. Zelden trad hij in de openbaarheid. Hij is of was een voormalige luitenant-kolonel bij de Russische militaire inlichtingendienst GROe. Hij coördineerde en plande de Wagner-operaties in verschillende landen en was grondlegger van het huurlingenleger.

Door Oetkin kwam de Wagner Groep aan zijn naam. Oetkin toonde zich een groot bewonderaar van nazi-Duitsland. Op een van de weinige foto’s van hem zijn twee tatoeages te zien, één van het Waffen-logo SS en de NDSAP ‘parteiadler’, een adelaar met een hakenkruis. Oetkin was ook geboeid door de muziek van Wagner, de favoriete componist van Adolf Hitler. Zijn medesoldaten gaven hem daarom de codenaam ‘Wagner’ en deze titel verbond hij aan zijn eigen huurlingenleger. Hij dook met zijn Wagnertroepen in 2014 op in Oost-Oekraïne. Daarna vocht hij met Wagner in Syrië ter ondersteuning van president Bashar al-Assad en tijdens de huidige oorlog in Oekraïne.

Valeri Tsjekalov regelde de reisbewegingen en de veiligheid van Prigozjin

Oetkin werd zelden in het openbaar gezien. Wel was hij in december 2016 uitgenodigd in het Kremlin bij een feestdag voor de helden van het vaderland. Die dag werd hij geëerd voor zijn rol in Syrië en stond hij op de foto met president Poetin.

Ook van de ultranationalistische Poetin-criticus en MH17-veroordeelde Igor Girkin, momenteel in een Russische gevangenis, kreeg Oetkin waardering. „Ik ben niet bekend met de morele kwaliteiten van Oetkin, maar hij heeft ongetwijfeld operationeel talent en die heeft hij door de jaren heen voortreffelijk verfijnd”, schreef Girkin op zijn eigen Telegramkanaal rond Prigozjins muiterij in juni. Oetkin zou het bevel hebben gevoerd over de Wagner-colonnes die naar Moskou reden.

De Europese Unie beschouwt hem als bevelhebber verantwoordelijk voor ernstige mensenrechtenschendingen door Wagner, waaronder martelingen, executies en moorden. Zoals het doodfolteren van een Syrische deserteur in 2017.

Zakenimperium

Het zakenimperium van Wagner leunde deels op Valeri Tsjekalov die ook aan boord was van het vliegtuig. Hij was verantwoordelijk voor het cateringbedrijf dat onder andere scholen en het Russische leger van eten voorzag. Ook beheerde Tsjekalov een deel van Prigozjins zakelijke bezittingen in Syrië in de olie-industrie via de aan Wagner gelieerde grondstoffenfirma Evro Polis. Het bedrijf heeft een spilfunctie bij Wagners activiteiten in Syrië en Afrika, en Tsjekalov was er de oprichter van.

Tsjekalov wist volgens Russische media waar Prigozjin verbleef. Hij was verantwoordelijk voor de reisbewegingen en de veiligheid van zijn baas. Daarmee was hij na de muiterij als een van de weinigen op de hoogte van de verblijfsplaats(en) van Prigozjin. De Verenigde Staten legden afgelopen maand sancties op aan Tsjekalov vanwege zijn banden met Prigozjin en om het faciliteren van munitietransporten naar Rusland.

Ook op de passagierslijst van de gecrashte privéjet stond Jevgeni Makarjan, de bodyguard van krijgsheer Prigozjin. De eveneens vermelde Aleksandr Totmin en Sergej Propoestin zouden ook Prigozjins persoonlijke bewakers zijn geweest. Makarjan sloot zich volgens het Russische Telegramkanaal BRIEF in 2016 aan bij de Wagner Groep en vocht onder meer in de Centraal-Afrikaanse Republiek, Libië en Syrië voor het huurlingenleger.

De voormalige politieagent raakte in 2018 gewond aan zijn linkerdij toen Amerikaanse commando’s in de Syrische plaats Khasham pro-Assad troepen onder vuur namen. Bij die aanval kwamen vermoedelijk tientallen Wagner-huurlingen om het leven.

Lees ook: Kan Poetin zijn andere generaals nog vertrouwen nu er twee om zeep zijn gebracht?

Over de laatste Wagnerstrijder op de passagierslijst, Nikolaj Matoesejev, is vooralsnog weinig te vinden. De Russische onderzoeksorganisatie Dossier Center kent wel Nikolaj Matoesevitsj. Hij vocht voor Wagner in Syrië. De drie overige passagiers waren bemanningsleden, een piloot, co-piloot en stewardes. De drie lijken geen connectie te hebben met het huurlingenleger.

Na de muiterij van juni was Wagners rol in Rusland eigenlijk al uitgespeeld en voor een belangrijk deel ontmandeld. De groep wilde in het verder in het buitenland, met name op het Afrikaanse continent. In een video-optreden van vorige maand spreken Oetkin en Prigozjin samen hoogdravend voor een groep applaudisserende en juichende Wagner-soldaten over toekomstige operaties in het buitenland. „Dit is niet het einde; het is nog maar het begin van de grootste klus ter wereld, die zeer binnenkort zal worden uitgevoerd. Welkom in de hel.”