Ik ben sinds kort gefascineerd door Canada. Canada? Ja, Canada.
Daar deed zich de laatste anderhalve maand een spectaculaire politieke ommekeer voor, aldus Ipsos. Sinds de inauguratie van Donald Trump, en zijn gepraat over Canada als Amerikaanse staat, is de jarenlange dominantie van conservatieven in de peilingen, een voorsprong die zes weken terug nog 26 procentpunt (!) bedroeg, in rook opgegaan.
In de laatste Ipsos-poll leiden de progressieven met 2 procentpunt. Een voorname oorzaak? Domme vraag: Donald Trump.
Het bevat ook een les voor radicaal-rechts in Nederland. Eigenlijk voor heel politiek Nederland.
De leider van de Canadese conservatieven, Pierre Poilievre, geldt al jaren als gedoodverfde nieuwe Canadese premier. Hij groeide uit tot lieveling van Amerikaanse conservatieven: Elon Musk steunt hem openlijk.
Maar Canada is niet erg gesteld op Musk, ook niet op Trump – al helemaal niet sinds diens inauguratie. Dus nu de impopulaire progressieve premier Justin Trudeau begin dit jaar is afgetreden, en zijn partij in maart een nieuwe leider kiest, zijn de kansen in zéér korte tijd gekeerd.
In mindere mate zag je dit ook bij de Duitse verkiezingen. De campagne, gedomineerd door terroristische aanslagen van migranten, verliep gunstig voor de radicaal-rechtse AfD. Maar nadat Musk eind december steun had uitgesproken aan AfD, vlakte de stijgende lijn van die partij af.
Eerder last dan voordeel
Het lijkt me duidelijk wat hier speelt. Trump is al niet heel populair in de VS zelf, Musk nog minder, en buiten de VS is het veel slechter. Dus niet-Amerikaanse politici hebben eerder last dan voordeel van een goede band met Trump en steun van Musk.
Sterker: je kunt voorzien dat het voor partijen en politici buiten de VS juist interessante binnenlandse politiek wordt om zich tegen Trump en Musk af te zetten.
Het komt, vermoed ik, omdat Amerika zijn wereldwijde machtspositie te normaal is gaan vinden. Zozeer dat het die macht voor lief neemt maar amper interesse voor de wereld heeft. En als macht vanzelfsprekend is, wordt de machthebber lui.
Het gevolg is dat de wereld al sinds 9/11 een grootmacht waarneemt die zichzelf overschat en de wereld onderschat. De catastrofale oorlogen in Afghanistan (vanaf 2001) en Irak (2003). Gevangenen zonder verdenking op Guantánamo Bay (2002-heden). De rode lijn die Assad in Syrië straffeloos mocht passeren (2012). Het ontstaan van IS (2014) na de Amerikaanse terugtrekking uit Irak. Een vredesdeal met de Taliban (2020) die Afghaanse vrouwen terugdrong naar de middeleeuwen. Et cetera.
En talrijk waren in die tijd de momenten waarbij Europeanen door de VS werden bekritiseerd omdat ze Amerikaanse keuzes niet steunden. Beste voorbeeld: Frankrijk en Duitsland die de Amerikaanse invasie van Irak in 2003 nadrukkelijk afraadden.
Achteraf hadden ze het grootste gelijk van de wereld. Maar het gepikeerde Congres wilde het destijds niet horen. Het haalde de french fries van de menukaart: dat werden freedom fries.
Amerikanen stelden eisen aan de wereld die ze niet aan zichzelf stelden.
Ze liepen voorop met het pleidooi voor het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. Ze verzetten zich vanaf 2006 krachtig tegen Nord Stream I en II, Europese joint ventures met Poetin voor onderzeese gasleidingen van Rusland naar Duitsland. Ze vroegen EU-landen in 2022, na de Russische inval van Oekraïne, nadrukkelijk om solidariteit met Oekraïne en sancties tegen Rusland.
En nu verwijten diezelfde Amerikanen dat Europa eerder geen oog had voor Poetins belangen, en gaan ze zelf met de Russische dictator in zee.
Desinteresse
De diepgaande polarisatie in de VS speelt hier doorheen: een nieuwe president gaat bij voorkeur dwars tegen een voorganger van de andere partij in. In combinatie met de Amerikaanse desinteresse voor de wereld werden de VS zo een onberekenbare wereldmacht: de Onbesuisde Staten van Amerika.
Trump is niet het begin maar de slotsom van deze ontwikkeling. Het verschil is zijn openlijke desinteresse voor het Atlantisch bondgenootschap en überhaupt zijn gebrek aan vormelijkheid. Zijn botheid, immoraliteit en schaamteloosheid.
In één week Zelensky, slachtoffer van Poetins agressie, onterecht verwijten dat hij de oorlog begon en hem daarna als ‘dictator’ voor de bus gooien. In de Veiligheidsraad, gesteund door Israël (!), weigeren Poetin agressor te noemen. En dan, hoewel Oekraïne al drie jaar wordt gebombardeerd, van Zelensky een grondstoffendeal eisen omdat Amerika zijn “geld terug wil”.
Stel je voor dat Polen en Canada tijdens de hongerwinter van Nederland betalingen hadden geëist omdat ze meevochten tegen de Duitsers.
Bij deze houding past dat Trumps oordeel over de EU hetzelfde is als dat van Poetin. De Unie is opgericht om “ons te verneuken”, zei Trump deze week. Decennia bondgenoot, nu bedrieger: dat kan er ook nog wel bij.
Trump deed er een aankondiging van nieuwe importheffingen voor de EU bovenop, en vervolgens bleek zijn minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio, niet beschikbaar voor ingepland overleg met zijn Europese collega Kaja Kallas. Alles om te laten zien “dat de EU er niet meer toedoet”, zei een Europese diplomaat tegen Politico.
Toespraakjes
Wat ontbreekt is oog voor de effecten van het eigen handelen. Het is stoer om Canada in toespraakjes ettelijke malen in te lijven als de 51ste Amerikaanse staat. Maar als dat je conservatieve Canadese bondgenoot een nederlaag bezorgt, heb je veel gezegd maar niets bereikt.
Zo is het ook met de EU, met Zelensky, met Denemarken (Groenland), enzovoort. Je kunt landen met een zwakkere positie altijd uitspelen. Maar vertrappen hoeft niet. Vormelijkheid in (internationale) relaties is geen onzin. Juist in pijnlijke conflictsituaties zijn uitingen van respect elementair. Anders verspeel je alle goodwill. Het is precies hoe Trump met Europa en de eigen buurlanden omgaat.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/28134814/web-0303OPImachtigetijden2.jpg)
Bovendien schept hij met zijn gedrag hoge verwachtingen over een eventuele deal met Poetin. Maar of dat lukt?
In een boeiend vraaggesprek met BBC’s Newsnight wees de voormalige chef van MI6, Sir Alex Younger, erop dat Trump in dit soort situaties niet erg handig opereert. Younger was erbij, zei hij, toen Trump inzake de vredesbesprekingen met de Taliban in 2020 “zijn grootste concessie al voor de onderhandelingen weggaf”.
Iets vergelijkbaars gebeurde de laatste weken met Poetin. Younger: “It’s a strange art of the deal, honestly.”
Het viel me in contacten met Nederlandse (oud-)diplomaten op dat ook zij met het akkoord uit begin 2020 van Trump met de Taliban in hun hoofd lopen.
Net als nu met de Oekraïense oorlog was Trump er toen op uit de Afghaanse oorlog te beëindigen. En net als nu “verlangde” Trump er toen “hevig” naar “iets te bereiken wat geen president voor hem bereikte”, zoals The New York Times in 2019 al schreef.
Maar het resultaat was ontluisterend. Het akkoord bevatte de vervroegde vrijlating van vijfduizend Talibanstrijders, wat veroorzaakte dat de Taliban de regering vroegtijdig in handen kregen en diplomaten, hulpverleners en angstige Afghaanse gezinnen in de zomer van 2021 het land probeerden te ontvluchten – met alle chaos en paniek van dien.
Het werd een grote kwestie in Den Haag. Sigrid Kaag, D66-leider en minister van Buitenlandse Zaken, moest zich verantwoorden voor de slecht voorbereide evacuatie door Buitenlandse Zaken in Den Haag. Zij besloot af te treden.
Minipolitiek in een grote wereld. Want zoals dat gaat: voor de oorzaak van de chaos, Trump met zijn belabberde deal, had Den Haag in 2020 amper aandacht opgebracht.
Oud MI6-chef Younger legde in datzelfde BBC-interview uit hoe “razend ingewikkeld” een mogelijk akkoord met Poetin voor Trump zal zijn. Het punt is, zei hij, dat zij het vraagstuk verschillend definiëren.
Voor Trump, man van het vastgoed, draait dit om grond: geef Rusland land en er zal vrede zijn. Voor Poetin, een imperiale denker, gaat dit om Oekraïne als soevereine staat: zolang die bestaat, is de veiligheid van Rusland in gevaar. Younger: “Het voelt als een fundamenteel onoplosbaar probleem.”
Hoogst gecompliceerd
Hier staan we dan. De internationale werkelijkheid is dat een onbesuisde grootmacht bondgenoten en buurlanden van zich vervreemdt voor een deal met Poetin die op zijn best hoogst gecompliceerd zal zijn.
De Haagse werkelijkheid is dat elke nieuwe uithaal van Trump naar Europa zijn populariteit in Nederland verder neerhaalt.
Dit zijn de grenzen waarbinnen de landspolitiek nu moet opereren. Het is zeker geen Nederlands belang als nationale politici van enig gewicht Trump openlijk zouden aanvallen: dan weet je dat hij terugslaat.
Tegelijk was het de voorman van de grootste partij die zich eerder profileerde als een uitgesproken Trumpaanhanger. En in Canada is gebleken hoe kwetsbaar die positie kan zijn wanneer opponenten dit als dubieuze vriendschap weten te definiëren.
