Bijna de helft van alle dementiegevallen is te voorkomen of vertragen door veertien risicofactoren zo vroeg mogelijk aan te pakken. Dat zijn niet alleen de bekende risico’s op hart- en vaatziekten, maar ook bijvoorbeeld eenzaamheid en verlies van gezichtsvermogen en gehoor. Zelfs mensen met een genetische aanleg voor dementie zouden hiervan kunnen profiteren. Dat concluderen 27 experts deze woensdag in het medisch-wetenschappelijke tijdschrift The Lancet. Het is een update van een rapport uit 2020.
De auteurs signaleerden twee nieuwe risicofactoren die zijn aan te pakken: een hoog LDL-cholesterol (het ‘slechte’ cholesterol) en verlies van gezichtsvermogen. Andere risico’s zijn gehoorverlies, ernstig overgewicht, diabetes, roken, weinig lichaamsbeweging, hoge bloeddruk, overmatig alcoholgebruik, hersenletsel, depressie, eenzaamheid, luchtvervuiling en weinig scholing.
Opgeteld is met het wegnemen van deze invloeden 45 procent van de dementiegevallen te voorkomen. De auteurs doen aanbevelingen om zo vroeg mogelijk in het leven deze risicofactoren aan te pakken.
Lees ook
Anders denken over alzheimer: is de eiwitklont de oorzaak of is er meer?
De kans op dementie wordt vooral bepaald door iemands leeftijd. Omdat mensen steeds ouder worden, neemt het aantal dementiegevallen wereldwijd sterk toe, ondanks het feit dat in rijke landen het aantal nieuwe mensen per jaar dat ouderdomsdementie krijgt iets afneemt. Dat komt waarschijnlijk doordat er sinds de jaren 80 veel aandacht is voor de preventie en behandeling van hart- en vaatziekten.
„Veel mensen realiseren zich dat niet, maar wat goed is voor hart en vaten, is ook goed voor het brein”, duidt neuropsycholoog en epidemioloog Kay Deckers van Maastricht University. Dat blijkt ook weer uit dit rapport.
Toegang tot goed onderwijs
De auteurs geven allerlei adviezen om het dementierisico te verkleinen. Om te beginnen zouden overheden mensen van jongs af aan toegang tot goed onderwijs moeten bieden, wat vooral in lage- en middeninkomenslanden belangrijk is. Rond middelbare leeftijd zijn maatregelen belangrijk om hart- en vaatziekten te voorkomen, zoals stoppen met roken, alcohol vermijden, meer bewegen, minder eten, en het tegengaan van obesitas, diabetes, hoge bloeddruk en een te hoge cholesterolwaarde.
Maar er is nog veel meer aan te pakken. Cognitief actief blijven, en veel sociale contacten houden – of zorgen dat ouderen dat kunnen blijven doen. Ze adviseren om gehoorverlies en een verslechterd zicht zo snel mogelijk te behandelen, net als depressie. Ook belangrijk: hoofdbescherming gebruiken bij contactsporten en fietsen. Sommige topsporters, zoals profvoetballers die kopballen moeten geven, lopen grote kans op hersenschade. Hoe vaker iemand kopt, hoe groter dat risico wordt.
Het zijn maatregelen die mensen individueel kunnen nemen en waarin ook overheden kunnen investeren met onder meer regelgeving, laagdrempelige toegang tot cholesterol-, oog- en gehoormetingen, accijnsverhogingen op alcohol en tabak, en informatiecampagnes.
Hoe eerder risicofactoren onder handen worden genomen, hoe beter. Uit eerder onderzoek van Maastricht University kwam ook al naar voren dat ongezond levende vijftigers en zestigers hun kans om dementie te krijgen kunnen halveren door gezonder te gaan leven. Zelfs bij zeventigers hadden een gezondere leefstijl nog effect, al was dat wat minder sterk. Bij tachtigers was hiervan geen effect te meten. Deze conclusies baseerden de onderzoekers op de door hen gebouwde Libra-index, een rekenmodel dat het risico op dementie voorspelt op basis van beïnvloedbare factoren.
Geen verrassing
Dat een te hoog LDL-cholesterol een risicofactor voor dementie is, zal voor veel mensen geen verrassing zijn. Het is een bekende aanjager van hart- en vaatziekte. De groep experts heeft het nu als een veranderbare factor aangemerkt omdat het bewijs nu robuust genoeg is, zegt neuropsycholoog Kay Deckers, een van de makers van het Libra-model.
Wél nieuw voor veel mensen is een verslechterd gezichtsvermogen als risicofactor. Op welke manier dat tot dementie kan leiden is nog niet duidelijk, zegt Deckers. „Het kan een symptoom zijn van diabetes of vaatschade, op hun beurt risicofactoren voor dementie. Mogelijk worden de hersenen minder aangesproken omdat er minder visuele prikkels binnenkomen. Maar het kan ook komen doordat minder zien je werk en je sociale leven erg beperkt.” Om dezelfde redenen is gehoorverlies een risicofactor.
Je direct laten helpen aan staar helpt de kans op dementie te verkleinen of de ziekte af te remmen, zegt Deckers. „Of simpelweg een goede bril gebruiken.” Wat ook helpt: een gehoortest doen en zonodig een gehoorapparaat dragen. „Alleen al omdat je daardoor dingen kunt blijven ondernemen en onder de mensen blijft.”
Een opvallende factor is luchtvervuiling. „Mensen in gebieden met veel luchtvervuiling presteren minder op cognitie, zien we in studies”, licht Deckers toe. „Het zou een direct toxisch effect van fijnstof op de hersenen kunnen zijn, of een ontstekingsreactie, en mogelijk speelt mee dat in die gebieden mensen minder te besteden hebben en minder gezond zijn.”
De luchtkwaliteit kan alleen een overheid verbeteren, net als een betere toegang tot onderwijs. Maar zelfs weinig scholing is individueel later nog in te halen, zegt Deckers. „Door mentaal en sociaal actief te zijn. Blijf nieuwsgierig in het leven, dat is de meest beschermende factor in ons Libra-model. Daarmee bouw en houd je sterkere netwerken in je brein.”
Lees ook
Hoe slaapgebrek effect heeft op je brein
