De voetbalclub kon de jeugd niet tegen de trainer beschermen

„Vertel is welke dingen je hebt gedaan om te ontspannen de afgelopen drie dagen. Wat jou ontspant. Als je het wilt verwijderen is dat goed. Als je het wilt laten staan ook. Als je het maar eerlijk vertelt”, stuurt een voetbaltrainer van Schagen United via WhatsApp naar een vijftienjarige speler. Schagen United is een grote amateurvoetbalclub in Noord-Holland. De coach en speler hebben intensief contact – van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat.

De jeugdcoach heeft een machtige positie op de club. Hij is naast trainer ook hoofd van de jeugdopleidingen. Hij is gedreven, fanatiek en ambitieus. In de ruim drie jaar dat hij voor de club werkt, presteert hij met zijn twee teams – jongens van onder de dertien en vijftien jaar – beter dan de andere ploegen van de vereniging.

Wel valt het verschillende ouders op dat hij vaak fysiek contact maakt met de jongens die hij coacht. Regelmatig knuffelt hij ze, slaat een arm om ze heen of neemt ze op schoot. Ook zien ouders dat de trainer, tegen de regels van de club in, vaak alleen de kleedkamer binnenloopt, waar de jeugdspelers op dat moment staan te douchen. „Telefoon, bidons of sleutels vergeten – altijd had hij een excuus”, vertelt toenmalig assistent-trainer Sander Wijdemans. „Ik ben wel tien keer achter hem aangegaan en heb hem er ook op aangesproken.”

Bij ouders en vrijwilligers van de club leeft het gevoel dat er iets niet klopt. En dat blijkt terecht. De destijds vijftienjarige jongen vertelt nu, tweeënhalf jaar later, aan NRC dat de trainer geregeld vroeg of hij wel eens masturbeerde. Seksueel getinte vragen verwijderde de coach achteraf, zegt de speler. „In een klein jaar kwam hij om de paar weken met dat soort vragen. Vaak ’s avonds na de training.”

De trainer appt geregeld of, en later voor hoeveel procent, de speler hem vertrouwt. „Durf je ook volledig eerlijk te zijn?”, wil hij weten. De pupil vraagt wat de coach daarmee bedoelt, waarop die begint te polsen of de jongen ook „dingen” durft te vertellen die hij „liever voor zichzelf houdt”. Als de speler bevestigend antwoordt, vraagt de trainer of de jongen „een testje met twee vragen” wil. De rest van het WhatsApp-gesprek is verwijderd.

Ze appen vaak over voetbal, dan praten ze over wedstrijdsituaties, trainingsmethoden en andere tactische zaken. Ook analyseert de coach de voortgang van buikspieroefeningen van de speler – soms aan de hand van later verwijderde foto’s. De trainer is in de gesprekken vaak complimenteus. Hij zegt tientallen keren „trots” te zijn, of laat zich op andere manieren vleiend uit: „Ik geloof in je” of „ik geniet van je”. Dat komt ook in gesprekken met andere spelers voor, vertellen ouders aan NRC.

De eerste melding over de trainer komt in maart 2022 binnen bij Schagen United, kort nadat directeur Marc Overmars bij Ajax is vertrokken vanwege grensoverschrijdend gedrag. Het bestuur van de club wijst de leden vlak na het Overmars-nieuws nog maar eens op de aanwezigheid van een vertrouwenspersoon binnen de club. Als daar vervolgens meerdere meldingen binnenkomen over de jeugdtrainer, zet het bestuur een schorsing om in een ontslag op staande voet. Na verhalen van minderjarige spelers over zeer persoonlijke en soms zelfs seksueel getinte vragen, bijvoorbeeld hoe vaak ze zichzelf aftrokken of een erectie kregen, is het volgens de clubleiding niet langer verantwoord dat de trainer nog in aanraking komt met minderjarigen.

Schagen United licht betrokken ouders en de KNVB in en stuurt de meldingen door naar het Instituut Sportrechtspraak (ISR), dat een onderzoek opent naar de zaak. Een van de jongens, die anoniem wil blijven, zegt tegen NRC ook te zijn betast bij zijn geslachtsdeel. Dat gebeurde in een auto. Hij noch zijn ouders heeft gesproken met het ISR.

Het bestuur van Schagen United laat zich ondertussen tegen de ouders niet uit over de inhoud van de meldingen, maar vast staat dat de trainer geen toekomst meer heeft bij de club. De trainer is dan nog wel werkzaam in het speciaal onderwijs. Bij de basisschool waar hij werkt zijn geen meldingen van grensoverschrijdend gedrag binnengekomen, maar als de trainer zelf melding maakt van het dan al ingestelde ISR-onderzoek, zet de schoolleiding hem midden 2022 op non-actief.

Omdat de KNVB en het ISR andere verenigingen vanwege privacyregels niet kunnen informeren over het lopende onderzoek, is alleen in de regio Schagen zijn reputatie bekend. Ergens anders kan hij gewoon weer aan de slag. Een paar maanden na zijn ontslag bij Schagen United introduceert hij zich bij FC Amsterdam, als iemand die met een spelersgroep met ‘multiculturele achtergronden’ wil werken, vertelt een bestuurslid, dat anoniem wil blijven.

Al snel gaat hij er aan de slag bij het jongensteam onder de achttien jaar. Maar de Amsterdamse club weet op dat moment nog niet dat er een onderzoek naar de trainer loopt. De KNVB en het ISR kunnen de club daar naar eigen zeggen vanwege privacywetgeving niet over informeren. Wel kan de bond de trainer tussentijds schorsen. De KNVB vraagt het ISR of een schorsing nodig is, maar de coach vormt in ogen van de aanklager geen direct „gevaar voor de sport”.

Niet uniek

Inmiddels heeft het Instituut Sportrechtspraak de jeugdcoach begin juli van dit jaar alsnog een schorsing van vijf jaar opgelegd vanwege (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. De trainer heeft volgens het ISR jongens „onnodig aangeraakt” door een arm om ze heen te slaan of op schoot te nemen. Daarnaast was de trainer „veelvuldig aanwezig” in de kleedkamer „als de pupillen daar stonden te douchen” en „drong hij verder dan nodig is” door in het privéleven van de spelers omdat hij vaak persoonlijk contact had via WhatsApp. De tuchtrechter acht het „onvoldoende aannemelijk” dat de trainer seksueel getinte appjes heeft gestuurd – dat zou onvoldoende blijken uit de overlegde WhatsApp-conversatie van de trainer met één speler.

De schorsing is de uitkomst van bijna anderhalf jaar onderzoek door het ISR. Dat terwijl Schagen United hem al in april 2022 had ontslagen. Hoe kan het dat hij elders gewoon nog jeugdspelers kon coachen? En waarom duurde het onderzoek zo lang?

Voor dit verhaal sprak NRC met zeven ouders en drie spelers die te maken hebben gehad met grensoverschrijdend gedrag van de inmiddels 27-jarige trainer. Slechts twee van hen hebben ook met het ISR gepraat. Naast de gesprekken kreeg NRC ook de beschikking over WhatsAppberichten van meerdere spelers en een brief aan de vertrouwenspersoon. De betrokkenen die niet met ISR hebben gepraat, wilden ruim een jaar na alle gebeurtenissen alsnog hun verhaal doen tegen de krant, toen ze hoorden dat de trainer na zijn ontslag bij Schagen welkom was bij een andere club. „Ik wil voorkomen dat dit in de toekomst weer kan gebeuren”, zegt een van de spelers.

Uit de stukken en gesprekken rijst een beeld op van een jeugdcoach die zijn machtspositie gebruikt in het contact met minderjarigen om hun grenzen op te zoeken en te overschrijden. De trainer lijkt zich bewust van zijn gedrag, want hij verwijdert grote delen van appgesprekken en vraagt de jongens hetzelfde te doen. Zo houdt hij de regie over de conversaties en zorgt hij dat eventueel belastend materiaal verdwijnt.

De zaak is, hoewel ernstig en pijnlijk voor de betrokkenen, niet uniek. In de amateursport worden al tientallen jaren initiatieven genomen om kinderen meer bescherming te bieden tegen trainers die zich misdragen. Het aantal meldingen van grensoverschrijdend gedrag neemt toe: in 2022 kwamen er 1.400 klachten over emotionele, fysieke of seksueel ongewenste gedragingen binnen bij Centrum Veilige Sport Nederland, een instantie van sportkoepel NOC-NSF. In de jaren daarvoor schommelde het aantal rond de 800. Van de 1.400 melders vorig jaar was maar 20 procent voornemens om naar de autoriteiten te stappen, waardoor de meeste verdachten buiten beeld van politie en justitie blijven.

Bovendien leunen amateurverenigingen zwaar op vrijwilligers – trainers zijn, zeker na twee coronajaren, schaars. Het maakt verenigingen kwetsbaar: als de vijver met gegadigden leeg begint te raken, dreigt het risico dat clubbesturen minder kritisch omgaan met degenen die zich wel willen inzetten. En als een misstand aan het licht komt, hebben amateursportbestuurders vaak niet de ervaring en kennis om daar adequaat op te reageren.

Labyrint aan protocollen

Al sinds de jaren negentig worstelen bonden, politiek en sportbesturen met meldingen van grensoverschrijdend gedrag. In de afgelopen jaren werd een labyrint aan protocollen, maatregelen en initiatieven genomen om de sport veiliger te maken. Met het ISR kwam er in 2003 een centrale tuchtcommissie en daaropvolgend een hulplijn en vertrouwenspunt voor slachtoffers. Maar of alle moeite de sport echt veiliger heeft gemaakt, valt te betwijfelen. Een onderzoekscommissie onder leiding van oud-minister Klaas de Vries (PvdA) constateerde in 2017 dat sportclubs nog steeds vaak laks reageren op misstanden. Bovendien ontlopen verdachten vaak strafrechtelijke consequenties door gebrek aan mankracht bij politie en justitie.

De Vries deed enkele aanbevelingen, zoals een meldplicht seksueel wangedrag, een verplichte verklaring van goed gedrag (VOG) voor alle vrijwilligers, een vertrouwenspersoon en een ‘keurmerk’ veilige verenigingen. Sommige adviezen zijn nog steeds onderwerp van debat, zoals de VOG-verplichting voor amateurclubs. Clubs kunnen vrijwilligers tegenwoordig gratis online een VOG-procedure laten doorlopen, maar tot dusver maken slechts 1.150 van de ruim 2.800 amateurverenigingen gebruik van die dienst.

Sportkoepel NOC-NSF wil de VOG verplichten in de amateursport, maar de zaak-Schagen United toont aan dat die maatregel gaan panacee is. Zowel Schagen United als FC Amsterdam verlangden het document namelijk al van jeugdtrainers. Maar zolang ouders en slachtoffers geen aangifte doen krijgen verdachten nog gewoon een VOG en kunnen daarmee, als de KNVB en ISR niet tussentijds ingrijpen, een nieuwe club vinden, of vrijwilligerswerk op een school of crèche blijven uitvoeren. Een schorsing tijdens het onderzoek komt volgens de KNVB zo’n vijf keer per seizoen voor, terwijl het ISR in 2022 onderzoek deed naar 106 meldingen van grensoverschrijdend gedrag.

Frits Nieuwenhuizen, voorzitter van Schagen United, stond perplex toen hij hoorde dat de door hem ontslagen trainer ondanks het lopende ISR-onderzoek bij FC Amsterdam terecht kon. „Dat hij niet tussentijds is geschorst, is mijn grootste frustratie over deze hele zaak”, vertelt Nieuwenhuizen. „Het is onacceptabel. We hebben het over veilig sporten met kinderen – dat was hier zonder twijfel in het geding.”

Zelfs een eigen ingang

Met ruim duizend leden heeft Schagen United een enorme aantrekkingskracht op jong talent uit de regio. Talentvolle voetballers uit omliggende dorpjes hopen na een overstap op te vallen bij profclubs. Een trainer speelt een belangrijke rol: deze bepaalt hun positie in het veld en kan ze laten doorstromen naar hogere elftallen. Voor ambitieuze spelers is er dus veel aan gelegen de trainer te vriend te houden.

Ouders erkennen dat de goede resultaten van de jeugdcoach grensoverschrijdend gedrag bewust of onbewust kunnen hebben verbloemd. In de coronaperiode heerst er sowieso minder sociale controle omdat ouders niet altijd op het complex mogen komen. Als de honkbalvereniging van het terrein vertrekt, krijgt Schagen United de beschikking over de overgebleven velden en kleedkamer. De jeugdtrainer koloniseert dat gebouw al snel: hij vertimmert het in maart 2021 tot eigen ‘honk’ om zich er buiten het zicht van de andere vrijwilligers te kunnen afzonderen. „Hij had zelfs zijn eigen ingang”, vertelt toenmalig assistent-trainer Wijdemans.

Spelers ervaren dat de coach vaak fysiek contact maakt. „Hij vroeg me vaak of ik op schoot kwam zitten”, zegt een inmiddels zeventienjarige speler. „Een keer weigerde ik dat, waarna er een ongemakkelijke sfeer ontstond. Dat vond ik nog vervelender dan op schoot zitten, dus durfde ik daarna geen nee meer te zeggen.”

De trainer adviseert zijn spelers om de dag voor een wedstrijd op het veld niet te zaalvoetballen. Hij wil weten of zijn spelers zijn advies opvolgen. Een keer vraagt hij aan een speler of hij kan controleren hoeveel minuten zijn ploeggenoot heeft gezaalvoetbald. De jongen zoekt het uit en geeft zijn trainer antwoord, waarop die terugstuurt: „Dat betekent nog minder wissels, dus nog meer spelen voor jou.” Daarmee lijkt hij de speler te belonen voor het doorspelen van de informatie. Achteraf voelt de jongen zich gemanipuleerd.

‘Ik dacht dat het zo hoorde’

Seksueel getinte opmerkingen maakt de jeugdcoach volgens een van de spelers niet alleen via WhatsApp, maar ook in een telefoongesprek. „De trainer stelde ook een keer voor een spelletje te spelen aan het einde van een telefoongesprek. Ik had het gevoel dat hij daar iets seksueels mee bedoelde. Toen heb ik het gesprek direct afgekapt”, vertelt hij. De jongen zegt niks over tegen zijn ouders. Hij is vlak daarvoor overgekomen van een kleinere dorpsclub. „Omdat ik pas net bij Schagen United speelde, dacht ik dat dit soort gesprekken er nu eenmaal bij hoorde op dit niveau.”

Een andere speler gaat wel te rade bij zijn teamgenoten. Hij vraagt ze of ze wel eens een „rare” vraag hebben gehad. Vervolgens deelt hij een screenshot van het gesprek waarin zijn trainer vraagt of zijn verkering uit is. Als de jongen dat bevestigt, merkt die op: „Nu gebruik je zeker je rechterhand”. Kort daarna verwijdert de trainer zijn opmerking, aldus de jongen.

Eerder onderzocht NRC grensoverschrijdend gedrag in de tenniswereld. Lees ook: De tenniscoach komt veel te gemakkelijk veel te dichtbij

De vertrouwenspersoon van Schagen United krijgt een brief waarin een moeder schrijft dat haar zoon weliswaar „geen seksueel getinte apps of opmerkingen heeft gehad”, maar dat de trainer wel „regelmatig” verbaal tegen hem uitviel. De trainer zou „geen grip” op de jongen hebben gehad. Daarom zou hij „alle andere jongens” uit het team de opdracht hebben gegeven „hem te negeren of nare opmerkingen te geven”. Haar zoon merkte eveneens dat de trainer „regelmatig de kleedkamer in kwam op het moment dat de jongens aan het douchen waren”. De jongen „had daar geen goed gevoel bij” en „hield zijn onderbroek aan”. „Een andere jongen heeft [hem] meerdere keren gevraagd de kleedkamer te verlaten.”

De trainer stelde een keer voor een spelletje te spelen. Ik had het gevoel dat hij iets seksueels bedoelde

Het is niet de enige brief die de vertrouwenspersoon ontvangt. Na meerdere meldingen besluit het bestuur van Schagen United in april 2022 een avond te organiseren in de kantine om de ouders te vertellen over de schorsing. Verschillende aanwezigen delen dan ervaringen van hun zoons met de trainer. In de zaal maken gevoelens van ontgoocheling plaats voor woede en verdriet. Ouders vragen zich af waarom ze zelf niks door hebben gehad.

Schagen United-voorzitter Nieuwenhuizen adviseert ouders naar de politie of de vertrouwenspersoon te stappen. Ondertussen hoopt hij tevergeefs op hulp en advies vanuit voetbalbond KNVB. „Nog vraag ik me af waarom de bond geen beter draaiboek heeft klaarliggen voor dit soort situaties. Landelijk zijn er zoveel meldingen van grensoverschrijdend gedrag in de sport, maar daartegenover staat geen enkele hulp of begeleiding. De meeste voetbalbestuurders in de amateursport zijn welwillende vrijwilligers, die hebben soms niet de kennis en kunde om hiermee om te gaan.”

Twee ouders zoeken na de ingelaste avond op de club contact met de politie. Ze doen uiteindelijk geen aangifte om hun kinderen niet verder met de zaak te belasten. Bovendien is veel bewijsmateriaal verwijderd en is het ook de vraag in hoeverre de trainer strafrechtelijk over de schreef is gegaan. De ouders van de jongen die zegt te zijn betast, stappen evenmin naar de politie vanwege een gebrek aan hard bewijs. Op het moment dat hun zoon vertelt over de ervaring, is de trainer bovendien al weggestuurd bij Schagen United. Ze beschouwen de zaak als afgesloten.

Na het ontslag keert de rust terug op het complex van Schagen United. Dat verandert als een van de ouders de trainer tegen het lijf loopt bij een andere vereniging. Al snel circuleert er een foto van de jeugdcoach in tenue van FC Amsterdam onder ouders. Het bericht bereikt ook het bestuur van Schagen United, dat zich machteloos en gefrustreerd voelt.

Het bestuurslid van FC Amsterdam dat alleen anoniem wil reageren, bevestigt dat de trainer per augustus 2022 het jeugdteam onder de achttien jaar onder zijn hoede had. „Maar als wij wisten dat er een onderzoek naar hem liep, hadden we hem niet aangesteld. We zijn hier enorm van geschrokken.”

Zelf de nieuwe club informeren

De KNVB laat weten geen gegevens over verdachten te kunnen delen vanwege privacywetgeving. Verdachten hebben zelf „de plicht een nieuwe vereniging te informeren” over het onderzoek. FC Amsterdam vindt toch dat de voetbalbond de vereniging had moeten waarschuwen. „Ik snap dat het uit het oogpunt van privacy technisch moeilijk is, maar dat moet gezien de ernst van de situatie op dat moment niet uitmaken”, zegt het bestuurslid.

Uiteindelijk leidt een toevallige samenloop van omstandigheden ertoe dat ook FC Amsterdam snel breekt met de trainer. Een scout van AZ, die op de hoogte is van de zaak, waarschuwt de Amsterdamse club voor het lopende onderzoek. FC Amsterdam neemt op 3 oktober, volgens het bestuurslid „24 uur na de tip uit Alkmaar”, afscheid van de trainer. De ISR-procedure is dan nog niet afgerond: in theorie zou de trainer weer ergens anders aan de slag hebben gekund.

De KNVB zegt clubs klemmend te adviseren „altijd referenties in te winnen” bij vorige verenigingen. FC Amsterdam erkent vooraf geen contact te hebben gezocht met Schagen United over het verleden van de trainer. Desondanks vindt het Amsterdamse bestuurslid dat de club niets te verwijten valt in de zaak. „Het ISR en de KNVB hadden ons op de hoogte moeten stellen van het onderzoek nadat we deze trainer lid maakten van onze club.”

Het ISR spreekt in september 2022 betrokkenen en verdachte, waarna de aanklager zich buigt over de aantijgingen en het verweer. In december van dat jaar ontvangt de trainer een strafvoorstel met een schorsing van vijf jaar voor de hele voetbalwereld. Hij weigert, waarna een tuchtcollege de zaak moet behandelen. Dat duurt een half jaar.

Het ISR-tuchtcollege doet in juli 2023, bijna anderhalf jaar na de eerste melding, uitspraak. Bij de hoorzitting zijn journalisten niet welkom; ook de trainer zelf komt niet opdagen. De eerder voorgestelde strafmaat van vijf jaar schorsing blijft staan. Volgens het tuchtcollege heeft de trainer het reglement seksuele intimidatie overtreden. De veroordeelde trainer mag niets doen in het voetbal, maar de straf heeft geen invloed op andere (amateur)sporten.

Ook heeft de veroordeling geen gevolgen, voor het aanvragen van een VOG. Verdachten van grensoverschrijdend gedrag of ontucht kunnen in principe zo’n verklaring krijgen – ook een tuchtrechtelijke straf heeft daar geen invloed op.

Dat gaat voorlopig ook niet veranderen: het ministerie van Justitie „acht het niet wenselijk tuchtrechtelijke uitspraak te betrekken” bij een VOG-procedure „omdat het tuchtrecht buiten het strafrecht valt”, aldus demissionair minister Conny Helder van Sport (VVD) in reactie op Kamervragen eind mei, naar aanleiding van het stoppen van het register seksuele intimidatie van NOC-NSF. Daarin stonden daders die tuchtrechtelijk zijn veroordeeld voor seksuele intimidatie. Volgens het ministerie werd het register nauwelijks geraadpleegd.

De frustraties van betrokkenen van de zaak-Schagen United spelen breder. Veel slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag klagen over het huidige tuchtrechtsysteem. Het demissionaire kabinet beaamt de zwakke punten inmiddels. Sportminister Helder werkt aan de oprichting van een nieuw „transparanter en toegankelijker” integriteitscentrum, met meer inspraak van sporters.

Daarnaast eist het kabinet dat gemeentes een gratis VOG-regeling optuigen voor sportverenigingen. Doen ze dat niet, dan dreigen ze subsidie mis te lopen. In juridische zin verandert er op korte termijn niks: gemeenten kunnen er nog altijd zelf voor kiezen om de VOG verplicht te stellen voor sportvrijwilligers.

Volgens Schagen-voorzitter Nieuwenhuizen heeft het bestuur er „alles aan gedaan” om te voorkomen dat de trainer bij een andere club aan de slag kon. „Het gebeurde tóch, omdat het onderzoek heel lang duurde en geen schorsing is opgelegd. Nu is er eindelijk een straf, maar kan de trainer alsnog op een school of andere sportclub buiten het voetbal terecht. Kinderen kunnen daar de dupe van worden. In mijn ogen heeft onze ex-trainer hulp nodig.”