N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Nomen est omen Karel de Grote en Ivan de Verschrikkelijke kent iedereen wel, maar er zijn nog veel meer heersers met opvallende bijnamen. Bart Funnekotter stelt ze aan u voor. Deze week: een Spaanse vorst die leed aan een zeldzame ziekte.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97750436-9deb4a.jpg)
Foto Museo del prado
Het was een heel bijzondere vloek. Hendrik IV van Castilië kon met alle vrouwen seks hebben, behálve met de vrouw met wie hij getrouwd was. Als hij met Blanca II van Navarra in bed lag, functioneerde zijn mannelijkheid niet, terwijl hij vóór zijn huwelijk probleemloos gemeenschap had met de lichtekooien van Segovia. Zonder opvolger liep zijn dynastie gevaar, dus vroeg Hendrik paus Nicolaas V in 1453 om nietigverklaring van zijn huwelijk.
Dat zo’n zeer specifieke vloek zou bestaan, is voor ons misschien moeilijk voor te stellen, maar in andere tijden dachten mensen anders. In het Spanje van de late Middeleeuwen zal het idee dat de koning getroffen was door een kwade spreuk zo gek niet geklonken hebben.
Maagd
Uit het verslag van de echtscheidingsprocedure blijkt in ieder geval dat er zorgvuldig onderzoek naar de kwestie gedaan is. Hendrik verklaarde dat hij zich gedurende drie jaar regelmatig aan de zijde van zijn vrouw gevlijd had – de minimumperiode, volgens de kerk – zonder dat dit tot iets leidde. Dokters inspecteerden Blanca en verklaarden dat zij inderdaad nog maagd was. Met de getuigenissen van de prostituees erbij, kon de paus een streep door het huwelijk zetten.
Probleem opgelost, zou je zeggen. Maar natuurlijk was hier iets anders aan de hand – of in ieder geval méér dan alleen een vloek. Hendrik had ook een politieke reden om Blanca te willen dumpen. Hij had zijn oog laten vallen op Johanna van Portugal. De hulp van dit land zou hem in conflicten met zijn buren goed uitkomen, dus zo sloeg hij mogelijk twee vliegen in één klap.
Hendrik en Johanna trouwden in 1455, maar het duurde tot 1462 voor het stel een dochter kreeg, Juana. Aan het hof zoemde het van de geruchten. Hendrik zou nog steeds impotent zijn en het meisje zou verwerkt zijn door een vorm van kunstmatige inseminatie, of het kind zijn van zijn favoriet Beltrán de la Cueva.
Jaloerse edelen dwongen Hendrik daarom Juana uit te sluiten van de troonopvolging. Toen de koning later op die toezegging terugkwam, brak er een burgeroorlog uit. Hendrik overleed in 1474 en zijn troon ging inderdaad niet naar Juana, maar naar zijn halfzus Isabella.
Acromegalie
Medisch historici hebben zich in de twintigste eeuw gebogen over Hendriks impotentie, en in het meeste recente onderzoek luidt de diagnose: acromegalie. Dat is een aandoening aan de hypofyse die zorgt voor ongeremde groei van lichaamsdelen. Wie hiermee als kind al te maken heeft, wordt een reus. Acromegalie bij volwassen leidt tot vergrote en scheef gegroeide lichaamsdelen, maar de op hol geslagen hormonen zorgen ook voor huilerigheid, vermoeidheid én een afnemend libido en impotentie.
Bronnen uit de vijftiende eeuw melden dat Hendrik naast zijn seksuele problemen inderdaad last had van abnormaal grote vingers, een grote ribbenkast en een uitstekende kaak met scheefstaande tanden. De koning van Castilië leed dus niet onder een vloek, maar aan een zeer zeldzame ziekte die ook anno 2022 nog niet goed te genezen is.
