De ver- in vervuilen betekent iets anders dan die in verdwalen

Woord Het voorvoegsel ver- komt van verschillende Germaanse woorden, vandaar de betekenisverschillen, ziet Camiel Hamans.

Wie Nederlands leert, komt voor verrassingen te staan. Naast groot is er een werkwoord vergroten, naast sterk versterken en bij beter verbeteren. Alle drie betekenen ze groter, sterker of beter maken. Vergulden komt van goud en staat voor met een goudlaagje bedekken, vervormen betekent een andere vorm geven en vervuilen is vuil worden. Op het eerste gezicht lijkt het erop dat het voorvoegsel ver- maken uitdrukt of in een toestand geraken. Maar verkrachten betekent geenszins krachtiger maken, of krachtiger worden. Hoe kan dat?

Ver- vinden we ook in verbannen, verjagen en verstoten en in deze werkwoorden is er geen sprake van iets maken of worden. Als je iemand verjaagt dan jaag je hem weg. Bij verstoten, verbannen en verdrijven net zo. Ver- betekent hier weg.

Verachten

Maar in verdenken, verraden, verdoemen of verachten komen we geen stap verder als we ver- met weg vertalen. Iemand verachten is het tegenovergestelde van iemand achten. Het is uiterst negatief en dat speelt eveneens als we iemand van iets verdenken, of hem willen verdoemen. Ook bij verraad toont de mens zich van zijn slechtste zijde. Ver- is hier een negatief element.

Bij verdwalen speelt weer iets anders. Verdwalen is het hoogst ongewenste resultaat van een actie net zoals vergroeien, je verspreken of iets verdraaien. Ver- geeft hier een jammerlijk gevolg aan van iets dat je doet. Wie zich verloopt, heeft zich vergist in een straat of heeft een aanwijzing gemist.

Er blijken dus meerdere voorvoegsels ver- in het Nederlands te bestaan. Lastig, maar wel te begrijpen. Ze komen van verschillende vroeg-Germaanse woorden, die allemaal net een beetje anders klonken, maar te weinig in klank van elkaar verschilden om in de loop der geschiedenis niet samen te vallen. Het ene ver- betekende voor, bij, naast of langs; een ander, dat we nog in het woord verlaten aantreffen, stond voor weg en er was nog een derde ver- dat niet veel meer deed dan de betekenis versterken van het woord waar het aan vast zat.

Er blijken dus meerdere voorvoegsels ver- in het Nederlands te bestaan; lastig, maar wel te begrijpen

Zo bestond er lang geleden een werkwoord vergrijpen dat vastgrijpen betekende. In alle drie de woordjes die aan de basis staan van ver- lag de klemtoon op het woord waarmee het voorvoegsel verbonden was. Dus verstoften de klinkers van deze woordjes en verwerden ze allemaal tot een eensluidend ver- met een uh-klank. En om de zaak nog ondoorzichtiger te maken hielden onze voorouders die verschillende ver- vormen niet uit elkaar. Daarom kan ver- nu zoveel verschillende betekenissen hebben en zijn die slecht systematisch uit elkaar te houden.

Toch hoeven we niet te wanhopen. Niemand die het Nederlands beheerst, zal denken dat verkrachten krachtig maken betekent. Hier vinden een ver- dat vernietigen betekent en dat je vindt in verbranden, verslinden, verknoeien, verkoken en verdrinken. In verkrachten draait het niet om de kracht van de dader maar om de kracht van het slachtoffer die weg-ge-nomen wordt.