De Sahara ligt vol met eeuwenoude graven die de vorm hebben van croissants

Posted on January 22, 2025 by admin

De zwartgeblakerde keien zijn slordig op elkaar gestapeld, boven op een rots in de Teyaret-vallei in het West-Afrikaanse Mauritanië. Samen vormen de stenen een gigantische croissant, met een lengte van zo’n dertig meter. De wind heeft de holle ruimtes tussen de stenen gevuld met beige woestijnzand. In de prehistorie bouwden de mensen die hier woonden deze monumenten voor doden met een hoge sociale status. Ze zijn zo’n anderhalve meter hoog en stammen uit ongeveer dezelfde tijd als de piramides van de oude Egyptenaren aan de andere kant van de Sahara.

Verspreid over bijna de hele Sahara zijn de afgelopen jaren duizenden zogenoemde croissantgraven ontdekt. Omdat de stenen vaak slordig op elkaar liggen zijn de monumenten vanaf de grond vaak nauwelijks herkenbaar. Pas sinds de introductie van Google Earth is duidelijk geworden hoe gigantisch veel van deze prehistorische graven bewaard zijn gebleven. Iedere geïnteresseerde leek kan ze op zijn computer zelf opsporen. Behalve in Mauritanië zijn croissantgraven onder meer gevonden in Marokko, de Westelijke Sahara en Algerije.

Een heel nieuw onderzoeksgebied dient zich aan

Mohamed Youssef Dedi
Institut Mauritanien de Recherches Scientifiques

„Er is nog nauwelijks wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de croissantgraven”, zegt Mohamed Youssef Dedi, hoofd archeologie van het Institut Mauritanien de Recherches Scientifiques (IMRS), een overheidsinstelling in de hoofdstad Nouakchott. „Pas sinds kort is bekend dat het er zoveel zijn. Een heel nieuw onderzoeksgebied dient zich aan.”

Er zijn menselijke resten aangetroffen, waardoor duidelijk is dat het graven zijn. En uit dateringen elders in de Sahara is bekend dat ze ongeveer tussen de 6.000 en 3.000 jaar oud zijn. „Maar verder weten weinig van de mensen die deze grafmonumenten bouwden.” Zeker is wel dat de bouwers weinig banden hadden met het oude Egypte. Daarvoor was de geografische afstand te groot.

Dedi is voor een conferentie in de Mauritaanse stad Chinguetti, waar hij recent onderzoek presenteert naar het neolithicum (de late steentijd) in Mauritanië. „We hebben een maand geleden opgravingen verricht in de woestijn ten zuiden van Chinguetti”, vertelt hij. Prehistorische graven uit het neolithicum waren een van de aandachtspunten. „Opmerkelijk genoeg zijn er in dat deel van Mauritanië geen croissant-graven te vinden. De mensen daar begroeven hun doden in ronde tombes.” Ook andere archeologische vondsten, zoals overblijfselen van prehistorische tempels, duiden op verschillen. „Er is steeds meer bewijs dat dwars door Mauritanië een prehistorische culturele scheidslijn loopt”, aldus Dedi.

Duizenden satellietbeelden

Die culturele scheidslijn bestaat anno 2025 nog steeds. Ten noorden van deze lijn, die behalve door Mauritanië ook door andere Sahara-landen loopt, wonen met name lichtgekleurde mensen met Amazigh- of Berber-wortels. Ten zuiden domineren donkergekleurde volkeren. „We gaan ervan uit dat de croissantgraven gebouwd zijn door de voorouders van de huidige Amazigh-bevolking van Noordwest-Afrika”, zegt Dedi. In de wetenschap worden deze mensen proto-Amazigh genoemd. Ook Marokko, de Westelijke Sahara, Libië, Algerije, Niger, Mali en delen van Spanje hebben een proto-Amazigh-verleden. Hetzelfde geldt voor de meeste Marokkaanse Nederlanders.

Wetenschappers en amateur-archeologen hebben de afgelopen jaren duizenden satellietbeelden van pre-historische croissant-graven verzameld. Ze zijn onder meer te vinden op de Duitse website archaeoland.eu. Niet alle onderzoekers gebruiken overigens de benaming croissantgraven. De monumenten staan ook bekend als antennegraven of V-graven, mede omdat er aanzienlijke variatie is in de precieze vorm van de monumenten. Sommige zien er inderdaad uit als een croissant. Andere graven lijken meer op de kop van een insect, met een tombe in het midden en twee antennes die in tegenovergestelde richting schuin omhoogsteken. In het Frans worden de graven ook wel monuments aux alignements genoemd.

‘Croissantgraven’ in Mauritanië en omliggende landen. Soms lijken ze meer op een insectenkop.

Foto’s: Google Earth

De veronderstelling dat voorouders van de huidige Amazigh (meervoud: Imazighen) de croissantgraven bouwden, wordt onderbouwd doordat in de buurt zogeheten tifinagh-inscripties zijn aangetroffen. Tifinagh is de naam van het alfabet dat de Amazigh gebruiken. De oudst bekende inscripties, vaak te vinden op rotsen, zijn ongeveer 3.000 jaar oud. Het alfabet heeft zich in de prehistorie nooit heel erg ontwikkeld en bestond in verschillende varianten, die per regio verschilden. Waarschijnlijk werd het alleen gebruikt voor korte notities door een beperkte groep mensen. De alfabetvarianten bevestigen de culturele diversiteit van proto-Amazigh-gemeenschappen, zoals die ook tot uiting komt in de verschillend gevormde croissantgraven.

Met behulp van Google Earth zijn recentelijk ook allerlei andere prehistorische bouwwerken ontdekt in de Sahara. Onder de nieuwe vondsten zijn zogenoemde kites (vliegers). Ze bestaan in essentie uit twee honderden meters lange muren, die steeds dichter naar elkaar toe lopen. Vanuit de lucht zien ze er vaak uit als een V. Archeologen gaan ervan uit dat jagers deze muren bouwden om een fuik te creëren, waar ze wilde dieren indreven die ze wilden vangen. Behalve in de Sahara zijn recentelijk ook veel kites ontdekt in onder meer Oezbekistan, Kazachstan en Saoedi-Arabië.

„In de prehistorie woonden er hier vooral jager-verzamelaars”, vertelt Yeslem ould Boueila, eigenaar van een museum in het dorp El Beyyed. Er zijn in Mauritanië geen overblijfselen gevonden van duizenden jaren oude stedelijke beschavingen, zoals in Egypte en Mesopotamië, maar wel heel veel stenen werktuigen. Even ten noorden van El Beyyed, dat uit niet veel meer bestaat dan rieten hutten en een verzameling tenten, ligt een van de belangrijkste neolithische vindplaatsen van Mauritanië.

De mensen die hier leefden waren waarschijnlijk nauw verwant aan de bouwers van de croissantgraven. „Het waren seminomaden”, zegt Ould Boueila. Als er geen voedsel meer was te vinden in de directe omgeving, verkasten ze naar een andere plek. Vaak hadden ze meerdere basiskampen, waar ze een gedeelte van het jaar verbleven.

Het museum van Ould Boueila is gevestigd in een rieten hut met een oppervlakte van slechts een paar vierkante meter. De houten deur zit dicht met ijzerdraad. Het dak, waterdicht gemaakt met plastic van de Verenigde Naties, is te laag om rechtop te kunnen staan. Honderden stenen vuistbijlen liggen netjes in rijen in het zand. Ook heeft Ould Boueila een grote verzameling pijlpuntjes, gemaakt van steenscherven en zorgvuldig voorzien van kleine weerhaakjes. Daarnaast bevat de collectie pijlpuntjes van koper. „Ongeveer 3.000 jaar geleden ontstond bij de stad Akjoujt, zo’n 300 kilometer naar het zuidwesten, een koperindustrie met smelterijen”, zegt hij. „Deze pijlpunten zijn hier gevonden, maar komen daar vandaan.”

Ould Boueila werkte in zijn jonge jaren samen met de beroemde Franse wetenschapper Théodore Monod (1902-2000), die uitgebreid onderzoek deed in Mauritanië en veel prehistorische vindplaatsen als eerste ontdekte. „Ik ontmoette Monod in 1974. Omdat ik een van de weinige inwoners van El Beyyed was die Frans spraken, huurde hij mij in als vertaler.” Van Monod en andere wetenschappers leerde Ould Boueila dat de meeste vondsten in zijn museum zo’n 6.000 jaar oud zijn. Maar niet allemaal. Er zitten ook stenen werktuigen tussen van naar schatting 100.000 jaar oud.

Nijlpaarden en olifanten

De croissant-graven in Mauritanië stammen uit een tijd dat de Sahara aanmerkelijk groener was dan tegenwoordig. Er waren meerdere grote meren, waar de prehistorische bevolking kon vissen, zoals onder meer is beschreven door de Australische geoloog Martin Williams in zijn boek When the Sahara was Green (2021). Het zand en de rotsen die anno 2025 het landschap bepalen, waren destijds bedekt met groene vegetatie. Op sommige plaatsen groeiden zoveel bomen dat je van een bos kon spreken. Er leefden nijlpaarden en olifanten, blijkt uit dierlijke resten die zijn gevonden.

Vanaf ongeveer 6.000 jaar geleden werd het klimaat droger. De oorzaak daarvan is niet bekend, maar duidelijk is wel dat niet zoals tegenwoordig de mens verantwoordelijk was. Door verwoestijning was het voor jager-verzamelaars steeds moeilijker om te overleven. Sommigen trokken naar het noorden of het zuiden, waar meer regen viel. Anderen stapten over op het houden van koeien, die rond deze tijd vanuit het Midden-Oosten geïntroduceerd werden in Afrika. Transport over lange afstanden ging met paard-en-wagen, blijkt uit prehistorische rotsschilderingen van dit vervoermiddel die op talloze plaatsen in de Sahara zijn aangetroffen.

Maar de prehistorische inwoners van Mauritanië zagen zich geconfronteerd met klimaatverandering, die steeds ernstiger vormen aannam. Soms was het een paar eeuwen wat koeler en vochtiger, maar de algemene trend was opwarming en meer droogte. Koeien en paarden waren niet bestand tegen het hetere klimaat. (Kamelen deden pas rond het begin van de christelijke jaartelling hun intrede in Afrika, eveneens vanuit het Midden-Oosten.) Door gebrek aan brandhout ging ook de koperindustrie in Mauritanië ten gronde. Tegen het begin van de christelijke jaartelling woonden er daardoor nog maar heel weinig mensen in de Sahara.

De monumenten zijn vanaf de grond vaak nauwelijks herkenbaar.

Gebrek aan bewijs

Waarom de prehistorische inwoners van Mauritanië graven bouwden in de vorm van een croissant is niet bekend. „Er zijn wel ideeën over”, zegt de Franse archeoloog Robert Vernet, een van de grootste kenners van de prehistorie van Mauritanië. „Maar geen enkele theorie houdt stand, door gebrek aan bewijs. We hebben eenvoudigweg te weinig bronnen om gefundeerde uitspraken te kunnen doen.”

Vernet is bang dat recente plunderingen toekomstig onderzoek zullen belemmeren. „Toeristen en de lokale bevolking bezoeken de archeologische vindplaatsen en nemen vaak voorwerpen mee.” Overal in Mauritanië kun je bij souvenirwinkeltjes prehistorische pijlpuntjes en steenbijlen kopen. De overheid treedt daar nauwelijks tegen op.

Een van de theorieën is dat de klimaatverandering de croissantvorm van de prehistorische grafmonumenten verklaart. „Door de afname van regen werd de bodem zanderiger en verschenen er steeds meer duinen in het landschap”, vertelt Vernet, die een blog bijhoudt over archeologisch onderzoek in Mauritanië. „Bijna al die duinen hadden de vorm van een croissant, omdat de wind destijds bijna altijd uit het zuidwesten waaide. Wellicht zag de prehistorische bevolking de duinen als een symbool voor de dood.”

Bijna alle croissantgraven liggen met de punten richting het oosten. Maar niet allemaal. „Aanvankelijk bestond het vermoeden dat de graven zo zijn gebouwd dat ze de opkomende zon omarmen,” vertelt Vernet, „maar recente metingen maken duidelijk dat er te veel afwijkingen zijn om dat aannemelijk te maken. Sommige graven liggen met de punten juist volledig in tegenovergestelde richting.” Wat dan wel de precieze richting van de punten (of antennes) bepaalt, wordt misschien duidelijk door toekomstig onderzoek.

In de Teyaret-vallei in Mauritanië beperkt de aanwakkerende wind het zicht, woestijnstof hangt als een soort mist in de lucht. Drie kamelen lopen te grazen van het lage struikgewas dat groeit op de zanderige bodem. Beide zijden van de vallei zijn begrensd door rotswanden, die steil uit de aarde omhoog komen. In de verte verspert een grote berg zand de doorgang. Een blik op Google Earth maakt duidelijk dat op de rotsen in de directe omgeving zeker zeven croissantgraven liggen, waarvan een met merkwaardig lange antennes. Maar door het moeilijk begaanbare terrein zijn ze bijna niet bereikbaar.

Anno 2025 is het moeilijk voor te stellen dat dit desolate landschap ooit groen en vruchtbaar was, met grote groepen jagers en verzamelaars die hier op wilde dieren jaagden en visten in de vele meren. Aan bomen groeiden volop eetbare vruchten. Misschien maakten de semi-nomaden die hier rondtrokken zich net als wij zorgen over klimaatverandering, maar probeerden ze er desondanks het beste van te maken. Helaas werd hun hoop op betere tijden niet bewaarheid. De natuur was onverbiddelijk, langzaam maar zeker ging hun beschaving ten onder.

Voor dit kwetsbare natuurgebied biedt de stikstofuitspraak hoop

admin
January 22, 2025
0

Hij heeft de uitspraak van de rechtbank nog niet helemaal gelezen, maar dat de regering meer werk moet maken van de reductie van stikstof in kwetsbare natuurgebieden, lijkt de boswachter uit Overijssel goed nieuws. „Wij zijn hier al heel lang bezig om het hoogveen te beschermen. Met interne maatregelen. Als er straks voor wordt gezorgd dat er hier minder stikstof terechtkomt, is dat een externe maatregel waar dit gebied zeker van gaat profiteren”, zegt Henk-Jan van der Veen, boswachter en ecoloog van Staatsbosbeheer.

De mistflarden zijn opgetrokken, de zon doet zwakke pogingen door het grijze wolkendek heen te breken. Stilte heerst over de Engbertsdijkvenen, een van de laatst overgebleven restanten van het hoogveenlandschap van Nederland, bij Kloosterhaar, niet ver van de Duitse grens. Een uitgestrekt landschap, beschermd onder het Europese regime van Natura 2000, elfhonderd hectare groot. Het is moeilijk de schoonheid van dit landschap niet te zien, met de boomloze vlakten, de plassen waarin zich hier en daar waterveenmos vormt, met adders, kraanvogels en een grote diversiteit aan libellen. Toch had dit hoogveen er met minder stikstof nog mooier bij gelegen.

Boswachter en ecoloog Henk-Jan van der Veen bij de Engbertsdijkvenen.

Stikstof is een soort pokon

Ga maar na: hoogveen gedijt in wat ecologen een voedselarm milieu noemen, een gebied waar regenwater niet weg kan, zuiver regenwater zonder meststoffen, zonder veel mineralen. Met de aanwezigheid van stikstof daarentegen, in de Engbertsdijkvenen afkomstig van „een optelsom” van landbouw, industrie en verkeer, krijgen andere planten en bomen het voedsel dat hen in staat stelt te floreren en daarmee de oorspronkelijke veenmossen weg te concurreren. „Beschouw stikstof maar als een soort pokon”, zegt Van der Veen. „Het micromilieu verandert. Daardoor verandert de vegetatie. Er gaat gras groeien, pijpestrootje, en bomen als berken.” De boswachter spreidt zijn ellebogen en zegt: „Die maken zich breed en drukken de veenmossen weg.”

Dat er een „stikstofdeken” over het zeldzame hoogveengebied ligt, is oud nieuws. Al jaren tracht Staatsbosbeheer de teloorgang van het gebied te bestrijden, met wisselend succes. Van der Veen: „Het is in Nederland wat hoogveen betreft steeds een halve stap vooruit en daarna weer een stap achteruit.” De boswachter tuurt over de vlakte, wijzend naar het „kerngebied”; het laatst overgebleven deel van de Engbertsdijkvenen dat nog vijf meter dik hoogveen telt. In andere delen van het gebied is het hoogveen veel minder dik. Van der Veen: „Het doel is natuurlijk om het hoogveen weer te laten groeien met een millimeter per jaar. Maar in de praktijk is de groei marginaal. We zijn al tevreden als het veen niet indroogt en wordt verdrukt door andere soorten.”

We zijn al tevreden als het veen niet indroogt en wordt verdrukt door andere soorten

Henk-Jan van der Veen
boswachter

Zonder ingrijpen zou in de Engbertsdijkvenen het proces van „mineralisatie” voortgaan en zou het gehele gebied onder „verbossing” gaan lijden. Al in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw zijn er kades in het gebied aangelegd, om tijdens de almaar toenemende verdroging, veelal een gevolg van ontwatering vanuit landbouw en andere menselijke activiteit in de omgeving, het zuivere regenwater te behouden. De veenkades bleken daartoe niet helemaal in staat. „Ze zijn poreus, er komen scheuren in”, zegt Van der Veen. Sinds ongeveer de eeuwwisseling is Staatsbosbeheer begonnen een aantal kades te versterken met zand en leem, vijf meter hoog. Ook laat Staatsbosbeheer jaarlijks kleine boompjes omzagen, om de veenmossen meer ruimte te geven. Hier en daar staan groepjes berken en dennen. „Maar die laten we staan, die groeien op hoge zandkoppen.”

Pilletje tegen hoofdpijn

Dat er door de rechterlijke uitspraak wellicht daadwerkelijk minder stikstof op de Engbertsdijkvenen afkomt, is voor boswachter Van der Veen het sein dat het „op lange termijn” misschien nog wel goed komt met deze natuur. Dat zou namelijk meer zijn dan symptoombestrijding, zoals het wegzagen van jonge boompjes, het zou de werkelijke oorzaak kunnen wegnemen. „Het is als met hoofdpijn. Daar kun je een pilletje tegen innemen. Maar je kunt ook tot de ontdekking komen dat je misschien te hard werkt, en dat je wat minder zou moeten werken.” En trouwens, zegt hij: een hoogveengebied als dit slaat óók nog eens heel veel CO₂ op.

Het gebied telt nog steeds grote, uitgestrekte plassen. Dat is hoopvol, en eigenlijk een klein wonder na enkele jaren langdurige perioden van droogte. Dat heeft natuurlijk ook veel te maken met de overvloedige regen die de afgelopen anderhalf jaar in Nederland is gevallen – voor hoogveen een zegen. „Kijk, daar zie je toch weer iets van veenmos groeien”, wijst de boswachter enthousiast naar wat groen in het water.

Groen lobbyen bij de EU, op kosten van de EU: kritiek op subsidie zwelt aan

admin
January 22, 2025
0

„Een schandaal!” Europarlementariërs schuwden woensdagavond in de debatzaal in Straatsburg de grote woorden niet. Mikpunt van de woede: een subsidiepot waarmee de Europese Unie het lobbywerk financiert van milieuorganisaties.

Nieuw is het subsidiëren van lobbyactiviteiten door de EU niet. Klimaat-, milieu- en natuurclubs krijgen al langer Europees geld om hun dagelijkse werk te doen, inclusief het lobbyen voor groene wetgeving bij Europese instanties. De bedoeling is dat de organisaties in de wandelgangen als tegenwicht fungeren voor de beter bedeelde bedrijvenlobby.

Europarlementariërs op de rechterflank moeten niets van deze subsidies hebben. Zij beschouwen het programma als een gewiekste manier van de Europese Commissie om invloed uit te oefenen en haar zin door te drijven. En ze denken een smoking gun te hebben gevonden, nu de inhoud van de subsidiecontracten is beschreven in De Telegraaf.

„Het is superspecifiek: jij gaat die en die commissie belobbyen, je gaat hier in de onderhandelingen invloed uitoefenen, je gaat dáár voor de meest progressieve invulling van de wet”, zegt Dirk Gotink, europarlementariër voor Nieuw Sociaal Contract. Gotink zit in de begrotingscontrolecommissie van het Europees Parlement en heeft de contracten zelf ingezien. „Dat vind ik een vorm van rolvervaging.”

Verzet

De groene organisaties en linkse partijen zien iets anders: een nieuwe aanval op de klimaatplannen van de EU door de centrum-rechtse partijen, die bloed ruiken nu de wetten en regels uit de Europese Green Deal weer ter discussie staan. De subsidiepot voor milieuclubs is in hun ogen juist een democratische manier om het speelveld gelijk te trekken.

„De natuur heeft geen stem, de leefomgeving ook niet. In een goed functionerende democratie zorgt de overheid dat die stemmen ook gehoord worden, net zoals de EU de stem van lokale boeren steunt”, zegt D66’er Gerben-Jan Gerbrandy. „Nee, je moet niet voorschrijven om met een x-aantal parlementariërs te gaan praten. Maar wat ik van deze organisaties hoor, is: zo werkt het niet. Zij moeten zich verantwoorden voor het geld dat ze ontvangen, en dan laten ze zien wat ze georganiseerd hebben en wie daarbij waren.”

De nieuwe Eurocommissaris Piotr Serafin (Begroting) noemde sommige afspraken in Straatsburg terugblikkend „ongepast” en beloofde beterschap. Ook de Europese Rekenkamer, de immer kritische waakhond, hekelde in 2018 al het gebrek aan transparantie bij EU-subsidies voor maatschappelijke organisaties. Deze instelling komt in april met een nieuw rapport.

Pauzestand

D66’er Gerbrandy kan zich wel vinden in de oproep tot transparantie, zegt hij, maar hij wil niet dat het subsidiesysteem sneuvelt. Daar denkt BBB-Europarlementariër Sander Smit anders over. Smit wil zelfs alle bestaande Green Deal-wetgeving in de pauzestand zetten. „Als er op onoorbare wijze invloed is geweest, kun je je afvragen of dat wel democratisch is gegaan, of dat wel past bij de trias politica.”

Smits voorstel wordt kansloos geacht. Maar het past bij de toenemende kritiek op de Europese groene plannen van de afgelopen jaren. Die kritiek komt niet alleen van parlementariërs, maar steeds vaker ook van de Eurocommissarissen die de plannen moeten gaan uitvoeren.

Progressief Amerika put hoop uit uitgesproken voorganger

admin
January 22, 2025
0

Hun respectievelijke partners houden de blik strak gericht op de voorganger. Maar Donald Trump en zijn vicepresident JD Vance kijken tijdens een „smeekbede” aan het eind van de preek dinsdag vanaf de eerste rij van de National Cathedral in Washington steeds ongemakkelijker om zich heen. Het filmpje waarin bisschop Mariann Budde de president indringend om „genade” vraagt, gaat inmiddels de wereld rond.

„In de naam van God vraag ik u om genade te hebben met de mensen in ons land die nu in angst leven. Er zijn homoseksuele, lesbische en transgender kinderen […] die voor hun leven vrezen”, zegt ze tijdens de eerste kerkdienst die Amerikaanse presidenten traditiegetrouw na hun inauguratie bijwonen. Ook vraagt Budde aandacht voor hardwerkende en onschuldige migranten. „De overgrote meerderheid van migranten zijn geen criminelen.”

De voorganger vraagt Trump om mensen te helpen die vluchten voor oorlog en vervolging in hun thuisland. „Onze God leert ons dat we barmhartig moeten zijn naar vreemden. Zoals wij allen ooit vreemden waren in dit land.”

Helden met capes

Mariann Budde (65) dient sinds 2011 als eerste vrouw als bisschop van Washington D.C. voor de (protestantse) Episcopaalse Kerk, een Amerikaanse variant van de Anglicaanse Kerk. Het bisdom roemt haar om haar uitgesproken mening over thema’s als racisme, wapengebruik, migratie en homorechten. In 2023 publiceerde ze het boek How We Learn to Be Brave (Hoe wij leren moedig te zijn).

Veel progressieve Amerikanen, niet noodzakelijkerwijs gelovig, prijzen nu haar eigen optreden tegenover de president als moedig. Voor hen bieden haar woorden licht in donkere dagen. „Ik ben atheïst, maar toen u sprak heb ik de aanwezigheid van een God gevoeld”, schrijft een fan op haar snel groeiende Instagram-account. „Niet alle helden dragen capes”, schrijft een ander. „Deze wel.”

Budde was ook betrokken bij de kerkdienst die Trump na zijn eerste inauguratie in 2017 bezocht. Destijds schreef ze daaraan voorafgaand dat ze verontwaardigd en gealarmeerd was over bepaalde uitspraken en daden van Trump. Wel voelde ze de plicht om iedereen te verwelkomen, ook diegenen met wie ze het oneens is.

Ruim drie jaar later, tijdens Trumps presidentscampage in 2020, reageerde Budde woedend nadat Trump een foto van zichzelf met de Bijbel had laten maken voor een van de Episcopale Kerken in de hoofdstad. De fotosessie vond plaats tijdens de grootschalige Black Lives Matter-protesten die waren uitgebroken na de gewelddadige dood van George Floyd door toedoen van politieagenten.

„We hebben leiderschap nodig en hij heeft er alles aan gedaan om ons uiteen te drijven”, zei ze daar destijds over. De politie gebruikte traangas en rubber kogels om een protest uiteen te drijven, zodat Trump de locatie kon bereiken. „Hij heeft zojuist een van de heiligste symbolen van de joods-christelijke traditie misbruikt”, zei ze. In een opiniestuk in The New York Times voegde ze daar vilein aan toe dat de president wel altijd welkom was om in de kerk te komen bidden.

Politiek domein

Trump, die zich tijdens de dienst dinsdag stil moest houden, reageerde later in de wandelgangen op vragen van journalisten. „Ik vond het geen goede dienst, nee”, zei de president. Op zijn socialmediaplatform Truth Social eiste hij later een verontschuldiging van de „zogenaamde bisschop” en „radicaal-linkse Trump-hater” Mariann Budde. „Ze heeft haar kerk op een zeer onaangename manier in het politieke domein geplaatst”, meent Trump.