De Nederlandse kerkprovincie over de erfenis van Ratzinger

Posted on January 5, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Benedictus XVI Op verschillende plekken in Nederland worden herdenkingsmissen gehouden voor de overleden emeritus paus Benedictus XVI, ofwel Joseph Ratzinger. „Hij probeerde met zachte stem tegenstrevers te overtuigen.”

Karel Smouter

5 januari 2023 om 11:37

Leestijd 3 minuten

Woensdag werd in de Nicolaasbasiliek in Amsterdam een herdenkingsmis gehouden voor de onlangs overleden Paus Benedictus XVI.

Foto Olivier Middendorp

Op een winderige avond kwamen deze woensdag een kleine honderd kerkgangers naar de Sint Nicolaaskerk tegenover het Centraal Station in Amsterdam voor een ‘heilige mis uit dankbaarheid’ voor het leven van emeritus paus Benedictus XVI. Joseph Ratzinger, zoals hij voor zijn pontificaat genoemd werd, overleed afgelopen Oudjaarsdag op 95-jarige leeftijd in het Vaticaanse klooster waar hij zich tien jaar eerder na zijn abdicatie had teruggetrokken.

Ook elders in Nederland, zoals in Rotterdam en Roermond, werden de afgelopen dagen herdenkingsmissen gehouden. Bij de nuntiatuur [de ambassade van het Vaticaan] in Den Haag tekende zich bovendien een gestage stroom bezoekers af – diplomaten uit de hele wereld en plukjes Nederlandse gelovigen – die een boodschap voor de gewezen paus achterlieten in een condoleanceregister.

Hoe wordt in de Nederlandse kerkprovincie gekeken naar de erfenis van Ratzinger, die acht jaar op de stoel van Petrus plaatsnam en zich daarvoor en daarna vooral als nogal professorale kerkleraar manifesteerde?

Enigszins defensief, zo valt op tijdens een rondgang. Vastberaden althans, om wat gezien wordt als verkeerde beeldvorming recht te zetten. Aartsbisschop Eijk, deze donderdag namens Nederland aanwezig tijdens de uitvaart, hekelde deze week in een uitgebreid In Memoriam „het vanwege zijn orthodoxie framen” van Ratzinger als ‘Panzer-kardinal’, die als geharnast verdediger van het geloof zou hebben opgetreden. „Wie hem kende, kon hier alleen maar meewarig om glimlachen”, stelt Eijk, die in 2012 door Benedictus tot kardinaal gemaakt werd en als hoogstgeplaatste Nederlander in de kerkelijke hiërarchie mee mag beslissen over wie tot paus benoemd wordt. „Benedictus XVI was geen man van de confrontatie en harde maatregelen, maar eerder een timide mens, die met zijn zachte stem zijn tegenstrevers probeerde te overtuigen met diepzinnige theologische argumenten”, schrijft Eijk. Ook de perceptie dat Benedictus te weinig zou hebben gedaan voor slachtoffers van seksueel misbruik wordt door Eijk met kracht weersproken.

Tijdens de zogeheten Requiemmis in Amsterdam noemt bisschop Hendriks hem een „briljant persoon” en „een trouw beheerder van Gods mysterie”. Zijn collega, legerpriester De Jong, spreekt van een „ware wijze”, die telkens opriep om discussies niet met emoties maar met argumenten te beslechten. „Het is ergens jammer dat bisschoppen meestal geen lang haar en een baard dragen, dat zou bij hem hebben gepast.” Ook hier in de Nicolaaskerk wordt Benedictus als „eerder te zacht” getypeerd.

Polarisatie

Volgens Anton de Wit, hoofdredacteur van het Katholiek Nieuwsblad, leek Benedictus al bij leven „voor de een niets goeds en voor de ander niets kwaads” te kunnen doen. „Maar daar is ook de polarisatie in de kerk zelf schuldig aan”, stelt hij. „Bepaalde mondige, om niet te zeggen luidruchtige groepen binnen de kerk wilden hem voor zichzelf claimen. Terwijl, in werkelijkheid zijn de overeenkomsten met zijn voorganger en zijn opvolger veel groter dan de verschillen.”

De Wit doelt op conservatieve gelovigen die terugverlangden naar de zogeheten Tridentijnse mis, die geheel in het Latijn wordt gehouden en vanaf 1970 voor een nieuwe ‘ritus’ werd ingeruild. Benedictus was deze groepen ter wille door als paus meer ruimte aan deze liturgie te bieden. Een beslissing die door zijn opvolger Franciscus onlangs deels weer ongedaan gemaakt is.

De herdenkingsdienst woensdag in de Nicolaasbasiliek in Amsterdam.
Foto Olivier Middendorp

Pater Knudsen van de Agneskerk in Amsterdam-Zuid wist sinds 2007 een groep overwegend jonge gelovigen aan zich te binden die zich thuis voelen bij deze traditionele mis. Hij zegt Benedictus als iemand te zien die hem het gevoel gaf dat hij met zijn Petrus-broederschap die zich voor de Tridentijnse mis beijvert tóch bij de kerk hoort. „Al sinds onze oprichting in 1988 vonden we hem aan onze zijde.” Toch noemt Knudsen hem óók „een bruggenbouwer gericht op consensus”, zij het met een neiging tot „traditionalisme”.

Lees ook de necrologie: Paus Benedictus XVI werd nooit een echte zielenherder

Het midden

De Nederlandse kerkprovincie gold in Rome lange tijd als nogal rebels vanwege de sterk georganiseerde progressieve flank die allerlei vernieuwingen wilde doorvoeren. „Maar de belangrijkste progressieve clubs zijn intussen opgeheven of vergeten dat te doen”, stelt Anton de Wit. De richtingenstrijd hier ten lande is allang betwist ten faveure van wat De Wit „het midden” noemt.

Toen de Nederlandse bisschoppen in november vorig jaar op hun vijfjaarlijkse audiëntie in het Vaticaan kwamen verliep hun bezoek dan ook vrijwel geruisloos. „In het Duitsland van Ratzinger zelf zijn ze nu pas waar wij dertig jaar geleden waren, met feministische theologie en allerhande liturgische vernieuwingen. Dat bezoek [in dezelfde maand] was vele malen spannender.”

Niet dat de Nederlandse bisschoppen goed nieuws meebrachten, overigens, tijdens het zogeheten ad-limina-bezoek. De Wit: „Het verhaal van de Katholieke Kerk in Nederland gaat over kerksluitingen, fusies en financiële problemen. Kerken dragen eeuwen aan ballast mee, zoals vastgoed en bezittingen, die door een steeds kleinere groep gelovigen moet worden gedragen. Maar dat verhaal zorgt voor minder beroering in Rome als het verhaal van de Duitsers en – in mindere mate – de Belgen die denken dat het tij nog te keren valt door te vernieuwen.”

Zo bezien is de geest van Benedictus nog altijd vaardig over het Vaticaan, ook over het bewind van zijn opvolger Franciscus. De wenkbrauwen van het Vaticaan gaan eerder omhoog bij vernieuwingen dan bij verval. Bisschop Hendriks memoreerde in de Nicolaaskerk hoe Benedictus als paus op de Wereldjongerendagen in Madrid tegenover anderhalf miljoen jongeren stond. „Het onweerde, het bliksemde, echt noodweer was het. Best gevaarlijk, met zo veel mensen bij elkaar. Na een paar minuten was het ineens weer stil. Benedictus maakte indruk door gewoon bewegingloos te blijven zitten. Alsof er niets gebeurd was. Daarin was hij voor ons een voorbeeld. Vaak is gewoonweg stil blijven zitten en wachten het beste wat je kunt doen.”

Het boek Ont past mooi in de kast-met-bankje te Antwerpen

admin
November 19, 2024
0

Ook boeken verdienen bescherming tegen de herfst, moet de timmervrouw hebben gedacht die de Antwerpse Coquilhatstraat trakteerde op een grote, wind- en regendichte straatboekenkast. Maar hout en hamer stromen waar het niet gaan kan, dus timmerde de vrouw (die ook best een man had kunnen zijn) voort tot er een bankje aan de kast vast zat. Want wie eenmaal een fraaie ontdekking van de plank heeft gelicht, wil natuurlijk meteen ontspannen op dat bankje gaan zitten lezen.

Als er dan maar niet, eind oktober, een noodweer boven de stad losbreekt, zoals op de eerste pagina van Het boek Ont van Anton Valens, waarin de held aanschouwt hoe de kerk tegenover zijn huis wordt gegeseld: „Verticale rivieren stroomden langs de muren, verzamelden zich in goten en raasden zich verder de diepte in. De goten overstroomden, de regenpijpen spuwden het uit maar konden de toevloed niet aan.” De kerk van dienst staat trouwens in Groningen – maar dit exemplaar van Het boek Ont (2012) is van de bibliotheek in Antwerpen geweest. Een zelfklever met regels van dichter Maud Vanhauwaert moedigt de vinder aan tot doorgeven, zodat er iets nieuws ontstaat: „blaas in mij nieuw leven/ maak gauw een nieuwe vriend/ Aan wie je mij kan geven.”

Vrienden maken is niet de grootste kracht van Isebrand Schut, de onweerstaanbare antiheld van deze roman. Hij is een gesjeesde biologiestudent in wie een mensenvrees is ontbolsterd die maakt dat hij op straat amper nog vóór zich durft te kijken, uit angst voor een ontmoeting die hem ertoe zou dwingen een voorbijganger te groeten. Inderdaad, dit is een man die voor bijna alles bang is geweest, figuren op het kleed wellicht, en zeker brieven. Maar zijn angst ontpopt zich als het begin van iets nieuws, wanneer hij in een café twee lotgenoten meent te ontwaren, van wie de een voor de ander een envelop opent: postvrezers.

Daar zit zelfhulp in. Isebrand plaatst een advertentie ter oprichting van ‘Man&Post’, waarvan de lezers elkaar bij hem thuis ontmoeten met een eenvoudige missie: „Ik maak jouw post open en jij de mijne. Samen bergen we het op. Gedeelde post is halve post.” Het trekt het type man aan dat bij dat opmerkelijke kerkvormige Antwerpse kastje-met-bankje past: figuren die de beschutting van de kast zoeken, maar niet kunnen ontkennen dat ze ook op dat bankje nat zullen regenen. Hun ontregeling zit van binnen.

Valens (die drie jaar geleden op zijn 57ste stierf) beschrijft buitengewoon geestig en met groot gevoel voor ironie hoe de postvrezers zich aan hun lang niet altijd postgerelateerde ellende proberen te ontworstelen. Ook Isebrand voelt dat er iets moet gebeuren: „Ik moet iets dóén, schreeuwde een stem in zijn hoofd, ik moet ontvlammen want anders ontplof ik.”

De man die de grootste invloed op Isebrand heeft is de ondernemer Cor Meckering, die onder veel meer werkt aan een grote publicatie: ‘Het boek Ont’, waarin hij – een Battus in het diepst van zijn gedachten – tracht de verschillende betekenissen van het voorvoegsel Ont te ontsluieren. Soms betekent het een einde (ontstoppen, onthand), soms juist een begin. De omgang met Meckering leidt bij Isebrand tot een ontwaken. Hij keert zich stap voor stap naar de wereld toe. Intussen wemelt het van de onweerstaanbaar onhandige scènes uit de levens van Valens’ postvrezers. Die maken hem tot een van de ontroerendste schrijvers die ik ken.

Wilt u het besproken exemplaar van Het boek Ont hebben? Mail dan naar [email protected]; het boek wordt onder inzenders verloot, de winnaar krijgt bericht.

Opinie | Circuittraining

admin
November 19, 2024
0

Freek onze sportcoach van de circuittraining voor senioren op dinsdag geeft op het eind van de training de cooling down : „Rek je helemaal uit, armen omhoog en sta hoog op je tenen. Goed zo en nu maak je klein , op je hurken, zo klein mogelijk.” Een medesportster zakt door de knieën en zegt: „Ik heb me zo klein gemaakt, ik vind mezelf niet meer terug.”

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]

De VVD wil de publieke omroep ‘drastisch’ hervormen: ‘Het huidige bestel is niet klaar voor de toekomst’

admin
November 18, 2024
0

De VVD maakt zich grote zorgen over de publieke omroep. De partij vindt de manier waarop het omroepbestel nu is ingericht onhoudbaar. Het toch al complexe Nederlandse stelsel dreigt onbestuurbaar te worden na de toetreding van verschillende nieuwe (aspirant-)omroepen. Bovendien is de pluriformiteit die via de omroepen is verankerd in het bestel volgens de partij gebaseerd op de verzuiling van na de Tweede Wereldoorlog, niet op de huidige samenleving. En dan zijn er nog de recente schandalen rondom grensoverschrijdend gedrag en discutabele salarisconstructies van populaire presentatoren die het publieke vertrouwen in de omroepbestel als geheel hebben ondergraven.

„Ik denk de publieke omroep in zijn huidige vorm niet klaar is voor de toekomst”, zegt Claire Martens-America, sinds eind vorig jaar Tweede Kamerlid voor de VVD, in een interview met NRC, waarin ze haar visie – en die van haar partij – op de toekomst van het bestel uiteenzet. „Niet qua maatschappelijk draagvlak, niet qua digitalisering, en niet qua bestuur. En de grote verliezer is de journalistiek, die we in deze tijd zo ontzettend hard nodig hebben, want die moet ons, politici, blijven controleren. Daarom is de publieke omroep zo belangrijk.”

In het regeerakkoord dat de vier coalitiepartijen in september presenteerden spraken zij af de publieke omroep te hervormen. Maar hoe die hervorming eruit moet komen te zien, is nog onduidelijk. Uit frustratie over het gebrek aan voortuitgang heeft Martens-America namens de VVD een voorstel geschreven voor een grondige systeemverandering. „Hilversum heeft laten zien dat het zonder politieke druk niet zal overgaan tot een drastische hervorming van het publieke omroepbestel. Daarom heb ik het heft in eigen handen genomen. Ik ben erg benieuwd wat de minister van ons plan vindt.”

Vijf productiehuizen

Het zeven pagina’s tellende plan, getiteld ‘De Publieke Omroep: compact, met focus en klaar voor de toekomst’, schetst een nieuwe organisatiestructuur die het bestel efficiënter, transparanter, digitaler en goedkoper moet maken. De huidige dertien (aspirant-)omroepen moeten worden samengevoegd tot vijf zogeheten ‘productiehuizen’. Omroepen blijven in naam bestaan, maar de manier waarop ze bestuurd en georganiseerd worden gaat op de schop.

Eén zo’n nieuw te vormen productiehuis wordt gevormd door de taakomroepen NOS en NTR. Eén door de NPO, die moet veranderen van een spelverdeler in een facilitator en op gelijke voet komt te staan met de andere productiehuizen. De andere drie moeten voortborduren op de huidige samenwerking tussen omroepen, en elk een maatschappelijke stroming vertegenwoordigen.

Ook op bestuurlijk niveau stelt de VVD ingrijpende veranderingen voor. Elk productiehuis moet één bestuurder leveren voor het gehele publieke bestel, inclusief de NPO. Behalve één raad van bestuur moet er ook één toezichthouder komen voor het hele publieke bestel in plaats van één voor elke omroep. „Het Commissariaat voor de Media functioneert op dit moment niet naar behoren”, zegt Martens-America. „Dat blijkt uit verschillende recent verschenen rapporten, zoals van het onderzoeks- en adviesbureau Kwink. Die hadden een pittige analyse van de toezichthouder. De VVD gelooft dat de hervorming van het bestel alleen kan slagen met een sterkere en neutrale toezichthouder, die door het ministerie aangesteld wordt, om te zorgen dat de politiek zich niet inhoudelijk gaat bemoeien met de journalistiek.”

Aansluiting bij de samenleving

De afgelopen decennia zijn er vaker voorstellen gedaan om het publieke bestel op de schop te nemen. Maar die liepen steevast stuk op de hechte banden tussen de omroepen en politieke partijen. Vooral christelijke partijen verzetten zich tegen de beperking van de macht van omroepen in Hilversum. „Ik weet niet of de minister, die van ChristenUnie-huize is, het met ons eens is”, zegt Martens-America. „Maar de VVD denkt dat het loslaten van leden de enige manier is om weer aansluiting te vinden bij de samenleving. Zodat het minder gaat over omroepen en bestuurders, en meer over de stromingen in de samenleving en hoe we het bestel zo kunnen inrichten dat we die het beste blijven bedienen.”

Het meest explosieve voorstel is om af te stappen van het idee dat omroepen verenigingen moeten zijn. De recente schandalen bij omroepen laten volgens Martens-America zien dat het verenigingsrecht, dat omroepen grote autonomie geeft, ingrijpen in onfatsoenlijk bestuur in de weg zit. Voordat ze Kamerlid werd, was ze hr-manager in het bedrijfsleven, waaronder bij het Amsterdamse reclamebureau Ace. „Daardoor weet ik hoe je je gezonde checks and balances inricht”, zegt ze. „En er zijn omroepen waar dat nu niet goed is geregeld. Stel je bent een medewerker met een klacht over je leidinggevende die tegelijkertijd ook de enige bestuurder is. Dan kan je met je klacht niet naar een andere bestuurder stappen. Dat is ontzettend onveilig voor medewerkers op de werkvloer.”

Claire Martens is sinds eind vorig jaar lid van de Tweede Kamer voor de VVD.

Martens-America benadrukt dat sommige omroepen hun organisatie bestuurlijk wel goed op orde hebben, met name de fusie-omroepen. „Maar er zijn ook enkele omroepen die een zeer ongezonde bestuursstructuur hebben”, zegt ze. „En daar maak ik me zorgen over, want ze worden wel betaald van belastinggeld. En al die mensen op de werkvloer hebben geen keus. Neem Omroep Max, die al heel lang dezelfde bestuurder heeft [Jan Slagter, red.]. Dat doet verder niks af aan zijn inzet en kwaliteiten. Maar als je echt zegt dat de omroep centraal staat, dan maak je op een gegeven moment plaats voor vernieuwing.”

Qua digitalisering zijn sommige omroepen (zoals PowNed) ook verder dan andere (Omroep Max). En ook dat baart Martens-America zorgen. Want digitaal heeft wel de toekomst. De publieke omroep heeft sinds enkele jaren een eigen streamingsdienst: NPO Start. Maar de app streamt op een veel lagere videoresolutie dan andere diensten. Daarom vraagt de VVD zich af waarom NPO Start in eigen beheer ontwikkeld moet worden. Kleine omroepen klagen over hun online zichtbaarheid en hebben daar geen invloed op.

„Ik begrijp onze ambitie om een eigen streamingsdienst te ontwikkelen niet”, zegt Martens-America. „Want laten we eerlijk zijn: we komen nooit in de buurt van een Netlfix.” Toch vindt ze het te laat om nu nog de stekker uit het project te trekken. Wel denkt ze dat omroepen andere digitale kanalen kunnen gebruiken om hun content uit te zenden. „Waarom kan content niet worden gedeeld via YouTube of Netflix, om jongere doelgroepen te bereiken? De Belgische publieke omroep werkt al nauw samen met Netflix. Digitalisering vraagt veel aandacht, daarom moet dat de komende tijd het hoofdonderwerp in Hilversum worden.”

Hervormen, maar hoe?

Het kabinet-Schoof gaat de landelijke publieke omroep hervormen, zo valt te lezen in het regeerprogramma. De VVD komt deze dinsdag als eerste coalitiepartij met een concreet plan. Hoe staan de andere regeringspartijen erin?

De PVV schrijft in haar verkiezingsprogramma niets over de publieke omroep, maar heeft in het verleden vaak de wens uitgesproken om de ‘linkse’ NPO in zijn geheel op te doeken. Volgens de partij is mediavoorziening geen taak van de overheid

BBB, de kleinste fractie in het kabinet, wil vooral winst behalen door het stelsel van ‘externe pluriformiteit’ om te katten tot een ‘BBC-model’, waarbij de omroepverenigingen nog slechts als leveranciers van tv-programma’s zouden dienen.

NSC wil als enige partij niet snijden in de 900 miljoen euro die de overheid bijdraagt aan het NPO-budget. Wel leven er in de partij ideeën over het stoppen met de derde zender, NPO3, ten faveure van andere vormen van verspreiding.

Luister naar