Op een podium in het Zwitserse Davos zit Roberta Metsola naast drie in zwarte pakken gestoken Europese premiers. Het panel tijdens het World Economic Forum gaat over de EU en geopolitiek. Maar als de debatleider Metsola het woord geeft, wil hij vooral weten hoe ze het corruptieschandaal in haar eigen Europees Parlement denkt te gaan aanpakken. Metsola antwoordt lang en breedvoerig, over hoe ze wil dat transparantie vanzelfsprekend wordt en welke maatregelen ze daarvoor in gedachten heeft.
Dan zegt haar buurman Edi Rama: „Roberta, het spijt me, maar ik moet dit zeggen.” De premier van Albanië heeft net uitgelegd hoeveel moeite zijn land heeft gedaan om de rechtsstaat te versterken, maar hoe de EU de regio blijft zien als een boevennest, en hoe hypocriet dat vaak is.
„Zeg het maar, ik wacht erop”, antwoordt Metsola.
Rama: „Toen dit corruptieschandaal uitkwam, dacht ik: karma is een bitch.” Terwijl de zaal in lachen uitbarst, knikt Metsola, een flauwe glimlach om haar mond.
Deze maand is Roberta Metsola (44) een jaar voorzitter van het Europees Parlement, dat sinds begin december in een ongekende crisis verkeert, na onthullingen over een corruptienetwerk dat al jarenlang actief is. Het is niet voor het eerst dat het Europarlement kritiek krijgt om een gebrek aan transparantie en ethisch besef. Kritiek bovendien waarvan ook Metsola in haar eerste jaar niet verschoond bleef – twee keer kwamen haar politieke benoemingen onder vuur te liggen, net als fouten bij het opgeven van geschenken.
Toch is het nu aan Metsola de moraal in het Europarlement aan te scherpen en de reputatie te herstellen. Ondertussen gonst het in Brussel van de geruchten over haar toekomstplannen.
Metsola heeft zich in haar eerste jaar ontwikkeld tot een van de zichtbaarste voorzitters uit de geschiedenis. Al een maand na de Russische inval reisde ze als een van de eerste politici per trein naar Kiev. Haast wekelijks bezoekt ze een ander Europees land voor een ontmoeting met een regeringsleider of een goed getimede speech. Altijd smetteloos gekleed en gekapt, op naaldhakken, witte sneakers of, in Oekraïne, in een legergroen shirtje. In Brussel erkent iedereen dat ze het instituut een ongekende, jeugdige flair geeft.
In een politieke omgeving die keihard kan zijn slaagt de Maltese erin door vrijwel iedereen in haar parlement op handen te worden gedragen. „Ze is mijn rolmodel”, zegt Assita Kanko, Europarlementariër namens de Vlaams-nationalistische NVA. „Ze is aimabel én reteslim”, zegt D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld.
Je kunt lang zoeken, maar je zult geen persoon vinden die Metsola níet aardig vindt. VVD-Europarlementariër Malik Azmani laat een handgeschreven verjaardagskaart zien die net is afgeleverd. „Keep on leading, keep on smiling” heeft ze erop geschreven, een smiley ernaast.
Die aardigheid is oprecht, denkt iedereen – anders hou je die niet vol. Maar haar vriendelijkheid is óók strategisch, van het soort dat Nederlanders niet goed begrijpen, waarmee je met uitbundige hartelijkheid dingen gedaan krijgt. Ze weet je op het juiste moment een appje te sturen: alles goed, kan ik je nog ergens mee helpen? „Haar geheim is dat ze enorm spontaan en natuurlijk lijkt, maar in werkelijkheid extreem goed voorbereid is”, zegt de Portugese Europarlementariër Paulo Rangel, al jaren met haar bevriend. In ’t Veld begint over het verschil met voorganger Martin Schulz, een sociaaldemocratische Duitser. „Dat was een effectieve voorzitter door een echte buldog te zijn. Maar als vrouw in een leidersrol kan je dat nooit doen en dat snapt Roberta. Charme is overduidelijk onderdeel van haar arsenaal.”
Metsola nodigt collega’s ook thuis uit – tijdens een partijcongres in haar thuisland Malta kregen ze gin-tonics geserveerd in de tuin van haar moeder. CDA-Europarlementariër Jeroen Lenaers herinnert zich een avond in haar huis in Brussel waar na het eten de whisky en sigaren op tafel kwamen en de hardrock aanging. „Haar man vertelde lachend dat hij dat normaal niet mocht, maar dat Roberta het alleen toestond als er gasten waren.”
Die man is de Fin Ukko Metsola – ze draagt sinds hun huwelijk in 2005 zijn naam. Ze kennen elkaar uit de Europese christendemocratische jongerenbeweging. Aanvankelijk kozen de twee samen voor de politiek, ze waren in 2009 het eerste echtpaar dat samen meedeed aan de Europese verkiezingen in twee verschillende lidstaten. Beiden verloren, waarna Ukko verder ging in de cruisewereld. Roberta behield haar politieke ambities en kwam in 2013 in het Europarlement.
Samen hebben ze vier zoons, tussen de 6 en de 15 jaar oud. Hun gezinsleven speelt een prominente rol op al haar socialemedia-accounts. Op TikTok circuleert een handig gesneden filmpje van hoe ze met een zoon discussieert over zijn gamefrequentie. „Nee, 34 uur is te veel Alec”, zegt ze, terwijl haar zoon ter verdediging probeert te zeggen dat het spel op de achtergrond blijft draaien.
Dat een jonge Maltese deze positie kon bereiken, laat volgens betrokkenen zien dat de EU veranderd is, niet meer louter een schaakspel is tussen de traditioneel machtige lidstaten. Maar, klinkt het: juist als vertegenwoordiger van een klein land werd ze ook nooit als een bedreiging gezien en kon ze zo haast ongezien opklimmen. En, niet onbelangrijk: Metsola zit al jaren in de inner circle van Manfred Weber, de Duitse christendemocratische fractievoorzitter.
Ze bracht bovendien haast haar hele volwassen leven door buiten Malta – ze werkte op de ambassade in Brussel, daarna bij de Europese Commissie. Metsola is, zeggen betrokkenen, zo echt een ‘product van de Europese bubbel’. Ze kon zo ook buiten de verziekte, zwaar gepolariseerde politiek van haar thuisland te blijven – waar twee partijen elkaar te vuur en te zwaard bestrijden. „Haar vertrek heeft haar enorm geholpen een pragmatisch, compromisbereid politica te worden”, zegt Arnold Cassola, politicoloog en onafhankelijk politicus op Malta. „Ze is een stuk slimmer dan de rijke, arrogante yuppie-politici die hier rondlopen.”
Een ding is nog wel zeer Maltees aan haar: haar strenge standpunt over abortus – overeenkomstig met dat van de enige EU-lidstaat waar abortus nog altijd volledig verboden is. Wel verklaarde ze als voorzitter het pro-abortusstandpunt van het Europarlement uit te dragen. Vrienden en collega’s betwijfelen of ze écht anti is, of gewoon slim genoeg om haar thuisland niet volledig van zich te vervreemden.
Wat ze verder écht vindt, waar ze écht voor staat? Niemand die er veel over kan zeggen. Dit wel: dat ze zich strategisch op de vlakte kan houden. En makkelijk meebuigt met de richting die Europa en haar partij ingaan.
Vrijdag 9 december vertrekt Metsola voor het eerst in lange tijd met haar gezin naar Malta. Maar die ochtend vallen Belgische politieagenten de huizen en kantoren van Europarlementariërs binnen, in wat een omvangrijk corruptieonderzoek naar omkoping door Marokko en Qatar blijkt te zijn. Een dag later vliegt Metsola halsoverkop terug omdat ze als Parlementsvoorzitter volgens de Belgische wet aanwezig moet zijn bij de huiszoeking van de Belgische Europarlementariër Marc Tarabella.
Direct na de onthullingen beloofde Metsola een „breed hervormingspakket”: onder meer een afkoelperiode voor oud-Europarlementariërs die willen lobbyen en een verplichting om ontmoetingen met derden openbaar te maken. Veel te weinig, vinden transparantieorganisaties.
Heikeler nog is de vraag of Metsola zélf de meest geschikte persoon is de hervormingen door te voeren. Het afgelopen jaar kwam ze twee keer onder vuur te liggen om gebrekkige transparantie bij politieke benoemingen. Eerst werd haar persoonlijke stafchef zonder duidelijke sollicitatieprocedure benoemd tot nieuwe secretaris-generaal van het Europarlement – de hoogste ambtelijke functie. En in december stond ze op het punt haar zwager tot nieuwe stafchef te benoemen, tot ze na een klein mediastormpje besloot daar toch maar van af te zien. Vorige week bleek Metsola talloze geschenken en reizen niet op tijd te hebben opgegeven.
Voor EU-hoogleraar en transparantieactivist Alberto Alemanno is het aanleiding zijn aanvankelijk positieve oordeel over Metsola bij te stellen. „Er is nu een patroon van wangedragingen dat echt de vraag oproept of ze de juiste politicus is om de schade van Qatargate te herstellen”, zegt hij. „Van een van de meest zichtbare EU-leiders mag men een beter geïnformeerde en zelfbewustere reactie verwachten.”
Er is nu een patroon van wangedragingen dat echt de vraag oproept of ze de juiste politicus is om de schade van Qatargate te herstellen
Alberto Alemanno EU-hoogleraar en transparantieactivist
Misschien veelzeggend: binnen het Europarlement zelf leidden de incidenten nauwelijks tot ophef. Benoemingen zijn in Brussel per definitie onderdeel van een soms schimmig schaakspel van politieke en nationale belangen. Fractiegenoot Lenaers: „Voorganger Schulz stelde voortdurend allerlei vertrouwelingen aan en werd gezien als een sterke leider. Nu zij het doet is het opeens een probleem.” Ook het te laat opgeven van geschenken liep met een sisser af. Dat ze het überhaupt doet is een novum, klinkt het.
Metsola zelf is, zeggen mensen ter verdediging, zeer vocaal op het verdedigen van de rechtsstaat in verschillende Europese lidstaten. Niet in het minst haar eigen thuisland, na de moord op journalist Daphne Caruana Galizia. Beroemd werd het moment waarop ze weigerde de hand te schudden van toenmalig premier Joseph Muscat, wiens stafleden bij de moord betrokken waren.
Metsola werd het afgelopen jaar steeds comfortabeler in haar Europese toppositie. „Premiers wíllen haar ook ontmoeten, naast haar staan. Dat is voor een Parlementsvoorzitter niet vanzelfsprekend en heeft alles met haar charisma te maken”, zegt Rangel. Dat ze nu overal in Europa opduikt voedt volop speculatie over haar volgende stap: ze wordt fluisterend genoemd als mogelijke opvolger van Ursula von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie. Tegelijk is het in de huidige Europese politiek nog steeds zo goed als ondenkbaar dat een politica uit dit kleine EU-land daadwerkelijk naar de top doorstoot.
„Eigenlijk heeft een voorzitter binnen het Parlement zelf weinig te zeggen”, zegt Christine Verger, ooit stafchef van voormalig parlementsvoorzitter Josep Borrell. „Het is in de verhouding met de andere EU-instituten en de rest van de buitenwereld dat je een stempel op de functie kunt drukken.” En dat, zegt Verger, doet Metsola uitstekend.
De Maltees Simon Busuttil, secretaris-generaal van de christendemocratische fractie, kent haar al twintig jaar en benadrukt het grote verschil met haar „oude, grijzende, mannelijke voorgangers”. „Als ze zo doorgaat, is voor haar echt the sky the limit.”
„Mijn enige probleem met haar”, zegt In ’t Veld, „is dat ik het Parlement zie als een tegenmacht, een waakhond, controleur. Dat heeft zij totaal niet: zij zoekt juist de nabijheid van de macht. En ik denk dat als ze een andere visie had gehad, ze niet op deze plek terecht was gekomen.”
Haar opdracht is enorm: ze moet nu de reputatie herstellen van een instituut dat altijd klaarstaat om anderen de maat te nemen. Qatargate, zegt een betrokkene, kán voor Metsola een blessing in disguise zijn – een manier om maatregelen die al veel eerder nodig waren nu eindelijk effectief door te drukken. Maar ambitieus en ingebed in de christendemocratische partij blijft het de vraag of ze die durf heeft.
„Ik moet een voorbeeld zijn”, reageerde Metsola deze week in de Duitse krant Handelsblatt, geconfronteerd met de verwijten zelf de geschenkenregels gebroken te hebben. Ze had de transparantie officieel niet hoeven geven, benadrukte ze. „Maar ik geef er de voorkeur aan dit wel te doen en mezelf bloot te stellen aan misleidende of valse krantenkoppen. Ik kan dat aan. Ik neem die verantwoordelijkheid.”
