Permanent, dagelijks protest in Georgië. Dat was de oproep dit weekend van een groep burgeractivisten. Maar deze zaterdagavond staan er voor de zandkleurige pilaren van het parlementsgebouw in Tbilisi meer journalisten dan demonstranten. Omringd door nog meer agenten dan pers.
„Mensen hebben geen hoop meer”, zegt een jonge vrouw over het geringe aantal demonstranten. Ze wil haar naam niet afgedrukt, omdat ze op werk niet in de problemen wil komen. Vlak voor de verkiezingen, van zaterdag 26 oktober jongstleden, lieten hier nog tienduizenden Georgiërs hun stem horen. „Ik denk dat we het afgelopen jaar hebben geleerd dat onze protesten niets tegenhouden. De oppositie is nu teleurgesteld en heel erg moe.”
Eerder dit jaar was er de wet tegen ‘buitenlands agenten’, bijgenaamd ‘de Russische wet’ omdat een dergelijke wet daar al wordt gebruikt tegen journalisten, mensenrechtenorganisaties en oppositie. Daarna was er de wet tegen ‘lhbti-propaganda’ – eveneens naar Russisch model. En nu een parlementsverkiezing vol angstzaaien, intimidatie en ongeregeldheden, waarbij regeringspartij Georgische Droom met stevige winst eindigde terwijl ze op verlies stonden in de peilingen.
Veertig dagen hebben de Georgiërs om de in hun ogen oneerlijk verlopen verkiezingen aan te vechten tot die definitief wordt. Maar het lijkt erop dat elke poging daartoe met schouderophalen wordt bekeken door de autoriteiten. „Het staatsapparaat is volledig in de greep van de oligarchie”, zegt George Melasjvili, president van het Europe-Georgia Instituut.
‘Statistisch onverklaarbaar’
Het aantal aanwijzingen dat de verkiezingen niet helemaal in de haak waren, zijn talrijk: waarnemers zagen dat dubbel stemmen op meerdere plekken op verschillende manieren mogelijk was, net als stemmen namens iemand anders, wat in Georgië niet is toegestaan.
Waarnemers werden bij meer dan honderd stembureaus geweigerd en in enkele gevallen zelfs fysiek aangevallen. Een cameraman van RFE/RL die vastlegde hoe naast een stembureau geld werd uitgedeeld, werd geslagen en zijn apparatuur vernield.
Het staatsapparaat is volledig in de greep van de oligarchie
Data-analisten zien bovendien opmerkelijke afwijkingen in de uitslagen. Het grote verschil (13 procent) tussen de exit-polls en de uitslagen, ten faveure van de regeringspartij, suggereert „plaatselijke manipulatie” – vervalsingen op het niveau van individuele stembureaus, stellen verkiezingsonderzoekers van Edison Research. Een ander onderzoeksbureau noemt de winst van regeringspartij Georgische Droom „statistisch onverklaarbaar”. En de grafieken met de uitslagen vertonen patronen van ‘ballot stuffing’ en stemvervalsing, volgens weer andere verkiezingsexperts.
De Georgische Centrale Kiescommissie pareert de kritiek en zegt doelwit te zijn van „ongegronde beschuldigingen”. De organisatie stelt juist minder meldingen binnen te hebben gekregen over misstanden bij de verkiezingen. Eerder dit jaar wist Georgische Droom de kieswet aan te passen. Daardoor kreeg de partij meer zeggenschap in de commissie en werd de oppositie buitenspel gezet.
Stemgeheim
Er zou sprake zijn van „zo’n driehonderd stembureaus die cruciaal waren voor de winst van Georgische Droom in afgelopen verkiezingen”, stelt Mariam Kaulasjvili-Southwell van burgeractivistisch platform Daitove, op basis van analyse van eerdere verkiezingsuitslagen. „Het patroon is telkens hetzelfde: één school of één kinderopvang in een bepaald gebied waar ze dik winnen. Het is een systeem, aan het hoofd staat iemand met genoeg macht in het dorp om mensen te intimideren of met kleine bedragen te overtuigen voor Georgische Droom te stemmen.”
Mensen op deze manier persoonlijk beïnvloeden is nog niet eenvoudig, zegt Kaulasjvili. „In eerdere verkiezingen gaven ze mensen boodschappen of wat geld, en dan stemden die mensen daarna alsnog voor wie ze maar wilden.” Dit jaar zijn vertegenwoordigers van de regeringspartij Georgische Droom gespot in verschillende stembureaus – volgens de oppositie was dit om toe te zien op het wederkerige deel van de afspraak.
Het stemgeheim, of liever het gebrek daaraan, staat centraal in het betoog van de oppositie. Ook de OSVE-waarnemingsmissie stelde dat in 24 procent van alle observaties het stemgeheim „mogelijk gecompromitteerd” was. Het stembiljet zou onder andere doorschijnender zijn geweest dan andere jaren. Dat zou het volgens de oppositie mogelijk hebben gemaakt voor de lokale waarnemers van de regeringspartij om erop toe te zien of iemand zijn belofte nakomt.
De Centrale Kiescommissie pareert alle kritiek en zegt doelwit te zijn van „ongegronde beschuldigingen”; er waren juist minder meldingen over misstanden bij deze verkiezingen
‘Hoeren’, ‘slaven’, ‘buitenlandse agenten’ staat met rode krul-letters op de gevel van het Georgische Genootschap van Jonge Advocaten GYLA, verder ‘gedecoreerd’ met graffiti-piemeltjes. Die intimidaties zijn er al maanden geleden op gekalkt door regeringsgezinde vandalen. De vereniging mag de graffiti zelf niet verwijderen, omdat het pand monumentale status heeft.
Wie achter de graffiti zit, is niet bekend. „Maar een afgevaardigde van de Georgische Droom deelde een collage met foto’s van de actie en dreigementen op sociale media. We hebben het Openbaar Ministerie gevraagd onderzoek te doen, maar dat is nog niet gebeurd”, zegt directeur Nanoeka Kroeasjvili.
De vereniging biedt rechtsbijstand, zet zich in voor het beschermen van mensenrechten en komt op voor democratische instituties – bij die laatste tak staat Kroeasjvili aan het hoofd. GYLA deed op verkiezingsdag 1.500 stembureaus aan met zo’n 600 waarnemers. De meldingen begonnen op de minuut dat de stembureaus open gingen. „Veel overtredingen kwamen op meerdere plekken voor. Het waren geen geïsoleerde incidenten”, zegt Kroeasjvili.
Op basis van de observaties hebben de Jonge Advocaten nu 24 rechtszaken aangespannen in 14 regio’s. Hun speerpunt is het stemgeheim. „Niemand kan ontkennen dat het stemgeheim geschonden is”, zegt Kroeasjvili. Maar de kans dat een rechter de organisatie gelijk geeft, acht ze „richting de nul procent. De rechterlijke macht speelt onder één hoedje met de Georgische Droom. Maar we gaan elk juridisch mechanisme uitputten om mensen te laten zien: dit is het soort rechtspraak dat we hier hebben”.
Hoop gevestigd op EU
Bijna alle oppositie-aanhangers die NRC spreekt, hopen dat de Europese Unie het land zal helpen door de druk nog verder op te voeren. Zelfs eventuele sancties worden door hen aangemoedigd. Georgië kreeg in 2023 de kandidaat-status, maar als gevolg van de richting die de regeringspartij is ingeslagen, is het toetredingsproces onlangs bevroren. „Het afgelopen jaar is Georgië achteruit gegaan”, stelde de EU-ambassadeur in Georgië, Pawel Herczynski, vorige week.
„Het beste wat er nu zou kunnen gebeuren is dat de Verenigde Staten en de EU de verkiezingen niet erkennen”, zegt burgeractivist Kaulasjvili-Southwell. „Dat vindt de regering nog steeds belangrijk. Het is belangrijk voor ze dat ze erkenning krijgen van de rest van de wereld.”
Hoewel de regeringspartij naar Russisch model steeds autoritairder wordt, verkoopt het zichzelf richting de stemmers nog steeds als pro-Europees. Dit moet ook wel, want het streven om EU-lid te worden staat in de grondwet en wordt ook door veel kiezers van Georgische Droom alsnog gesteund.
„In tegenstelling tot veel aantijgingen en speculaties is Georgië nog steeds op het EU-pad en loopt het nog steeds voor op Bosnië, Moldavië en Oekraïne”, schreef Nikoloz Samcharadze, hoofd van de commissie van Buitenlandse Betrekkingen in het parlement op X. De Nederlandse ambassadeur Meline Arakalian beet in een tweet daarop terug: „Nee meneer Samcharadze, dat is niet het geval. Georgië vordert NIET op het EU-pad zolang er een terugval is op het gebied van democratie en fundamentele rechten.” Dertien Europese buitenlandminsters hebben opgeroepen tot een onafhankelijk onderzoek naar de verkiezingen.
De oppositie heeft nog één troef in handen: geen zitting nemen in het parlement. Georgische Droom slaagde niet in het krijgen van een absolute meerderheid. Als leden van de oppositie inderdaad weigeren om ingezworen te worden, kan dit leiden tot een constitutionele crisis.
Op maandagavond zullen de oppositiepartijen hun plannen openbaren op de bekende plek voor het zandkleurige parlementsgebouw aan de Roestaveli-laan. Dan zal het protest wel meer aanhang trekken, hoopt het clubje van zaterdagavond.
Oppositieleider Nika Gvaramia liet al weten vijftig tenten te hebben verzameld, waarmee hij de suggestie wekt dat Roestaveli bezet zou kunnen worden. Maar dan moeten er wel Georgiërs komen opdagen.
