De gemene deler bij BBB: afkeer van Den Haag en liefde voor platteland

Advocaat Anneke Wezel was tussen 2015 en 2019 Eerste Kamerlid voor de SP. Ze werd ooit lid van de socialisten omdat ze niet „niet langer kon aanzien dat de verzorgingsstaat nog verder werd afgebroken”, staat nog altijd op de SP-site. Nu wordt Wezel zeer waarschijnlijk lid van Provinciale Staten voor de BoerBurgerBeweging (BBB): op de concept-kandidatenlijst voor de provincie Noord-Holland staat ze op de tweede plek. Verrassend? Wezel vindt van niet, ze vindt links en rechts „verouderde begrippen”. „Ook BBB zet zich enorm in voor gewone mensen, voor mensen die hun vertrouwen in de overheid zijn kwijtgeraakt.”

De BoerBurgerBeweging doet volgend jaar maart in alle twaalf provincies mee aan de Provinciale Statenverkiezingen en publiceerde anderhalve week geleden de concept-kandidatenlijsten, met daarop 322 kandidaten. NRC deed onderzoek naar de kandidatenlijsten, omdat BBB – nu een zetel in de Tweede Kamer – er goed voor staat in de peilingen en na maart mogelijk in veel provincies en de Eerste Kamer een politieke factor van betekenis kan worden. Grote winst van de BBB kan daarmee gevolgen hebben voor het kabinetsbeleid, bijvoorbeeld omdat de partij zeer kritisch is over de stikstofaanpak.

Een derde is vrouw

Uit de analyse van de lijsten blijkt dat ongeveer een derde, 29 procent, van de kandidaten vrouw is. Van de twaalf lijsttrekkers zijn er vier vrouw, precies een derde. Het aandeel vrouwelijke kandidaten verschilt sterk per provincie: in Utrecht is het bijna 50 procent, in Zuid-Holland, Noord-Brabant en Limburg staan juist relatief weinig vrouwen op de lijst (15 tot 20 procent). Wim Jaspers, het bestuurslid van BBB dat de samenstelling van de lijsten landelijk coördineerde, zegt het „best netjes” te vinden dat ongeveer een derde vrouw is. Een streefgetal had de partij niet.

Diversiteit was bij het samenstellen van de lijsten geen criterium, zegt Jaspers. „Kwaliteit heeft echt de doorslag gegeven. En of mensen het BBB-familiegevoel hebben.” De lijsten zijn 100 procent wit, er is geen enkele kandidaat met een migratieachtergrond. „Dat is niet bewust, die mensen waren zeker welkom”, zegt Jaspers. Volgens het bestuurslid heeft wel een aantal kandidaten met een migratieachtergrond meegedraaid in de selectieprocedure, maar hebben zij zich om persoonlijke redenen teruggetrokken.

Lokale partijen

Ruim een kwart van de kandidaten was eerder actief voor een andere politieke partij of is dat nog steeds. Het overgrote deel van hen – 52 van de 84 – zit of zat bij een lokale partij. In Zuid-Holland zijn of waren drie kandidaten actief voor LHN Zoetermeer, de partij van oud-LPF-politicus Hilbrand Nawijn.

BBB deed in maart dit jaar bewust niet mee aan de gemeenteraadsverkiezingen om zo meer tijd te hebben om goede kandidatenlijsten op te stellen voor de Statenverkiezingen. Wel ging de partij ‘bondgenootschappen’ aan met verwante lokale partijen, en daar profiteert BBB nu van: veel provinciale kandidaten zijn ook actief als gemeenteraadslid voor de lokale BBB-bondgenoot.

Een deel van de kandidaten kreeg al eens ruzie of conflicten bij hun lokale partij, in Noord-Holland geldt dat voor 5 van de 28 kandidaten. In een aantal gevallen splitsten kandidaten zich ook af van hun fractie, de „LPF-toestanden” die partijleider Caroline van der Plas heeft gezegd te willen voorkomen. Bestuurslid Jaspers zegt dat de conflicten in de sollicitatiegesprekken uitgebreid zijn besproken. „Daar hebben we echt op doorgevraagd, de situatie per geval bekeken, geprobeerd te achterhalen wat de reden van de afsplitsing was.” Geen enkele kandidaat werd uiteindelijk op basis van een eerder partijconflict afgewezen.

Screening

Dat gebeurde wel „enkele keren” met potentiële kandidaten die „extreemrechtse”, „antisemitische” of „extreme” opvattingen over asielzoekers huldigen die niet bij BBB passen, zegt Jaspers. De partij deed zelf via Google en sociale media een screening van alle kandidaten en huurde in een aantal gevallen een extern bureau in. BBB heeft deze zomer al bevestigd dat in elk geval oud-Statenlid voor Forum van Democratie Eelco van Hoecke is afgewezen. De enige ex-FVD’er op de concept-lijsten is Henk Scholtz, die vorig jaar de Groningse Statenfractie van FVD verliet. Scholtz zei toen in het Dagblad van het Noorden dat FVD ooit „een nette partij” was, maar dat hij het interne „gedonder” zat was. Volgens Jaspers heeft Scholtz in zijn sollicitatiegesprek „duidelijk afstand genomen” van de ideeën van FVD.

De enige oud-PVV’er op de lijst is Abel Kooistra, de lijsttrekker in Friesland. De 27-jarige Kooistra was gedurende twee jaar, tot vorig jaar oktober, beleidsmedewerker bij de Friese PVV-Statenfractie, maar stond naar eigen zeggen „nooit helemaal achter het gedachtegoed”. Toen hij nog bij de PVV werkte volgde hij de opkomst van BBB al met belangstelling. „De partij weet dingen op een praktische manier te duiden, zodat mensen het begrijpen.” Het huidige stikstofbeleid deugt niet, vindt hij. „Ga terug naar de tekentafel, doe metingen en kijk hoe groot de impact op de natuur echt is. En trek dan pas je conclusies over de landbouw.”

CDA en VVD zijn bij BBB hofleverancier van kandidaten met een verleden bij een landelijke partij. Op de lijsten staan vijftien oud-CDA’ers en veertien ex-VVD’ers. Zij waren eerder bijvoorbeeld volksvertegenwoordiger, wethouder of afdelingsbestuurder. Uit openbare verklaringen over hun overstap en gesprekken die NRC met kandidaten voerde, blijkt dat het stikstofbeleid dat VVD en CDA landelijk voeren vaak een reden was om over te stappen naar BBB. De onvrede is vaak wel breder: ook de diepe kloof tussen Den Haag en het platteland wordt veel genoemd.

Oud-CDA’ers

Corné de Rooij, BBB-kandidaat in Noord-Brabant, was acht jaar raadslid voor het CDA in Goirle en Riel. Niet lang na zijn vertrek in 2019 zegde hij zijn lidmaatschap op. Volgens De Rooij sloeg het CDA landelijk „compleet linksaf”, werd „een antilandbouwbeleid” ingezet, en maakt de partij op tal van grote thema’s geen echte keuzes.

Jan Klopman, oud-CDA-fractievoorzitter in Dronten en de nummer 3 op de BBB-lijst in Flevoland, had er veel moeite mee dat het CDA vorig jaar bereid was weer met VVD-premier Mark Rutte te regeren. „Hij komt overal mee weg, en als hij verantwoording af moet leggen, weet hij het niet meer. Mijn stem op CDA voelde toen als een stem op de VVD.”

Klopman zegde begin dit jaar zijn lidmaatschap op en voelde zich daarin bevestigd toen CDA-leider Wopke Hoekstra met een interview in het AD deze zomer de stikstofafspraken van de coalitie in twijfel trok. „Vervolgens trekt Hoekstra z’n keutel in en pakt ‘ie weer de hand van Rutte. Dan verloochen je je achterban.” Klopman ziet in BBB „het CDA van vroeger”. „De partij heeft geen extreme standpunten, maar een realistisch, genuanceerd verhaal.”

Uit de VVD gestapt

Ilona Lagas, op een verkiesbare vijfde plek voor BBB in Overijssel, was al ruim twintig jaar lokaal actief bij de VVD in Ommen toen ze zich begon te realiseren hoe „grootstedelijk” het landelijke beleid volgens haar was. „Windmolens, zonneparken… wij op het platteland krijgen hier alle rotzooi.” Lagas vond het stikstofbeleid vanaf het begin te veel gericht op dwang, ze schreef er in 2019 nog een brief over aan toenmalig fractievoorzitter Klaas Dijkhoff. Ze zegt te hebben geprobeerd de VVD, volgens haar „een klapmachine” voor de partijtop, van binnenuit te veranderen, zonder succes. Ze stapte vorig jaar uit de partij. Lagas vindt dat Caroline van der Plas „problemen op een nette, fatsoenlijke manier durft te benoemen”.

Gert Brommer stapte al in 2019 uit de VVD-Statenfractie in Overijssel vanwege de „krampachtige manier” waarop de partij met het stikstofbeleid en de energietransitie omging. Hij voelde geen ruimte te praten over de impact op het platteland. Brommer, nu BBB-kandidaat, wist nog succesvol de passages over landbouw in het landelijke VVD-verkiezingsprogramma te amenderen, maar was diep teleurgesteld in het coalitieakkoord begin dit jaar. „Ik zag de VVD acteren als GroenLinks. Deze VVD komt niet meer op voor de inwoners en ondernemers van het platteland. Toen was het voor mij heel helder: het is klaar.”

Achtergronden

Niet geheel verrassend werkt een fors deel van de BBB-kandidaten als boer of in de agrarische of een aanverwante sector. NRC kon zeker negentig kandidaten in verband brengen met de landbouwsector, bijna een derde. Ze zijn vaak zelf boer of werken bijvoorbeeld in de zuivelindustrie. Op de lijsten staat een aantal bekende boerenactivisten, onder wie akkerbouwer Kees Hanse, lijsttrekker in Zeeland en prominent lid van Farmers Defense Force (FDF). Op de Utrechtse lijst staat ook de 30-jarige Koos Cromwijk, ook lid van FDF. Hij trok in juni de aandacht door zijn koeien mee te nemen naar het boerenprotest bij de Tweede Kamer en sprak na het stikstofdebat geëmotioneerd Kamerleden toe.

Naast de prominente aanwezigheid van boeren valt de verscheidenheid aan achtergronden van de overige kandidaten op. Opvallende beroepen als schietinstructeur, muskusrattenbeheerder en kamelenmelker. Op de lijsten staan meerdere zorgmedewerkers (van tandarts tot verpleegkundige), maar ook docenten, financiële planners en jagers. Volgens BBB-bestuurslid Wim Jaspers is het de liefde voor het platteland die al deze kandidaten verbindt. „Gelukkig hebben we niet alleen mensen uit de agrarische sector. BBB is geen one-issuepartij.”