De experimentele stijlbreuk gaat beginnen: de onervaren ploeg van premier Schoof wil rigoureus breken met het Rutte-tijdperk

Wanneer Mark Rutte dinsdagmiddag de sleutel van het Torentje overdraagt aan Dick Schoof, gaat het hoogste politieke ambt na veertien jaar over van een zeer ervaren premier naar een topambtenaar zonder politieke ervaring die zes weken geleden nog niet wist dat hij premier zou worden. Dat contrast symboliseert de grote en onvoorspelbare politieke omwenteling waar Nederland voor staat. Deze dinsdag staat het kabinet-Schoof op het bordes, met daarin voor het eerst in de geschiedenis de radicaal-rechtse PVV. En waar de machtsoverdracht in Den Haag bijna altijd gepaard gaat met de wens voor een andere koers, wil het nieuwe kabinet zowel inhoudelijk als qua politieke cultuur een heuse breuk forceren met het tijdperk-Rutte.

Drie van de vier partijen – de PVV, NSC en BBB – hebben hun electorale succes van de laatste jaren te danken aan hun kritiek op de kabinetten-Rutte en aan de groeiende onvrede over de politiek. De trage en gebrekkige afhandeling van de Toeslagenaffaire en de schade door de gaswinning in Groningen zijn smetten op het premierschap van Rutte, iets waarvoor hij afgelopen dagen in afscheidsinterviews en in een toespraak het boetekleed aantrok. De nieuwe coalitie belooft met name op het vlak van goed bestuur beterschap, getuige het hoofdlijnenakkoord. „Politiek en bestuur hebben ondanks goede bedoelingen de afgelopen jaren steken laten vallen, door de zorgen van mensen niet altijd serieus te nemen. Wij slaan een nieuwe weg in.”

En zo komt het dat nu een NSC’er, staatssecretaris Nora Achahbar, en een BBB’er, de Groninger Eddie van Marum, in het nieuwe kabinet verantwoordelijk worden voor de afhandeling van de toeslagen en Groningen. Zij moeten op deze voortslepende dossiers beter presteren, wat nog niet gemakkelijk zal zijn. De hersteloperatie rond de toeslagen is een complexe nachtmerrie voor de uitvoering gebleken. Ook iemand van NSC, partijleider Omtzigt speelde een belangrijke rol om de affaire bloot te leggen, kan dat niet zomaar oplossen. En staatssecretaris Van Marum neemt het stokje over van D66’er Hans Vijlbrief, een van de weinige bewindspersonen die zich de laatste jaren in Groningen juist wel populair maakte door zijn betrokkenheid.

Minder ambtenaren

De ambitie voor beter bestuur moet wel tot stand komen met minder ambtenaren, op het eerste gezicht een van de opvallendste tegenstrijdigheden in het akkoord. De groei van het aantal ambtenaren en ingehuurde externen van de afgelopen jaren (circa 22 procent) moet „meer dan teruggedraaid”, waarbij uitvoerende diensten „worden ontzien”. De vraag is of dat laatste ook echt mogelijk is. In het eindverslag van formateur Richard van Zwol van maandag staat dat bij de bezuiniging geprobeerd zal worden om in het bijzonder de toezichthoudende inspecties en het diplomatieke postennetwerk in het buitenland te ontzien.

Naast de bestuurscultuur wil de nieuwe coalitie ook op een aantal andere dossiers, zoals het asielbeleid en de landbouw, breken met het beleid van Rutte IV. Ongetwijfeld wordt die stijlbreuk dinsdag zichtbaar in de overdracht tussen staatssecretaris Eric van der Burg (VVD) en minister Marjolein Faber (PVV) op het ministerie van Justitie. Faber wil „het strengste asielbeleid” ooit gaan voeren, terwijl Van der Burg afgelopen jaren zei dat Nederland al het maximale deed om de komst van asielzoekers te beperken. Komende periode moet blijken wie gelijk heeft, en of de crisismaatregelen die Faber wil nemen, standhouden bij de rechter en de aantallen asielzoekers daadwerkelijk beïnvloeden.

Zal het kabinet de plannen zelf schrijven? Of denken de coalitiepartijen volop mee?

Iets soortgelijks speelt op het ministerie van Landbouw, waar VVD-minister Christianne van der Wal de laatste jaren probeerde de stikstofuitstoot serieus te verminderen en Piet Adema (ChristenUnie) tevergeefs de agrarische sector probeerde te hervormen. Beide bewindslieden geloofden dat een transitie noodzakelijk was, om de natuur te beschermen en juridisch ruimte te bieden aan andere economische sectoren en woningbouw.

Het ministerie van Landbouw komt nu in handen van BBB, een partij die het stikstofprobleem jarenlang heeft ontkend en in Brussel wil gaan wedijveren voor een terugkeer van de soepele mestregels voor Nederlandse boeren. Interessant wordt of de stikstofcrisis doodleuk voorbij kan worden verklaard, of dat de woningbouw en infrastructurele projecten nog meer zullen lijden onder het gebrek aan stikstofruimte.

Weinig kabinetservaring

Ook de drang binnen het kabinet om politiek te vernieuwen is een risico. Dat het kabinet veel nieuwkomers bevat is logisch omdat drie van de vier partijen voor het eerst landelijk gaan besturen en er, vanwege het ‘extraparlementaire’ karakter, ook buiten Den Haag is geworven. Het gevolg is wel dat alleen vicepremier Mona Keijzer (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, BBB) en staatssecretaris Mariëlle Paul (Onderwijs, VVD) kabinetservaring hebben, hoewel de andere drie vicepremiers wel langjarige ervaring in de Tweede Kamer hebben. De vraag is of het genoeg is om de onervaren kabinetsploeg, die aantreedt op een moment van grote internationale spanningen, bestuurlijk effectief en daadkrachtig te laten opereren.

Daar komt bij dat het nog onduidelijk is hoe zelfstandig het kabinet gaat functioneren, en of premier Schoof zijn stempel kan drukken. Komende woensdag spreekt hij de regeringsverklaring uit in de Tweede Kamer, en zal hij voor het eerst zijn visie op Nederland kunnen neerzetten. Een belangrijk en spannend moment voor Schoof, die bij eerdere publieke optredens in de formatie nog wat voorzichtig en verlegen leek in zijn nieuwe rol in de spotlights. Na het debat met de Kamer, waarvoor twee lange dagen zijn uitgetrokken, gaan de nieuwe bewindslieden het coalitieakkoord uitwerken in een volwaardig ‘regeerprogramma’. Dat moet, zo blijkt uit het eindverslag van Van Zwol, ruim voor Prinsjesdag aan de Kamer worden voorgelegd.

In het debat woensdag en donderdag moet duidelijk worden of het kabinet dat programma echt zelf schrijft, of dat de coalitiepartijen toch ook meedenken. Nu PVV-leider Geert Wilders geen premier mocht worden, zit hij samen met de andere coalitieleiders – Dilan Yesilgöz, Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas – in de Tweede Kamer. Als de partijen zuiver dualistisch handelen, bemoeien zij zich deze zomer en daarna weinig met het kabinet, maar dat is gezien de strakke afspraken uit het akkoord en al meerdere vertrouwenscrises tijdens de formatie, bijna ondenkbaar. Tegelijkertijd is bij te veel bemoeienis het risico dat onduidelijk is wie nu echt de baas is (Schoof of de coalitie), een situatie die de kans op politieke ongelukken vergroot.

Voordeel van de twijfel

Veel Nederlanders zullen blij zijn dat dinsdag, ruim zeven maanden na de verkiezingen, een nieuw kabinet aan de slag kan. Het kabinet-Schoof krijgt het voordeel van de twijfel, blijkt uit recent onderzoek van Ipsos I&O. Vier op de tien Nederlanders zijn tevreden, en daarmee scoort de nieuwe coalitie licht beter dan Rutte IV bij haar aantreden (34 procent). Bij de achterbannen van de coalitiepartijen is het sentiment heel wisselend. Waar PVV- en BBB-kiezers behoorlijk positief zijn over dit kabinet is dat percentage onder VVD- en NSC-kiezers al behoorlijk geslonken. Zij vragen zich of dit kabinet de rit zal uitzitten en voor een stabiel landsbestuur kan zorgen. Opvallend is dat VVD- en NSC-kiezers vooral deze praktische bezwaren hebben, in plaats van principiële of rechtsstatelijke.

Partijleiders Omtzigt (NSC) en Yesilgöz (VVD) hadden de afgelopen maanden soms praktische én principiële bezwaren over dit nieuwe kabinet. De inschatting bleef dat de rechtse coalitie gezien de verkiezingsuitslag geprobeerd móést worden voordat zij eventueel weer mag mislukken. VVD en NSC hopen dat de bewindslieden van PVV, en in mindere mate BBB, hun toon daadwerkelijk matigen en constructief gaan meebesturen. Daarvan zal mede afhangen of het grote politieke experiment dat het kabinet-Schoof is een succes kan worden.

Delen





Mail de redactie