Hij hoort in het rijtje grote namen van de bevrijdingsstrijders van zuidelijk Afrika, maar Sam Nujoma bleef altijd trouw aan zijn eenvoudige afkomst. „Nujoma was een nederig mens en met zijn pensioen na zijn presidentschap van Namibië huisde hij zich in een eenvoudige woning”, zegt de Zuid-Afrikaanse apartheidsactivist David de Beer, die hem persoonlijk kende. Ook had zijn strijd hem volgens De Beer niet wraakzuchtig gemaakt. „Hij was na de onafhankelijkheid in 1990 niet bitter jegens de witten die in Namibië het brute apartheidssysteem hadden gevestigd. Hij werkte aan verzoening, de witten vertrouwden hem en hij heeft de vrede bewaard”. Sam Nujoma overleed zaterdag op 95-jarige leeftijd in de Namibische hoofdstad Windhoek.
Vrijheidsstrijd
Nujoma werd in 1929 geboren in Noord-Namibië, dat toen als Zuidwest-Afrika bestuurd werd door apartheid Zuid-Afrika. Op het platteland groeide hij op in een arm gezin, als oudste van elf kinderen. Hij ging naar een missieschool voordat hij verhuisde naar Windhoek, waar hij werk vond bij de spoorwegen. Hij raakte betrokken bij politieke agitatie, werd gearresteerd na een politiek protest in 1959 en ontvluchtte het land kort na zijn vrijlating en ging in ballingschap in Tanzania. Dat land werd onder de toenmalige president Julius Nyerere de uitwijkplaats voor vele bevrijdingsbewegingen uit Zuid-Afrika en Rhodesië. Nujoma richtte er de South West African People’s Organization op: SWAPO. SWAPO werd onder leiding van Nujoma bij de Namibische onafhankelijkheid in 1990 de regeringspartij.
Lees ook
Veteraan van SWAPO wint presidentsverkiezingen in Namibië
Tijdens de onafhankelijkheidsstrijd kampte SWAPO met interne meningsverschillen. In kampen in Zuid-Angola, van waaruit SWAPO aanvallen uitvoerde op het Zuid-Afrikaanse leger, werden onder Nujoma’s leiding talloze critici op zijn leiderschap gevangengehouden en gemarteld. Of hier wel of geen publiciteit aan moest worden gegeven leidde tot schisma’s in de anti-apartheidsbeweging in Nederland. „Hij inspireerde ons om in verzet te komen en meesters te worden van dit uitgestrekte land van onze voorouders”, prees de huidige Namibische president Mbumba Nangola Nujoma na zijn overlijden. Al was het niet zozeer Nujoma’s gewapende strijd, als wel de veranderende geopolitieke situatie die Namibië uiteindelijk in 1990 de onafhankelijkheid bracht.
Weinig controverses
Nujoma verruilde in dat jaar zijn camouflagekleding voor een zakenpak. Hij had inmiddels Engelse bijles genomen, en hoewel hij soms controversiële beslissingen nam, zoals het verbod op Engelse televisieprogramma’s om westerse imperialistische invloed te stoppen, leidde hij zijn land zonder veel controverses. Hij probeerde bijvoorbeeld nooit, zoals zijn oud-strijdmakkers in de andere bevrijde landen van zuidelijk Afrika wel deden, de grondwet te veranderen opdat hij als president langer aan de macht kon blijven. In 2007 trad Nujoma af. Maar net als in die landen raakt ook in Namibië het krediet van de generatie bevrijdingsstrijders op en trekt SWAPO bij iedere verkiezing minder stemmen, vooral onder jongeren.
De Beer leerde Nujoma in 1974 in ballingschap in Londen kennen bij zijn werk voor Namibische vluchtelingen, lang voor zijn presidentschap. „Vele jaren later, eenmaal gezeteld in het presidentiële paleis in Windhoek, kon ik zonder afspraak en bureaucratische rompslomp bij hem binnenlopen, hij stuurde zijn adviseurs weg om gezellig met een oude kameraad te kunnen praten.” Leiders als Mugabe in Zimbabwe hadden zich toen al ontpopt als onbereikbare alleenheersers, zich afgekeerd van oude strijdmakers en genesteld op een hoge troon op het pluche. „Nujoma bleef zichzelf, een man met de voeten op de grond.”
