‘De arbeidskrapte is alweer voorbij’, meent arbeidsmarktexpert Paul de Beer

Ziekenhuizen sluiten gehele afdelingen door een tekort aan personeel. Vervoersaanbieders schrappen ritten in het streekvervoer. Ouders kunnen voor hun kinderen geen plek vinden op de kinderopvang. Hotels en restaurants gaan dicht. De politiek heeft het erover, werkgevers klagen; het personeelstekort wordt een ‘fact of life’ genoemd.

Twee derde van de ondernemers in Nederland ervaart een personeelstekort. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vrijdag. Toch zegt arbeidsmarktexpert Paul de Beer: de arbeidskrapte is voorbij. Het aantal vacatures loopt terug. Inmiddels zijn er ongeveer evenveel werklozen als vacatures. Genoeg dus om alle vacatures te vullen, aldus de emeritus hoogleraar arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam op zijn blog. Binnenkort publiceert hij hierover in een vaktijdschrift.

Hoe komt u erbij dat de krapte voorbij is?

„Over personeelstekorten wordt doorgaans gesproken alsof ze voor de hele economie gelden. Dat was na de coronapandemie misschien zo, maar inmiddels niet meer. In specifieke sectoren of beroepsgroepen zijn nog steeds personeelstekorten. Die worden naar mijn idee alleen veroorzaakt doordat er niet genoeg mensen zijn met het juiste diploma en relevante werkervaring. De geldt niet voor de hele arbeidsmarkt, zoals vaak wordt gedacht.”

Waar komt die misvatting dan vandaan?

„De term personeelstekort wordt vaak verkeerd gebruikt. Soms spreken werkgevers van een tekort aan personeel, maar is er in feite iets anders aan de hand. Namelijk dat ze geen aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden bieden. Dat zie je in sectoren waar bedrijven nu vaak afhankelijk zijn van goedkope buitenlandse arbeidskrachten, zoals de land- en tuinbouw. De tekorten daar zijn er niet omdat Nederlanders dit werk niet kúnnen doen, of omdat er niet genoeg mensen beschikbaar zijn. Ze zijn er omdat de arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden zo onaantrekkelijk zijn dat bijna niemand in Nederland het werk wil doen. Van een personeelstekort kun je wel spreken als er te weinig mensen met specifieke diploma’s of kwalificaties zijn. We hebben in Nederland bijvoorbeeld niet genoeg mensen met hoogwaardige technische kennis, die bij een bedrijf als chipmaker ASML kunnen werken. Die moeten we daarom uit het buitenland halen.”

Is de arbeidskrapte in de zorg ook een gevolg van een tekort aan mensen met de juiste vaardigheden?

„De zorgsector is eigenlijk een grensgeval. Uit statistieken weten we dat veel zorgmedewerkers de sector ver voor hun pensioen verlaten. Er zijn wel degelijk voldoende mensen met een geschikt diploma om in de zorg te werken, alleen een groot deel van hen wil simpelweg niet meer in de zorg werken. Om de personeelstekorten in de zorg te verhelpen zou het veel effectiever zijn om de uitstroom, die nu schrikbarend hoog is, te verhelpen. Ik heb weleens uitgerekend dat als je de uitstroom tot 0 procent reduceert in de zorg, de personele problemen binnen een half jaar zijn opgelost.”

Veel zorgpersoneel vertrekt uit de zorg vanwege de hoge werkdruk, die wordt veroorzaakt door de personeelstekorten. Hoe keer je dat om?

„Het is moeilijk om die vicieuze cirkel te doorbreken. Maar zorginstellingen kunnen er wel iets aan doen, door de arbeidsvoorwaarden aantrekkelijker te maken. Je kunt werknemers ook de mogelijkheid geven om hun voorkeuren voor werktijden door te geven, zoals lange tijd vooral voor zzp’ers gold. Of je kunt zorgen dat er kinderopvang in de zorginstelling aanwezig is. Je hoort ook vaak dat zorgpersoneel een groot deel van de werktijd met administratieve taken bezig is. Wellicht kunnen het management of kunstmatige intelligentie die taken helpen verminderen.”

U schrijft dat in theorie alle vacatures door de werklozen kunnen worden vervuld. Waarom weten werkgevers en deze werklozen elkaar dan niet te vinden?

„Om te beginnen worden de meeste vacatures ingevuld door mensen die al een baan hebben. Werkgevers die een vacature hebben denken veel eerder ‘ik ga een werknemer aannemen’, in plaats van ‘ik neem een werkloze aan’. Van een werknemer denken werkgevers dat het iemand met ervaring is, die goed is in zijn of haar vak en die snel aan de slag kan. Werklozen concurreren dus vooral met veel andere werkenden. In sommige gevallen nemen werkgevers nog liever een arbeidskracht uit het buitenland aan dan iemand die in Nederland werkloos is. De aanname is dan dat iemand uit bijvoorbeeld Oost-Europa gemotiveerder is om hard te werken, omdat diegene in Nederland een hoger loon verdient dan in het thuisland.”

U schrijft dat arbeidskrapte niet wordt veroorzaakt door vergrijzing, terwijl dat wel vaak gedacht wordt. Waarom?

„Ten eerste is er geen relatie tussen de huidige krapte en het aantal mensen dat nu met pensioen gaat. De toename van het aantal vacatures kwam doordat mensen tijdens de coronacrisis meer over hun werk gingen nadenken en door gingen solliciteren. Daardoor ontstond een keten van vacatures. Niet doordat mensen de arbeidsmarkt verlaten. Ik heb berekend dat van alle vacatures die nu ontstaan, slechts 1 op de 10 wordt veroorzaakt door iemand die met pensioen gaat. En dat aantal gaat ook veel minder hard stijgen dan vaak gedacht wordt. Dat heeft deels te maken met de AOW-leeftijd die de politiek periodiek blijft verhogen, waardoor mensen langer doorwerken.”

In 1950 waren er nog ruim zeven werkenden per 65-plusser. In 2040 zijn dat er volgens het CBS nog maar 2,2.

„Ik ontken niet dat er in de toekomst relatief minder werkenden zijn ten opzichte van het aantal gepensioneerden. Maar dat betekent vooral dat we meer belastingen of premies zullen moeten opbrengen om de voorzieningen voor ouderen in stand te houden. Het betekent niet automatisch dat hierdoor ook veel meer personeelstekorten ontstaan.

„Daarnaast is het aannemelijk dat de arbeidsproductiviteit de komende jaren harder zal stijgen. Tot nu toe blijft het een raadsel voor economen waarom die de afgelopen twintig jaar zo achterbleef. Maar inmiddels wordt wel verwacht dat veel menselijk werk overgenomen kan worden door kunstmatige intelligentie en andere technische vernieuwingen. Dat bedrijven moeite hebben om personeel te vinden, kan een extra stimulans zijn om in technologie te investeren.”

Het arbeidstekort in de zorg loopt in 2035 al op tot 305.000 medewerkers. Is dit geen probleem?

„In de zorg zullen natuurlijk wel meer arbeidskrachten nodig zijn om het toenemend aantal ouderen te verzorgen. Maar er is geen reden om aan te nemen dat vergrijzing in alle sectoren zorgt voor een behoefte aan meer personeel.

De vraag naar personeel neemt ook toe door economische groei.

„Ja, daarom is het de vraag of het zo logisch is dat Nederland voortdurend zo ontzettend veel blijft exporteren. Wij exporteren al heel lang veel meer dan we importeren. In het verleden was dat logisch. We hadden een jonge bevolking en wisten dat we op den duur zouden gaan vergrijzen. De verwachting was dat we juist minder zouden gaan exporteren als de bevolking zou beginnen te vergrijzen, maar dat is niet gebeurd.”

Waarom is dat een probleem?

„Doordat we veel exporteren, werken veel van onze arbeidskrachten dus feitelijk voor het buitenland. En dat terwijl in het binnenland handen tekort komen in bijvoorbeeld de zorg of het onderwijs. Als we iets minder zouden exporteren, komen die arbeidskrachten beschikbaar voor de binnenlandse markt. In die zin kan de handelsoorlog van Trump helpen om de krapte op de arbeidsmarkt hier een beetje te verlichten.”

Delen





Mail de redactie