Column | VU, red de aardwetenschappen!

Het is een „verdrietige gebeurtenis”, stellen de onderzoekers van de situatie van een tienjarig meisje dat door haar pleegouders in Vlaardingen vermoedelijk enkele jaren zwaar werd mishandeld. „Dit onderzoek heeft een diepe indruk op ons achtergelaten”, stelt hoofdinspecteur Angela van der Putten van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, die samen met de Inspectie Justitie en Veiligheid donderdag heeft geconcludeerd dat twee hulpverlenende instanties het meisje „aan haar lot overgelaten” hebben.

De jeugdhulporganisaties Enver en de William Schrikker Stichting „hebben onvoldoende acties ondernomen na signalen over onveiligheid van het meisje binnen het pleeggezin”, aldus de inspecties. „Het meisje vertelde dat ze werd mishandeld en dat ze niet werd geloofd. Er is onvoldoende met haar gesproken en er is onvoldoende naar haar geluisterd.”

Het onderzoek beslaat de periode van de uithuisplaatsing van het meisje in oktober 2021 tot eind mei vorig jaar, toen zij „met ernstig letsel en symptomen van mishandeling en verwaarlozing” werd opgenomen in het ziekenhuis.

Het meisje verbleef twee jaar in het pleeggezin in Vlaardingen, nadat de rechter eerder had bepaald dat zij en haar zusje niet meer bij haar biologische moeder konden wonen omdat een „veilige en stabiele opvoedomgeving” ontbrak. „Wij stellen vast dat de hulpverlening aan haar ernstig tekort geschoten is”, schrijven de inspecties nu. „Het meisje is onvoldoende gehoord en gezien. Dat we moeten vaststellen dat de situatie van dit meisje tijdens het verblijf in het pleeggezin heeft kunnen ontstaan, voortduren en verergeren doordat de hulpverlening aan haar langdurig en veelvuldig tekort schoot, is onvoorstelbaar schrijnend.”

Tunnelvisie

Wie de „zakelijke weergave” van de gebeurtenissen leest, wordt het koud om het hart. Er waren volgens het onderzoek signalen van „fysiek geweld” door de pleegvader, „seksueel misbruik” en signalen dat het meisje „mensonterend” werd behandeld. Het meisje had al in de zomer van 2022 „verschillende mensen” verteld over misbruik door de pleegvader. Ruim een jaar later, in december 2023, vertelde het meisje in een supermarkt aan de politie, en later aan mensen op straat en op school, dat zij ernstig was mishandeld. Haar pleegmoeder had op school een filmpje laten zien waarop het meisje „met haar hoofd op de grond bonkte”. Ook kreeg zij ondanks haar uitdrukkelijke wens haar zusje, die elders was geplaatst maar later weer naar haar biologische moeder was teruggekeerd, niet te zien.

Nog schokkender is dat de jeugdhulpverlenende organisaties bij voortduring niet thuis gaven. Zo’n twintig keer kwalificeren de onderzoekers de handelwijze van de beide organisaties, en ook van de Raad voor de Kinderbescherming die steken heeft laten vallen, in hun rapport als „onnavolgbaar” of „niet navolgbaar”.

Dat lijkt niet overdreven. Meermaals hebben de beide organisaties niet gehandeld volgens hun eigen protocollen, handleidingen en richtlijnen, en was er sprake van „onprofessioneel” handelen. Na signalen van onveiligheid en na ontkenning door de pleegouders dat er van mishandeling sprake was, veronderstelden hulpverleners dat wat het meisje vertelde „niet waar” was en dat zij verhalen „verzon”, aldus de inspecties. „Deze aanname is op meerdere cruciale momenten niet geobjectiveerd als gevolg van vooringenomenheid en een tunnelvisie bij de medewerkers.”

Diezelfde tunnelvisie speelde een rol bij de beoordeling van de pleegouders, eerder gescreend, in wie de jeugdhulpverleners en de kinderbeschermers een groot vertrouwen hadden – ook al waren eerder twee broertjes na meldingen van de broertjes over fysieke en emotionele mishandeling door een andere organisatie bij het pleeggezin weggehaald, en wisten de hulpverleners dat de pleegvader „opvliegend” kon zijn. Dat de pleegouders een „defensieve en soms aanvallende houding” aannamen en er ook sprake was van „veelal chaotische optreden” gaf de hulpverleners „een gevoel van onmacht”. Het meisje kreeg geen hulp. Vijf maanden lang, vanaf december 2023, hadden de organisaties geen enkel beeld van de situatie. „Het meisje leefde in deze periode volledig geïsoleerd binnen het pleeggezin.”

Dat de hulpverleners de pleegouders lang de hand boven het hoofd hielden, had wellicht ook te maken met een van de pleegzorgbegeleiders, die door de pleegouders als „een vriend” werd beschouwd. De inspecties concluderen „dat de professionele afstand tussen de pleegzorgbegeleider en pleegouders onvoldoende was”. De begeleider is door pleegzorgorganisatie Enver op non-actief gesteld.

Screening

De vraag is of deze zaak de jeugdbescherming in Nederland tekent. De inspecties schrijven zelf „al jarenlang ernstige zorgen over de hulp en bescherming aan kwetsbare kinderen” te hebben. Sinds een half jaar houden de inspecties intensiever toezicht op de instellingen voor jeugdbescherming. Daar komt nu een „thematisch toezicht” bij, naar de pleegzorg.

Het kabinet is geschokt door de bevindingen van de inspecties, schrijven vier bewindslieden in een Kamerbrief. Zij willen dat er verbeteringen worden doorgevoerd in de jeugdhulpsector om te voorkomen dat het opnieuw mis kan gaan met kinderen die aan de pleegzorg zijn toevertrouwd. De bewindslieden overwegen bijvoorbeeld om scholen te verplichten bij twijfel altijd advies te vragen aan Veilig Thuis. Daarnaast vinden ze dat de screening van pleegouders beter moet.

Jeugdhulporganisatie Enver laat weten dat „alle medewerkers intens verdrietig en geschokt” zijn over wat het meisje is overkomen. „De maatschappelijke verontwaardiging is groot en die voelen wij ook.” De organisatie is onder verscherpt toezicht van de inspectie gesteld, maar laat alvast weten „diverse concrete verbetermaatregelen” te hebben doorgevoerd die „nog meer nadruk” hebben gekregen. „Kinderen en ouders moeten erop kunnen vertrouwen dat ze op een veilige plek passende en goede hulp krijgen.”

Ook de William Schrikker Stichting onderschrijft dat men in deze casus tekort is geschoten. „Dat raakt ook ons diep en staat ver af van de standaarden die wij als organisatie hoog willen houden.”

Delen

Mail de redactie

Het betoog van de officier van justitie tegen Fouad L., verdacht van het doodschieten van zijn buurvrouw Marlous (39), haar dochter Romy (14) en zijn docent en arts Jurgen Damen (43), begint op een onalledaagse wijze. In de rechtszaal in Rotterdam toont justitie een compilatie van beelden die beveiligingscamera’s op verschillende plekken maakten van de gewelddadigheden die zich op 28 september 2023 in de Maasstad afspeelden.

Het zijn tien minuten uit de dag van een moordenaar. De 33-jarige Fouad is om 5.00 uur opgestaan en vastbesloten dat hij deze zomerse donderdag de dodelijke wraakoefening zal uitvoeren tegen mensen die hij medeverantwoordelijk acht voor het feit dat hij – na klachten van buurtgenoten en de wijkagent over dierenmishandeling, overlastgevend alcoholgebruik en vreemd gedrag – de opleiding tot arts in het Erasmus MC, na ruim tien jaar studie, niet mag afmaken.

Deskundigen adviseren om de verdachte verminderd toerekeningsvatbaar te achten

Te zien op de beelden is hoe Fouad rond het middaguur van huis naar het ziekenhuis fietst. Hij wil zeker weten dat Damen die dag college geeft. Op beelden is te zien hoe hij en even later ook de docent de faculteit binnengaan. Op de volgende opname stalt Fouad zijn motor op een plek die twee straten is verwijderd van zijn huis. Even na 14.00 uur beginnen de gruwelijkheden. Fouad belt aan bij zijn buurvrouw. Romy doet open en wordt meteen doodgeschoten. Dan loopt hij terug naar zijn woning en steekt de bakken met benzine aan die hij daar heeft neergezet. De gaskraan staat ook open. Fouad loopt dan opnieuw naar de buren en schiet met zeven kogels Marlous dood.

Daarna fietst Fouad naar waar zijn motor staat. Hij heeft bedacht dat de politie op zoek zal gaan naar een verdachte fietser, zodat hij ongemoeid met de motor op weg kan naar de volgende moordplek.

Bij het Erasmus MC loopt hij het leslokaal van Damen binnen. „Jurgen, je tijd is gekomen”, zegt Fouad en schiet hem voor de ogen van zijn studenten dood. Daarna is hij druk met het uitzetten van sprinklerinstallaties en werpt hij molotovcocktails in een studiezaal, waardoor een vlammenzee ontstaat. Eenmaal buiten ziet hij een agent van het arrestatieteam. „Hij loopt naar hem toe en maakt zich kenbaar als degene die ze zoeken”, vertelt officier van justitie Wendy van den Berg.

‘Koelbloedig’

Wat het meest opvalt aan de beelden is de volstrekt kalme wijze waarop Fouad het moorden en brandstichten uitvoert. Alsof hij boodschappen doet in de buurtsuper. De verdachte kijkt in de rechtbank trouwens niet naar de beelden die op grote schermen, links en rechts van hem, worden getoond. Hij staart bewegingsloos voor zich uit. Af en toe bladert hij in het requisitoir dat hij voor aanvang krijgt uitgereikt.

Hij is in de zaal net zo stoïcijns als op de dag van het onheil, zegt het OM. Na zijn aanhouding legde hij ook meteen een uitvoerige bekentenis af, tien pagina’s tekst. „Het koelbloedig uitvoeren van een missie”, noemde hij zijn actie, aldus officier van justitie Max van den Berg. Een paar dagen na de moorden toont Fouad zich in een gesprek met een psycholoog op het politiebureau „zelfs vrolijk”. Alleen de dood van zijn konijn raakt hem.

De verdachte is elf weken geobserveerd door gedragsdeskundigen en werkte mee aan gesprekken. Hij wilde geen namen geven van vrienden en bekenden die over hem gehoord konden worden. Justitie denkt dat hij ook geen vrienden heeft. Familieleden van de verdachte weigerden mee te werken aan het onderzoek.

Een paar dagen na de moorden toont Fouad zich in een gesprek met een psycholoog op het politiebureau ‘zelfs vrolijk’

De deskundigen stellen vast dat Fouad „een autismespectrumstoornis” heeft. Die aandoening kenmerkt zich door een onvermogen op het gebied van communicatie en sociaal begrip. „Verdachte heeft moeite met sociale contacten”, aldus het OM. Daarnaast is sprake van starheid, van rigiditeit in het denken.

Tijdens zijn studie medicijnen bleek hij niet goed in staat contact te leggen met patiënten en botste hij regelmatig met docenten. Door dergelijke problemen ontstond studievertraging. Fouad raakte aan de drank en werd steeds bozer en gefrustreerder. Hij mishandelde dieren en werd hiervoor tot een taakstraf veroordeeld. „Deskundigen adviseren om de verdachte verminderd toerekeningsvatbaar te achten”, aldus het OM.

De gedragsdeskundigen schatten in dat sprake is van herhalingsgevaar. „Ze zien een man die nog steeds heel boos en gefrustreerd is over het niet verkrijgen van zijn artsendiploma. Hij verwijt dit de mensen die hij daarvoor verantwoordelijk houdt in onverminderde mate en vermoedelijk zal hij na afloop van zijn detentie dezelfde gevoelens hebben en emoties ervaren”, zegt Max van den Berg.

Dwangverpleging

Mede om die reden vindt het OM maximale en effectieve vergelding gepast. Levenslange gevangenisstraf is op zijn plaats. Maar dat betekent dat na 25 jaar een herbeoordeling volgt om te bezien of de verdachte in aanmerking komt voor terugkeer in de samenleving. Om die reden eist het OM een straf van dertig jaar cel en tbs met dwangverpleging.

Fouad maakt aan het eind van de zitting geen gebruik van het laatste woord. Er volgt ook geen spijtbetuiging. „Ik voeg mij naar wat mijn advocaat heeft gezegd”, is het enige dat hij kwijt wil. Zijn advocaat Marlin Nolte vraagt om een mildere bestraffing dan door het OM gevraagd. Haar cliënt heeft last van stoornissen en is dus verminderd toerekeningsvatbaar.

De rechtbank doet 21 februari uitspraak.

Delen

Mail de redactie