Toch knaagt het inmiddels, na zoveel verhalen over vaders en grootouders in de oorlog. Was mijn vader eigenlijk wel ‘moreel ambitieus’ genoeg, toen hij op 10 mei 1940 aan de Maas in Limburg zijn manschappen het vuur liet openen op de Duitse rubberboten die ze in de ochtendnevel zagen naderen? Of toen hij – terug van zijn eerste buitenlandse reis, naar een gevangenenkamp in Polen – aantrad bij de brandweer in Rotterdam, waar genoeg werk aan de winkel was? Of toen hij met illegale krantjes door de stad fietste of later stadskinderen begeleidde naar Friesland, waar de aardappelen en kaas nog niet op waren?
Zelf zou hij het hebben ontkend, vermoed ik. „Je bent jong en je denkt er niet bij na”, was zijn standaard-antwoord op vragen naar de oorlog. Hij had er allemaal niet om gevraagd, maar hij deed mee – met alle risico’s. Was hij soms aangestoken door „het virus” van verzet en bezig met „topsport”, zoals Rutger Bregman het noemt in zijn veelbesproken boek Morele ambitie. Of was hij een „dienstbaar radertje”, zoals Floor Rusman schreef in kritiek op Bregman.
Misschien wel beide. Zijn biografische timing (1914-1996) hielp in elk geval een handje mee: heel de rampzalige eeuw meebeleefd, van Eerste Wereldoorlog door een diepe crisis naar de Tweede en de wederopbouw. Rake beroepskeuzes ook: eerst militair, daarna brandweerman in die andere stad aan de Maas, waar genoeg werk aan de winkel was. Na kantoor illegale overuren maken: stempels stelen voor vervalste persoonsbewijzen, verboden kranten rondfietsen.
Gelukkig beleefde hij later óók, nu achter een net bureau bij de ROTEB, het welvaartsoptimisme van de jaren zestig (in achtereenvolgens een DAF 33, 44 en 55), tot en met de goedgemutste eerste Paarse jaren, nog zonder Pim.
Met de hoofdstuktitel Nee, je bent niet goed zoals je bent in Bregmans boek zou hij het, als gereformeerde Fries, overigens van harte eens zijn geweest. Zij het met verwijzing naar een wat oudere tekst, die over de mens die geneigd is tot alle kwaad en niet in staat tot enig goed. Niettemin, woekeren met je talenten hoorde er bij, net als je plicht doen. Zonder filantropische bonuspunten.
In De Volkskrant stond onlangs een lange reportage over supermarkt-klanten die bij de zelfscanner stiekem een paar boodschappen in hun tas laten glijden. Oef! De smoesjes waarmee ze hun illegale arbeid rechtvaardigden waren behoorlijk ambitieus: protest tegen het kapitalisme, een middelvinger naar de rijken, solidariteit met kassières. Weg met de slavenmoraal van braaf betalende sukkels! Ziedaar Nietzsche anno 2024: een banaan jatten bij de zelfscanner.
Maakte mijn vader het verschil? Hij geloofde er niks van. Maar hij was er wel bij, aan de Maas.
Sjoerd de Jong schrijft elke donderdag op deze plek een -column.
Had Geert Wilders niet beloofd dat de zon weer gaat schijnen in Nederland? Nou, de 66-jarige Fred Gerits zit er klaar voor, wijdbeens op een bankje in het centrum van Maarheeze, Noord-Brabant. Hij heeft de plannen uit het hoofdlijnenakkoord deze donderdagochtend vluchtig gelezen en kan zich er best in vinden.
‘Strengste asielpakket ooit’, staat erin. Werd tijd, vindt Gerits, wachtend op z’n buurman die hij voor diens kunstgebit even met de auto naar de tandarts heeft gebracht. „De Nederlandse mensen hier zijn jarenlang aan de kant geschoven.”
Niet dat Gerits vindt dat alle vluchtelingen direct het land uit moeten. Hij werkt als begeleider op een sociale werkplaats en weet hoe gemotiveerd de meesten zijn; hoe zwaar hun leven. Moest-ie in coronatijd mensen die in eigen land werken als chirurg of internist vertellen hoe ze lolly’s moesten inpakken. „Daar is het doosje.” Zijn eigen bazin is nota bene Syrisch, woont zes jaar in Nederland en spreekt de taal beter dan sommige „beroepswerklozen” in Nederland.
Voorzitter VAJNWil Eikelboom Het is bedoeld om te zorgen voor zoveel mogelijk leed onder asielzoekers, zodat er minder mensen naar Nederland komen
Het zijn, weet Gerits, vooral de veiligelanders die het „verzieken”. Want azc Budel, met 1.500 plaatsen een van de grootste opvanglocaties van het land, is net als Ter Apel een aanmeldcentrum waar ook asielzoekers zonder kans om te mogen blijven welkom zijn. En ook die veiligelanders, die niets te verliezen hebben, leggen te voet of per fiets de 3,5 kilometer af naar het centrum van Maarheeze voor een bezoek aan de Lidl of de Jumbo. ‘No backpacks’, staat op een bordje bij de ingang. De reden kennen de inwoners van Maarheeze maar al te goed. Ze hebben, omdat de overlast zo aanhield, een eigen burgerwacht geïnstalleerd die dagelijks patrouilleert. Gerits: „En ga maar eens bij de pinautomaat staan. Ik ken mensen die zes keer omkijken.”
Maar gáát ook in Budel de zon weer schijnen? Dat is nog maar de vraag. De gemeente Cranendonck, waar Budel en Maarheeze onder vallen, reageerde „teleurgesteld” op het hoofdlijnenakkoord. Want daarin staat ook dat het nieuwe kabinet de Spreidingswet wil intrekken, die de overheid in staat stelt om gemeentes te dwingen om asielzoekers op te nemen. Het zou betekenen dat de centrale asielzoekerscentra in Ter Apel en Budel op korte termijn juist zwaarder belast zullen worden.
„Ah, er komen er hier dus weer driehonderd bij”, was dan ook de eerste reactie van de 73-jarige Lies, die zojuist bij de Lidl in Maarheeze de boodschappen heeft ingeladen. „En waar moeten al die mensen dan heen? In tentjes, hier in het dorp?”
Rechtsstaat
En zo zijn er nog wel meer vragen en zorgen die blijven hangen na bestudering van de asielparagraaf uit het hoofdlijnenakkoord. Zoals bij asieladvocaten, over de wettelijke grondslagen van de plannen. „Het aanstaande kabinet zei steeds: we houden ons aan de regels van de rechtsstaat”, constateert Wil Eikelboom, voorzitter van de Vereniging Asieladvocaten en Juristen Nederland (VAJN). „Maar dat geldt blijkbaar niet als het om asielzoekers gaat.”
De voornemens om een asielcrisis uit te roepen en om asielaanvragen tijdelijk niet meer in behandeling te nemen („beslis-stop”) zijn volgens Eijkelboom juridisch het meest bezwaarlijk. Hij legt uit dat op het „fundamentele recht” om asiel aan te vragen wel een uitzondering kan worden gemaakt. Alleen geldt dat alleen voor een extreme situatie, zoals een natuurramp die het onmogelijk maakt om over een plotse piek aan asielaanvragen te beslissen.
„Daar zijn we heel ver van verwijderd. Bovendien kijken rechters naar de vraag: is de asielcrisis je land overkomen, of heb je die zelf in de hand gewerkt? En dat laatste is hier het geval.”
Volgens Eijkelboom houdt de overheid zich „willens en wetens” niet aan de regels van de rechtsstaat door een onwerkbare situatie te creëren in de asielopvang totdat de rechter er een stokje voor steekt. „Het is bedoeld om te zorgen voor zoveel mogelijk leed onder asielzoekers, zodat er minder mensen naar Nederland komen.”
Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), stelt dat het op losse schroeven zetten van de Spreidingswet het aanbieden van „humane opvang” bemoeilijkt. Sinds het hoofdlijnenakkoord werd aangekondigd zijn gemeenten al minder geneigd om mee te werken aan de verdeling van de opvang. Het COA schat in op basis van signalen van gemeentes dat er twee dagen na het akkoord al 1.500 opvangplekken minder zijn dan ervoor.
En dat betekent meer druk voor gemeentes waar centrale azc’s zijn gevestigd, zoals Cranendonck. De gemeente zegt „teleurgesteld” te zijn, en in het hoofdlijnenakkoord „weinig perspectief” te zien.
Wakker
„Ach, veranderingen gaan niet zo snel.” Fred Gerits, op het bankje in Maarheeze, is niet naïef. En als zo’n kabinet eenmaal draait, „blijft ’t vaak allemaal bij hetzelfde”. Vertelt Den Haag weer hoe ze hier in Brabant moeten leven. „Mogen wij weer netjes in het rijtje lopen.”
„Jahaaa, en vergeet het Sarahazand niet hè! Komt van 10.000 kilometer ver!” Buurman Noud Crijns (62) is erbij komen staan, het doosje van z’n kunstgebit nog in de hand. „Ook een zorg!” En zo zijn er, naast migratie, volgens de twee buurmannen nog wel meer uitdagingen voor het nieuwe kabinet. De sociale ongelijkheid, het woontekort, de oplopende zorgkosten. Maar voor nu zijn ze best tevreden. „Eindelijk worden ze daar in Den Haag een keer wakker”, zegt Crijns. „Dat gevoel had ik vanochtend.” Fred Gerits: „Ja ja. Eindelijk…”
Ruim honderd pro-Palestijnse betogers zijn vrijdagavond, vlak voor de aanvang van een operavoorstelling de Stopera in Amsterdam binnengedrongen. Het gebouw huisvest het stadhuis van Amsterdam en het theater van de Nationale Opera & Ballet. Het zou deels gaan om dezelfde demonstranten die eerder op vrijdag werden weggestuurd bij de binnentuin van de Oudemanhuispoort, een locatie van de UvA.
De politie was met de betogers in gesprek, maar is daarna overgegaan op het leegvegen van de hal. Inmiddels zijn alle betogers naar buiten gedreven en heeft de onrust zich naar buiten verplaatst, waar de ME en politie te paard al klaarstond. Op beelden van verslaggevers van Het Parool is te zien hoe betogers proberen een ME-busje dat op hoge snelheid rijdt tegen te houden.
Verslaggevers van Het Paroollegden ook vast hoe de betogers eerder het gebouw binnendrongen. Daarbij kwam een oudere man ten val, waarna hij korte tijd bewusteloos was. De man blijkt ongedeerd. Betogers zeggen op X dat sprake was van een „volledig geweldloze sit-in”.
Op X gaan beelden rond van demonstranten die „Hey Ho, Femke has to go” schreeuwden, verwijzend naar het optreden van de Amsterdamse burgemeester tijdens de studentenprotesten in de stad de afgelopen twee weken.
Lees ook Pro-Palestijnse demonstranten dringen Stopera in Amsterdam binnen
De politie heeft vrijdag opgetreden tegen een groep student-demonstranten die in de namiddag tenten hadden opgezet in de binnentuin van de Oudemanhuispoort, een gebouw van de Universiteit van Amsterdam. Agenten dreven de groep van zo’n vijftig actievoerders via een naastgelegen gebouw naar buiten, volgens persbureau ANP. Op beelden van AT5 is te zien dat de agenten met wapenstokken inslaan op demonstranten die niet willen vertrekken. De politie zou ook pepperspray hebben gebruikt. Ook de ME was aanwezig.
De Universiteit van Amsterdam zei volgens ANP dat het aangifte heeft gedaan voor huisvredebreuk en erfvredebreuk tegen de demonstranten, die het terrein rond zessen weer hebben verlaten en de tenten hebben opgeruimd. „Dit is nog niet het einde. We komen terug”, zei een van de betogers tegen ANP.
Bij verschillende universiteiten in Nederland vonden afgelopen dag weer demonstraties plaats. Gisteravond organiseerde Palestine Solidarity Tilburg (PST) een mars op de Universiteit van Tilburg, die vreedzaam verliep. Ook bij een verzameling van een groep van een paar honderd betogers vrijdagmiddag, bij de Vrije Universiteit in Amsterdam, was er geen sprake van politieoptreden. De Universiteit van Maastricht heeft studentdemonstranten toegestaan om tijdens het Pinksterweekend in de tuin van het universiteitsterrein te kamperen. Op de agenda van de Maastrichtse Universiteitsraad staat de vraag hoe om te gaan met samenwerkingen met instellingen in conflictgebieden.
Lees ook Gebouw UvA opnieuw ontruimd door politie na bezettingspoging, andere protesten verliepen vreedzaam