Column | Droogstoppels met telramen

Posted on February 29, 2024 by admin

Een van mijn guilty pleasures is op Instagram naar de clipjes van letsdoubledutch kijken. Met het oog van de buitenstaander spot comedian Derek Mitchell daarin met Nederlandse gewoontes, het Neder-Engels, en met het Nederlands zelf dat voor buitenlanders zo vaak als koeterwaals klinkt. Soms kent het Nederlands ook uitdrukkingen die hij verrassend mooi vindt. Vorige week was dat ‘als een warm bad voelen’, door Mitchell vertaald met „je welkom, veilig en warm voelen, misschien juist na een lange tijd waarin je je niet zo hebt gevoeld”. En soms kan ook je moedertaal zelf voelen als zo’n warm bad, zeker als je je er na langere tijd weer in onderdompelt. Hoogleraar neerlandistiek Jacqueline Bel benoemde onlangs die niet in geld uit te drukken waarde van taal in haar bijdrage aan de discussie over de ‘verengelsing’ van de universiteiten.

Wat zou er gebeuren als we de Nederlandse taal (nog verder) verwaarlozen? Als we die op universiteiten niet meer spreken en doceren? Als mede daardoor de aandacht ervoor op (middelbare) scholen verschrompelt? Als zo ook de liefde voor de Nederlandse literatuur wegkwijnt? En als we het Nederlands evenmin nog verrijken met nieuwe Nederlandse woorden voor pas ontdekte verschijnselen of technologische snufjes? Wie zou dat niet betreuren?

Nou, de ‘droogstoppels’ die de wereld louter benaderen met het ‘telraam’ in de hand, stelt Bel. Die zien Nederland als een bv die voor haar winstgevendheid bedrijven nodig heeft en mensen die in zulke bedrijven willen werken. Liefst in hoogtechnologische bedrijven en omdat Nederlanders daar niet vaak genoeg zin in hebben, moeten we toekomstige ingenieurs en bètawetenschappers uit het buitenland halen. Voilà, de reden om bachelor- en/of masteronderwijs in die vakken in het Engels te doceren – de taal van de wetenschap tenslotte. Of althans, een van de redenen, naast de perverse prikkel dat buitenlandse studenten ook direct geld in het laatje brengen.

Veelzijdige technologie

Maar schei toch uit, zegt Bel. Want: wat is voor mensen wezenlijk belangrijk? En ze heeft natuurlijk gelijk dat alles van waarde weerloos staat tegenover droogstoppels met telramen. Alleen: degenen die uitsluitend kralen in een telraam verschuiven, gaan net zozeer voorbij aan de veelzijdigheid en reikwijdte van technologie zelf.

Natuurlijk, hun redeneringen komen niet uit de lucht vallen. Dankzij wetenschap en technologie zijn mensen gemiddeld steeds gezonder, mobieler en gelukkiger geworden, en hun levensverwachting is spectaculair toegenomen. Je kunt bovendien beargumenteren dat er geld nodig is om die trend voort te zetten. Alleen ga je dan voorbij aan de tunnelvisie, vooroordelen en irrationele motieven die óók meespelen wanneer mensen technologie wel of niet gaan gebruiken, en hoe. Je vergeet bovendien al die aspecten van het leven en een samenleving die omgekeerd door natuurwetenschappelijke inzichten en technologie evengoed worden vervormd of bijgeslepen.

Een slecht geschoren kin

Het zit al in de (Nederlandse) taal zelf. Het telraam was een technologische vondst. En of ‘droogstoppels’ nu doen denken aan een pas gemaaide akker of een slecht geschoren kin: in beide gevallen kwamen er gereedschappen aan te pas. Trouwens, dat zoveel mensen Max Havelaar van Multatuli lazen, met daarin Batavus Droogstoppel, is te danken aan de boekdrukkunst – een vijftiende-eeuwse vondst die nu bij onderzoeksfinanciers een ‘disruptieve innovatie’ en ‘high impact’-doorbraak zou heten.

Of neem MRI- en CT-scanners die ons inwendige haarscherp kunnen afbeelden, en zo beïnvloeden hoe we onszelf als mens zien. Kijk hoe we via stok, bril, routeplanner en hersenimplantaat steeds meer ‘cyborgs’ worden. Zie hoe chiptechnologie en daaruit voortvloeiende sociale media onze relaties veranderen. Lees hoe telescopen en satellieten lieten zien dat de aarde maar een stofje is in een heelal waarin triljarden sterrenstelsels zwerven. Je kunt je zelfs afvragen of sommigen zich niet juist zo krampachtig aan hun telramen vasthouden om niet door een gevoel van nietigheid overspoeld te worden.

Kortom, het zou jammer zijn als wetenschappers uit verschillende disciplines zich door gegoochel met telramen tegen elkaar laten uitspelen. Bel heeft gelijk: wie het Nederlands slecht beheerst, walst over de finesses van het Nederlandse recht heen die in een lange traditie ontwikkeld zijn. En als historische, Nederlandstalige documenten onleesbaar worden, gaat een bijbehorende gedeelde geschiedenis verloren. Maar dat geldt evenzeer voor de documenten die de maakindustrie in Brabant beschrijven, de geschiedenis van technologiebedrijf Philips en van de daaruit voortgekomen en bij droogstoppels zo populaire technologiereus ASML. En zouden we echt louter inkomsten mislopen als techniekopleidingen zouden krimpen en ASML uit Nederland zou verdwijnen, zoals Bel retorisch vraagt? Of verdwijnt dan ook de wisselwerking tussen technologieontwikkelaars en onderzoekers en de rest van de samenleving met daarin juist mensen en wetenschappers die vanuit een veelvoud aan perspectieven meedenken over toepassingen, gevolgen en effecten van technologie?

Oftewel: de diepe verwevenheid van technologie en samenleving vraagt juist om veel meer samenwerking tussen disciplines én oog voor elkaars behoeften. Misschien is een ASML e-boekenprijs een begin?

Margriet van der Heijden is natuurkundige en hoogleraar wetenschapscommunicatie aan de TU Eindhoven.

Aan de vooravond van de derde oorlogswinter vervliegt langzaam de Oekraïense hoop dat de bezette gebieden nog kunnen worden bevrijd

admin
November 18, 2024
0

Uit het niets stonden de Russen vorige week ineens in de buitenwijken van Koepjansk. Met een bliksemaanval verraste een compagnie met een tank, enkele infanteriegevechtsvoertuigen en een mijnopruimingsmachine de verdedigers van het frontstadje in de regio Charkiv.

Om de verwarring te vergroten, hadden sommige Russische aanvallers zich in een Oekraïens uniform gestoken. Ruim vier kilometer terrein hadden ze overbrugd voordat ze werden tegengehouden. De Russische aanval werd nog dezelfde dag afgeslagen, volgens de Oekraïense legerwoordvoerder Andri Kovalev, maar het incident toonde aan hoe snel de opmars kan gaan aan de vooravond van de derde oorlogswinter in Oekraïne.

Duizend dagen na het begin van de massale Russische inval zijn er voor de Oekraïners nauwelijks lichtpuntjes te vinden in de oorlog. Bijna overal langs de frontlijn zijn de Russen in het offensief, met name in de Donbas. Van Voehledar in het zuiden tot Koepjansk in het noorden: de frontlijn schuift over een breedte van zo’n tweehonderd kilometer steeds verder naar het westen. Hier is de Oekraïense strategie al een jaar lang tijd winnen, langzaam terugtrekken en ondertussen zoveel mogelijk schade toebrengen aan Russische troepen en materieel.

Ondanks lichte verbeteringen aan Oekraïense kant, en ondanks kolossale verliezen aan Russische zijde, heeft Moskou nog altijd een overmacht als het gaat om mankracht, materieel en munitie. Door de aanhoudende Russische druk lijkt de val van belangrijke Oekraïense knooppunten als Tsjasiv Jar, Toretsk en Pokrovsk slechts een kwestie van tijd.

**De frontlijn** van de oorlog in Oekraïne.

Uitgerekte frontlinies

Mogelijkheden tot een Oekraïens tegenoffensief, zoals in de zomer van 2023, lijken lang vervlogen, al verraste Kyiv in augustus met een inval in de Russische regio Koersk. Maar sommige militaire analisten betwijfelen of dat de positie van Oekraïne heeft versterkt; elite-eenheden die actief zijn in Koersk, kunnen niet worden ingezet in de Donbas. Bovendien zijn de Oekraïense posities verder uitgedund doordat de frontlijn langer is geworden.

Met dat sombere verloop van de afgelopen twaalf maanden sijpelt langzaam ook de Oekraïense hoop weg dat de Russische indringers – in elk geval op afzienbare termijn – nog kunnen worden teruggedrongen tot buiten de officiële landsgrenzen, van de Krim in het zuiden tot Charkiv in het noorden.

Mobilisatie werd steeds meer gezien als een enkele reis, waarbij de militaire dienst alleen kon worden beëindigd door te sterven of invalide te raken.

Oleksandr Danyljoek
Militair analist

Ondanks de grote hoeveelheden wapens en munitie die Oekraïne van zijn bondgenoten krijgt, slaagt Kyiv er maar niet in de oostelijke frontlinie te stabiliseren. Een tekort aan manschappen voor de Oekraïense strijdkrachten is een belangrijke oorzaak, schreef de Oekraïense militaire analist Oleksandr Danyljoek recent voor het Royal United Services Institute (RUSI), een Britse defensiedenktank. In 2022 en 2023 konden gesneuvelde en gewonde Oekraïense militairen nog worden vervangen dankzij een constante mobilisatie van gemotiveerde rekruten, eind vorig jaar stokte dat proces.

Militaire dienst als enkele reis

Volgens Danyljoek daalde na het mislukte zomeroffensief het besef in dat de oorlog jaren kon gaan duren. „Mobilisatie werd steeds meer gezien als een enkele reis, waarbij de militaire dienst alleen kon worden beëindigd door te sterven of invalide te raken.” Na twee jaar oorlog werd de militaire dienst steeds meer „beschouwd als slavernij, en niet als een tijdelijke, zij het zeer zware, plicht”.

De Oekraïense regering wachtte vervolgens nog maanden met een nieuwe mobilisatiewet, waardoor vrijwel alle Oekraïense fronteenheden met ernstige tekorten kampen. „Kyiv moet zijn disfunctionele systeem voor rekrutering en militaire training verbeteren”, schreef de Britse oorlogsanalist Jack Watling van RUSI in oktober.

Cynisch genoeg verliezen de Russen vermoedelijk veel meer militairen op het slagveld – op dit moment ruim 1.500 man per dag. Maar de Russische bevolking is ruim vier keer zo groot en mede door enorme salarisverhogingen in het leger blijven tot nu toe voldoende rekruten zich aanmelden om de doden, gewonden en vermisten te vervangen.

Asymmetrische oorlog

Een andere oorzaak van de benarde Oekraïense positie is de asymmetrie. Terwijl Moskou alles wat los en vast zit bombardeert en bestookt in Oekraïne, waaronder talloze burgerdoelen en de elektriciteitsvoorziening, hebben de Oekraïense strijdkrachten tal van beperkingen opgelegd gekregen van hun westerse bondgenoten. Zo mocht Oekraïne tot afgelopen zondag met geavanceerde westerse raketten als de ATACMS geen militaire doelen aanvallen op Russische bodem. Gevechtsvliegtuigen, vliegvelden, munitiedepots, commandoposten, luchtverdediging en raketinstallaties in Rusland bleven daardoor nagenoeg onaantastbaar. Als gevolg van die vrijheid kon de Russische luchtmacht vrijwel ongehinderd aanvallen uitvoeren op Oekraïense posities aan het front, die in veel gevallen simpelweg kapot werden gebombardeerd. Vechten met één hand op de rug, noem Kyiv dat al maanden.

Zondag willigde de Amerikaanse president Biden het Oekraïense verzoek om die beperking op te heffen eindelijk in, maar de vraag is hoe effectief Kyiv nu nog kan zijn. Moskou heeft zich bijna een jaar voorbereid op dit scenario; veel potentiële doelwitten zullen zijn verplaatst. De verwachting dat Bidens instemming het verloop van de oorlog ineens zal veranderen, lijkt daarom onrealistisch.

Westen is te afwachtend

Volgens militair analist Watling van RUSI begint de tijd te dringen voor het Westen. „Als de internationale bondgenoten van Oekraïne wachten op veranderingen die buiten hun controle liggen voordat zij actie ondernemen, zoals zij nu lijken te doen, vergroten zij de kans op falen”, schreef hij vorige maand.

De komende maanden zullen cruciaal zijn voor het verdere verloop van de oorlog, zo is de verwachting. Op 20 januari keert Donald Trump terug in het Witte Huis – en zowel Moskou als Kyiv zal er alles aan doen om de eigen positie zo sterk mogelijk te maken voor die machtswisseling. Wat Trump voor hen in petto heeft, is ongewis. Maar niemand twijfelt eraan het de oorlog kan doen kantelen.

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.

Vogelgriep laait op bij Puttense kippenboerderij: ‘Zware klap’

admin
November 18, 2024
0

Laatste update:

14:27

Nederland was bijna een jaar lang vogelgriepvrij, maar in een biologisch leghennenbedrijf in het Gelderse Putten is het virus weer ontdekt. Om verdere verspreiding te voorkomen gaat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) de circa 23.000 kippen van het bedrijf ruimen. Dat meldt de Rijksoverheid maandag. De laatste uitbraak dateert van vorig jaar december.

Vogelgriep is net als het coronavirus een zoönose, een ziekte die zowel dieren als mensen kan treffen. Overigens worden kippen van het merendeel van de honderd varianten niet meer ziek. Vooral wilde vogels (als zwanen, ganzen en eenden) nemen het virus mee naar Nederland en dragen het virus bijvoorbeeld over via poep of veren. Het eten van eieren van besmette vogels is voor mensen niet gevaarlijk.

De uitbraak komt niet als een verrassing voor BBB-minister Femke Wiersma (Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur). „Dat dit vroeg of laat zou gebeuren, wisten we, maar het blijft ingrijpend”, schrijft ze op haar X-kanaal. „Ik kan mij voorstellen dat dit een zware klap is voor de betrokken pluimveehouder. We nemen passende maatregelen en houden de situatie nauwlettend in de gaten.”

Screening

De NVWA gaat de dertien pluimveebedrijven die in een zone van drie kilometer van de plek van de uitbraak liggen, klinisch screenen. Vervolgens zal de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) de betreffende boerderijen monitoren. Zo worden er bijvoorbeeld monsters van kadavers onderzocht en blijft de dienst contact houden met de bedrijven.

De 58 pluimveebedrijven die in een straal van tien kilometer liggen, mogen van de overheid geen „pluimvee en broed- en consumptie-eieren” vervoeren. Ook mag er geen mest van vogels en gebruikt strooisel worden afgevoerd. Bedrijven die naast vogels ook ander vee hebben, mogen ook niet de mest en het strooisel van andere dieren en dierlijke producten afvoeren.

LTO

De genoemde lokale maatregelen moeten verspreiding van de vogelgriep naar andere delen van het land voorkomen. Verder moet pluimvee in de buurt van Putten worden opgesloten in een hok en moeten hobbykippen worden afgeschermd, om de kans op contact tussen wilde besmette vogels en gehouden vogels te verkleinen. De NVWA gaat ook na of er producten of pluimvee van en naar de Puttense boerderij zijn vervoerd in de periode vóór de melding.

Boerenorganisatie LTO roept op tot een „onmiddellijke” landelijke ophokplicht, zo reageerde de organisatie maandagmiddag na bekendmaking van het nieuws uit Putten. „We zitten vanwege de vogeltrek in een risicovolle periode en zien ook besmettingen in omringende landen.”