De meeste mensen denken nauwelijks na over de toekomst. Ikzelf ook niet. Ik weet dat het verstandig zou zijn om me eens te gaan verdiepen in mijn pensioenzaken – dat duurt immers nog maar 25 jaar – maar er zijn altijd andere dingen belangrijker.
Een populaire oplossing van rechtse politici voor toekomstige problemen is om te doen alsof de toekomst niet komt. Dan kun je daar namelijk allerlei problemen parkeren. Heel lang was het voor rechtse partijen geen probleem om klimaatafspraken ergens in 2030 te parkeren. Maar nu is 2030 al over een kleine zes jaar en merk je in Nederland maar ook in Europa dat het allemaal wel heel dichtbij komt. „Het jaar 2030 is voor ons niet heilig”, zei Wopke Hoekstra in zijn tijd als CDA-lijsttrekker. Ook de nieuwe klimaatdoelen van de EU voor 2040 zijn „een dialoog, geen doel”. Dat is een fraaie omschrijving van de lange baan. Want als we de problemen nog een paar jaar voor ons uit kunnen schuiven dan bestaat het weer even een tijdje niet meer.
Een ontzettend interessant en ook wel brutaal onderzoek over de toekomst van het klimaat verscheen afgelopen week, van de hand van Utrechtse oceanografen. Een toekomst die dichterbij is als je niets aan het klimaatprobleem doet. Het gaat over het stilvallen van de toevoer van warm oceaanwater naar Europa, een scenario dat in karikatuur centraal stond in de apocalyptische rampenfilm The Day After Tomorrow uit 2004.
Dankzij de warme golfstroom, of beter de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC), is Nederland het warmste land ter wereld op onze breedtegraad. De AMOC voert tropische warmte vanuit de Golf van Mexico naar West-Europa. De AMOC is het gevolg van dichtheidsverschillen in zeewater. Zout water is zwaarder dan zoet water. Onderweg van Mexico naar Europa verdampt veel water en daardoor wordt het achterblijvende water steeds zouter en zwaarder. In de noordelijke Atlantische Oceaan zakt dat zware water naar beneden en stroomt over de bodem van de oceaan terug naar het zuiden. Deze transportband van water vervoert warmte naar Europa tot aan Spitsbergen toe.
Steeds zoeter oceaanwater
Al decennia wordt gespeculeerd dat de AMOC weleens kan afzwakken als het water in de noordelijke Atlantische Oceaan steeds zoeter wordt. Dat kan komen door een toename van smeltwater van de Groenlandse ijskap, maar ook door meer regen. Beide gebeurt momenteel, en toeval of niet, de AMOC is de afgelopen tientallen jaren inderdaad vertraagd. Mogelijk daardoor is er rond IJsland nauwelijks sprake van opwarming. Voor Nederland zijn de consequenties vooralsnog niet merkbaar aan de temperatuur. De opwarming gaat bij ons juist behoorlijk snel.
Eerder onderzoek liet al zien dat het in beginsel mogelijk is dat de AMOC stilvalt. Dat gebeurt als een zichzelf versterkende kanteling. Als het zinken van zout water afneemt, gaat de AMOC minder snel stromen, waardoor er nog minder zout water wordt aangevoerd, enzovoort. Om dit in een oceaanmodel te simuleren was tot nu toe een onrealistisch grote plens zoet water nodig. Het nieuwe onderzoek zit wat dat betreft vernuftig in elkaar, en maakt gebruik van een enorm lange simulatie met een klimaatmodel. Daarin wordt de zoetwaterflux in de noordelijke oceaan heel erg langzaam opgevoerd, om te zien of het klimaatsysteem zelf op een gegeven moment een keer heel abrupt reageert. En dat blijkt inderdaad te gebeuren. Dit onderzoek lijkt aan te tonen dat het stilvallen van de AMOC een realistisch abrupt kantelpunt is binnen het huidige klimaatsysteem.
Het klimaat van Noord-Zweden
De gevolgen van een stilvallende AMOC zijn met name voor Europa enorm. Ons continent zit namelijk aan het ontvangende eind van de AMOC en ons klimaat is ervan afhankelijk. Stilvallen leidt tot een einde van de warmtetoevoer. In Nederland zou het stilvallen van de AMOC de jaartemperatuur met zo’n 7 of 8 graden laten dalen. Dat is het klimaat van Noord-Zweden.
In Scandinavië zijn de gevolgen het grootst: daar kan de temperatuur met 15 graden dalen. Dat komt doordat het zeeijs zich bij een stilvallende AMOC zal uitbreiden tot de zuidkust van Noorwegen. Deze hele klimaatomslag kan binnen een eeuw plaatsvinden. Wereldwijd gemiddeld maakt het stilvallen van de AMOC overigens niets uit. De oceaan doet immers niets anders dan warmte herverdelen. Een afkoeling van Europa zal gecompenseerd worden door meer opwarming elders.
Daarbovenop komt iets dat we dynamische zeespiegelstijging noemen. De huidige plooiing van het zeeniveau op aarde is het gevolg van verschillen in zwaartekracht en van de ligging van zeestromen. Snelstromende watermassa’s hebben een lagere zeespiegel dan stilstaande. Het stilvallen van de AMOC leidt voor de Nederlandse kust tot zo’n 80 centimeter dynamische zeespiegelstijging. Best een uitdaging.
Enige beperking aan dit onderzoek? Er is geen jaartal te noemen waarop het kantelpunt wordt bereikt. We zijn er volgens metingen „naar op weg”. Het risico op zo’n ontwrichtende kanteling kunnen we verkleinen door de zoetwatertoevoer bij Groenland te stoppen. Lees: stoppen met fossiele brandstoffen. Misschien moeten we daar eens werk van maken. Zodat we een regionale ijstijd in Nederland nog even voor ons uit kunnen schuiven. Naar een verre toekomst.
Peter Kuipers Munneke is glacioloog bij de Universiteit Utrecht en weerman bij de NOS.
