N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Verkeersslachtoffers De verkeersveiligheid in Nederland is in het gedrang, blijkt uit cijfers van het CBS. Met name het aantal verkeersdoden onder oudere fietsers neemt toe.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99438415-3956db.jpg)
Het gaat plotseling niet goed met de verkeersveiligheid in Nederland. Vorig jaar kwamen 737 mensen om bij een verkeersongeval, bijna 27 procent meer dan het jaar ervoor, toen er 582 doden te betreuren waren, meldt het CBS. Het aantal verkeersdoden is nu het hoogst sinds 2008.
Het aantal dodelijke verkeersslachtoffers nam het sterkst toe onder fietsers van 75 jaar of ouder, aldus het CBS. Vorig jaar kwamen er 150 fietsers in deze categorie om het leven, tegen 94 in het jaar ervoor. In totaal kwamen vorig jaar 291 fietsers om in het verkeer, het hoogste aantal sinds het begin van de registratie in 1996, 84 meer dan in 2021. Van alle verongelukte fietsers kwam vorig jaar bijna de helft om door een aanrijding met een auto; een kwart verongelukte zonder botsing. „Zij overleden na een val van de fiets, bijvoorbeeld na onwel worden, door een verkeerde stuurbeweging, een slecht wegdek, gladheid, of een voet tussen de spaken. Van deze fietsslachtoffers was ruim twee derde 70 jaar of ouder”, aldus het CBS. Daarnaast hadden 225 inzittenden van een personenauto een fataal ongeluk, 50 meer dan in 2021.
In Noord-Brabant vielen 140 dodelijke verkeersslachtoffers, het hoogste aantal van alle provincies, en 49 meer dan in 2021. In de provincie Utrecht daalde het aantal verkeersdoden, in Flevoland vielen de minste verkeersdoden.
Alarmerend signaal
De onderzoekers van de SWOV, het nationaal wetenschappelijk instituut voor verkeersveiligheidsonderzoek in Den Haag, zagen het vorig jaar al aankomen; het aantal doden in het verkeer is gedurig aan het stijgen, vooral onder fietsers. Sinds 2010 schommelt het aantal doden in het verkeer jaarlijks rond de zeshonderd, maar nu lijkt een trend naar méér doden en ernstig gewonden te zijn ingeslagen. Het aantal ernstig verkeersgewonden stijgt al langer. „Een alarmerend signaal”, zegt Letty Aarts, hoofd van de afdeling data en analyse.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99432130-d6f2c3.jpg)
Vooral fietsers moeten veiliger aan het verkeer kunnen deelnemen. „De fietsers vormen nu al een paar jaar de grootste groep verkeersdoden en dat baart ons zorgen”, zegt Letty Aarts. Aan de ene kant wordt het fietsen, met name door ouderen, van alle kanten gestimuleerd omdat fietsen nu eenmaal gezond is, maar aan de andere kant is het ook niet de bedoeling erdoor gewond te raken of er zelfs aan te sterven. Vanouds de effectiefste maatregel om het aantal fietsongevallen te reduceren, is de aanleg van veilige infrastructuur; gescheiden rijbanen voor fietsers en auto’s, die in de meeste gevallen van dodelijke ongelukken de belangrijkste tegenpartij zijn. „Zorg voor een veilige mix van verkeer”, aldus Aarts. Dat betekent in de praktijk bij voorkeur het scheiden van autoverkeer en fietsers en op wegen waar de snelheid van het autoverkeer hoog is, en daar waar fietsers en auto’s mengen, zorgen dat auto’s daar dan in elk geval niet harder rijden dan dertig kilometer per uur. Aarts wijst vanuit haar Haagse kantoor naar een drukke winkelstraat even verderop, de Theresiastraat, waar auto’s en fietsers elkaar in de weg zitten maar de maximumsnelheid voor auto’s nog steeds vijftig kilometer per uur bedraagt – wat de kans op zwaar of dodelijk letsel bij een aanrijding aanmerkelijk vergroot. „Dat zijn wetmatigheden.”
Ook belangrijk: een goede kwaliteit van de fietsroutes zelf. Obstakels, opgroei van wortels, een verharde berm, stoepranden en ook de stroefheid van asfalt dragen bij aan het risico op ongevallen. „Daardoor verliest een fietser de balans.” Veruit de grootste reductie aan slachtoffers valt te halen met het dragen van een helm tijdens het fietsen. Als iedere fietser een helm zou dragen, zou dat zomaar honderd doden per jaar schelen, rekende de SWOV vorig jaar uit.
Een helmplicht is echter een omstreden maatregel die onder onderzoekers dan ook inmiddels bekend staat als „het H-woord”. De fietshelm verkleint de kans op hersenletsel aanzienlijk, vooral onder de almaar toenemende groep oudere fietsers, veelal elektrisch voortgedreven, maar organisaties als de Fietsersbond zijn tegen zo’n helmplicht; die maakt fietsen tot een omslachtige bezigheid en tot iets waar je bang voor moet zijn, aldus de Bond, en zal leiden tot een daling in het fietsgebruik. Wellicht zullen ook zonder wettelijke verplichting meer fietsers een helm gaan dragen, stellen onderzoekers van de SWOV. Aarts: „Het draagvlak is niet groot, maar het is ook geen taboe.” Als voorbeeld geldt Denemarken, ook een fietsland, waar meer dan de helft van de fietsers vrijwillig een helm zegt te dragen. „Dat kan een inspiratie zijn.”
Vijftien miljard euro
Het kabinet heeft al jaren de ambitie om het aantal verkeersslachtoffers te reduceren tot nul in 2050; eerder werd de doelstelling om het aantal te reduceren tot vijfhonderd in 2020 niet gehaald. De SWOV onderzocht vorig jaar de kansen om het aantal verkeersslachtoffers in 2030 te halveren ten opzichte van 2019, toen er 661 doden en 6.900 ernstig gewonden vielen. Uit dat onderzoek bleek niet alleen dat het dragen van een fietshelm honderd doden per jaar kan schelen, en de aanleg van veilige infrastructuur vijftig doden per jaar, maar ook dat een verdubbeling van geautomatiseerde snelheidshandhaving flink zou helpen, en het verlagen van de snelheidslimiet voor auto’s in de bebouwde kom van vijftig naar dertig kilometer per uur.
Je zou, berekende de SWOV eerder al, eigenlijk vijftien miljard euro moeten uittrekken om het verkeer in Nederland echt ‘duurzaam veilig’ te maken – heel wat meer dan de vijfhonderd miljoen die enkele jaren geleden door het kabinet beschikbaar werd gesteld. Zo’n miljardeninvestering zou een ommekeer teweeg kunnen brengen vergelijkbaar met die in de jaren negentig, toen dankzij de introductie van dertigkilometerzones en aanverwante maatregelen een forse afname van het aantal verkeersslachtoffers werd ingezet.
Dat programma ‘Duurzaam Veilig’ was al vooraf gegaan door een groot aantal maatregelen die het recordaantal slachtoffers van ruim drieduizend per jaar in begin jaren zeventig fors had gereduceerd – van autogordel tot alcoholcontroles en helmplicht voor bromfietsen.
