Een kast van een huis met een kastje ervoor blijkt in Baarn geen uitzondering. Soms is de boekenbeschutting gemaakt van hout uit de bossen in de buurt, soms is de inhoud thematisch (met een pollepel als deurknop om dat te accentueren) en soms getuigt het geheel van een breed uitwaaierend leesleven, van het slot van de Vijftig tinten-trilogie van E.L. James tot het absolute begin van de loopbaan van Harry Mulisch (1927-2010): archibald strohalm.
Er zijn van die boeken waar je het een en ander over kunt vertellen, maar die je nooit hebt gelezen. Over archibald strohalm weet ik bijvoorbeeld dat de jonge Mulisch zijn roman naar de in 1951 al legendarische uitgever Geert van Oorschot stuurde. Die was verrukt over het begin, liet hij Mulisch weten, om vervolgens maandenlang te zwijgen. Dat begreep Mulisch wel, hij vond zijn boek „goed en slecht tegelijk”, al wilde hij ook weer niet te lang wachten wegens „het program, dat ik mijzelf voor mijn leven heb opgelegd”. Dus weigerde hij zijn manuscript te ontdoen van de „irritante kitsch” die Van Oorschot erin had ontdekt en verscheen archibald strohalm bij De Bezige Bij, volgens Van Oorschot met een karrenvracht aan door hém gesuggereerde verbeteringen – een verhaal waarvoor nog geen verder bewijs is gevonden.
De Baarnse strohalm – een zesde druk uit 1970 als ‘darboek’ – is inderdaad te lezen als een boek dat goed en slecht tegelijk is, maar vooral is het een zeer wonderlijke vertelling. De titelheld is een jonge man met een kantoorbetrekking die een diepe haat ontwikkelt voor de wekelijkse poppenvoorstelling op het plein voor zijn deur. Hij verstoort de poppenkast en verklaart luidkeels zelf met iets beters te komen. Dus zegt hij zijn baan op om zich aan het schrijverschap te wijden, nu ja, aan het veranderen van de wereld vanachter zijn schrijftafel.
Nu kom je in het universum van Mulisch wel vaker een zelfbenoemd genie tegen, maar de onophoudelijke twijfel van archibald strohalm (hij werpt ook de hoofdletters van zijn naam af) leidt tot een bijzonder intrigerend resultaat. Zo stelt hij zich, wanneer hij een telegram van zijn zuster krijgt, voor dat de tijd van richting verandert: „De besteller neemt het telegram weer aan, achteruit fietst hij naar het postkantoor […] zijn zuster schrijft de woorden achterstevoren van het papier weg.”
Hier geeft een jonge auteur zichzelf volledig vrij baan, inclusief rare ontmoetingen in het café, een uit de gracht gered hondje dat Mozes heet en de held overal volgt en een tandarts die strohalm aan de tand voelt (ik heb het idee dat dit geen toeval is) over zijn redenen om te schrijven en die hem gekscherend een genie noemt. Daar kan strohalm de scherts niet van inzien, waarna de tandarts verbijsterd concludeert: „U zegt zelf dat u een genie bent.” Strohalm: „Als ik u vraag of u tandtechniker bent, zult u er toch ook niet om liegen?”
Voeg daarbij de reeks moppen op pagina 129 en 130 en je geeft je gewonnen. Die moppen eindigen bij de vraag of hij in een hiervoormaals gelooft. Ergens anders filosofeert Mulisch over het wonder van het uitbroeden van een ei – er vallen veel eieren uit de lucht in de roman: „Het is een, buiten het verstand om plaatsvindende, sublimatie van grote onbegrijpelijkheid en schoonheid.” Misschien is dat wat archibald strohalm uiteindelijk wil zijn: een uitdrukking van het wonderlijke proces waarin een ei een haantje wordt.
