Twee „ervaren boomspecialisten” die in 2023 de wereldberoemde gewone esdoorn omzaagden in het Britse Northumberland, moeten elk vier jaar en drie maanden naar het gevang. Dat heeft de rechtbank in Newcastle dinsdag bepaald, schrijven Britse media.
Door opzettelijke vernieling viel de eeuwenoude boom – vermoedelijk geplant in de 19e eeuw – op de Romeinse muur van Hadrianus, UNESCO-werelderfgoed. De boom figureerde ook in de film Robin Hood: Prince of Thieves (1991).
Op een stormachtige septembernacht bereikten Daniel Graham (Carlisle, 39) en Adam Carruthers (Wigton, 32) na een autorit van veertig minuten en een voettocht van twintig minuten de Sycamore Gap Tree. Carruthers zaagde de boom om en bestuurder Graham filmde de vandalistische daad die 2,5 tot 3 minuten in beslag nam.
Pas een maand na de vernieling werden de daders in de kraag gevat. Volgens de rechter genoot het tweetal van de negatieve publiciteit. Zo deelden ze foto’s van de vernielde boom en schermafbeeldingen van haatreacties. Ook was de actie goed voorbereid, gezien het meegebrachte materieel.
Lees ook
Het gat van de esdoorn
Sensatiezucht
De rechter denkt dat de mannen zich lieten leiden door „sensatiezucht en branie”. Ze gaat niet mee in Carruthers’ verweer dat hij dronken was, omdat het omzagen van een dergelijke boom flinke inspanning vereist. Ook het betoog van de advocaat van Carruthers, dat zijn client levenslang met een schuldgevoel zal rondlopen, kon een gevangenisstraf niet voorkomen. De rechter gelooft ook weinig van de onschuld van Graham, die zichzelf als meeloper ziet en de schuld volledig op Carruthers probeerde af te schuiven.
Door de actie van de heren is Northumberland een „symbool van ongerepte schoonheid” armer, stelt de rechter. Kunstenaars, toeristen en lokale bewoners hebben nu alleen de foto’s nog.
Slachtofferverklaring
Tijdens het achtdaagse proces sprak de aanklager van een „debiele missie” en het „arboreale equivalent van hersenloze gewelddadigheid”, schrijft The Guardian. Daarbij ontbeerden de mannen het fatsoen om verantwoordelijkheid te nemen voor de daden, stelde hij.
Verder droeg een advocaat namens de National Trust of the Sycamore Gap een slachtofferverklaring voor. „De vraag was waarom iemand dit zo’n mooie boom op zo’n bijzondere plek zou aandoen. Het ging het voorstellingsvermogen te boven.”
De Franse premier François Bayrou zei vooraf al dat hij zou verrassen bij de presentatie van de staatsbegroting voor 2026. Dinsdag maakte hij zijn belofte waar: één van zijn maatregelen om in totaal 43,8 miljard euro te besparen, is het schrappen van twee officiële vrije dagen. Bayrou stelt voor Paasmaandag en 8 mei van de vrijedagenkalender te vegen. Uit onderzoek bleek eerder dat het schrappen van een vrije dag jaarlijks 2,4 miljard euro oplevert omdat dit de productie verhoogt.
Frankrijk heeft elf officiële vrije dagen, twee meer dan Nederland. Bayrou wil Paasmaandag schrappen omdat die dag „geen enkele religieuze betekenis” zou hebben. Op 8 mei viert Frankrijk de overgave van nazi-Duitsland aan de geallieerden. Die dag kunnen de Fransen volgens Bayrou beter weer aan het werk omdat „mei een echte gruyère (gatenkaas) is geworden”: in mei hebben Fransen drie vrije dagen, waarbij veel werkenden een dagje extra vrijnemen zodat ze een lang weekend hebben.
Het voorstel leidt tot veel kritiek en oproepen tot straatprotesten. De radicaal-linkse parlementariër Sarah Legrain zegt op X dat het niet slim is om „de herdenking van de overwinning op het nazisme af te schaffen terwijl het fascisme in volle heropleving is”. De voorzitter van het radicaal-rechtse Rassemblement National Jordan Bardella vindt dat de maatregel „een regelrechte aanval is op onze geschiedenis, op onze wortels en op het werkende Frankrijk”.
Lees ook
Franse premier Bayrou haalt uit naar pers en onderzoekers in verhoor over misbruikzaak
Een ‘wit jaar’
Bayrou kondigde meer verstrekkende maatregelen aan. De premier wil een „solidariteitscontributie” voor „de meest fortuinlijken”. Oftewel: de rijkste Fransen moeten meer belasting gaan betalen – hoewel onduidelijk is hoe dit eruit moet zien. Ook wil hij de strijd opvoeren tegen de wildgroei aan fiscale constructies die sommige welgestelde Fransen gebruiken om hun kapitaal te vergroten.
Hiermee komt Bayrou, een centrumpoliticus die een overwegend rechtse minderheidsregering leidt, linkse partijen tegemoet. Zij bekritiseren de regering en president Emmanuel Macron er al tijden van de allerrijksten almaar rijker te maken. Sinds Macrons in 2017 aan de macht kwam, groeide het vermogen van de vijfhonderd rijkste huishoudens van 500 tot 1.200 miljard euro – deels als gevolg van een aantal voor hen gunstige belastingmaatregelen.
Als François Bayrou zijn tekst niet herziet, zullen we hem wegstemmen
Minder blij zullen de linkse partijen zijn met Bayrou’s plan om een année blanche in te stellen. Tijdens zo’n ‘wit jaar’ worden belastingtarieven, sociale uitkeringen en pensioenen niet geïndexeerd. Hiermee kan volgens Bayrou’s berekeningen 7 miljard euro worden bespaard, maar de maatregel raakt alle lagen van de samenleving – en vooral de mensen met de laagste inkomens. Bayrou wil ook het aantal ambtenaren verminderen, onder meer door voorlopig een op de drie posten van ambtenaren die met pensioen gaan niet op te vullen. Vergeleken met buurlanden heeft Frankrijk relatief veel ambtenaren: volgens OESO-cijfers uit 2021 werkt 21 procent van de Fransen in de publieke sector (in Nederland is dat 12 procent).
Verder heeft Bayrou bevestigd dat Frankrijk fors gaat investeren in zijn krijgsmacht. Dit kondigde Macron zondagavond al aan: de president wil in 2026 3,5 miljard euro en in 2027 3 miljard euro extra voor Defensie. Dit zou nodig zijn omdat volgens hem „de vrijheid nooit zo erg bedreigd werd” sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945. Hoewel Bayrou als premier over de begroting gaat, kon hij niet anders dan deze aankondiging van Macron volgen.
Lees ook
Na vonnis kan Marine Le Pen geen presidentskandidaat zijn in 2027, maar: ‘Ik laat me zo niet elimineren’
Politieke chaos op de loer
Zoals verwacht leiden de begrotingsplannen meteen tot veel kritiek van zowel de linkse als de radicaal-rechtse oppositie – de eerste dreigementen met een motie van wantrouwen zijn uitgesproken. De vraag is of de oppositie de krachten zal bundelen om de regering te laten vallen – zoals zij in december bij Bayrou’s voorganger Michel Barnier deed. Hiermee kunnen de partijen hun ontevredenheid tonen en wordt de kans groter op nieuwe parlementsverkiezingen waarbij ze kunnen hopen op meer zetels.
Maar een regeringsval zou ook nóg een zomer met politieke onzekerheid betekenen nadat Macron vorige zomer het parlement plots ontbond en Frankrijk wekenlang zonder regering zat. En voor het Rassemblement National, de grootste oppositiepartij, betekenen nieuwe verkiezingen dat kopstuk Marine Le Pen haar parlementszetel verliest vanwege haar recente veroordeling voor fraude met Europees geld. Le Pen zelf doet alsof dit niet meespeelt. Op X zegt zij dinsdag dat „de regering arbeiders en gepensioneerden aanvalt”. „Als François Bayrou zijn tekst niet herziet, zullen we hem wegstemmen.”
Wie aan de knoflookgrens denkt, denkt niet aan Twente. Maar die grens, ooit zo’n beetje het Middellandse Zeegebied, is allang verschoven. Tot aan noordelijk Nederland. Al sinds midden jaren tachtig wordt in Slootdorp, puntje Noord-Holland, Biesheuvel Knoflook verbouwd. Sinds 2015 is er knoflook uit de Flevopolder, te koop uit een boerenversie van de FEBO-muur. En nu is er knoflook uit Zenderen, Twente, waar een stukje Frankrijk is neergedaald.
Het begint als Arjan Bonthuis (55), een Nederlandse melkveeboer, vorig jaar augustus de nieuwe vriend van een goede vriendin leert kennen: een Franse knoflookteler. De Fransman spreekt geen woord Engels, Bonthuis geen woord Frans. Toch begrijpen ze elkaar na een avond bier en limoncello uitstekend. Diezelfde avond is het beklonken: Bonthuis gaat biologisch Frans-Twentse knoflook telen.
Twee maanden later ligt zijn schuur vol pootgoed. „Ik kon geen koe meer ruiken.” Ruim 1.500 kilo knoflookteentjes, goed voor zo’n zestigduizend plantjes. Genoeg voor een hectare grond, waarvoor ze, iets verderop, een perceel naast het klooster hebben uitgekozen. „Heilige grond”, grapt zijn vrouw Miranda (54).
Sinds oktober, wanneer knoflook de grond in moet, domineren koe en knoflook zijn agenda. Elke dag even kijken. Elke week een bol uit de grond trekken om een foto naar zijn Franse collega te sturen. „De bol doorsnijden en dan vliesjes tellen.” Het blijkt een kwestie van wachten. Veel sproeien. Nog langer wachten. Tot hij, zo’n tweeënhalve week geleden, een appje krijgt: „You can go!”
‘Mooi hè,’ wijst Bonthuis, ‘het onkruid hangt er nog tussen’
De oogstdagen oogden als een Frans tafereeltje. Op de Franse rooimachine om de knoflook uit de grond te halen, via de Franse Marktplaats gekocht van een tachtig jaar oude Franse boer, monteerden ze twee parasols. De oogst: zo’n vijfduizend kilo knoflook. Een deel verkopen ze vers, de rest hangt nu te drogen in een provisorisch gebouwde tunnel van zwart zeil. „Mooi hè,” wijst Bonthuis, „het onkruid hangt er nog tussen.”
Onvergelijkbaar met de knoflook in Nederlandse supermarkten, nog geen anderhalve euro voor een netje van twee – ook de biologische. Soms geïmporteerd uit Spanje, meestal uit China, waar zo’n 95 procent van de bollen vandaan komt – ook de biologische. „En die smaken lang niet zo goed”, zegt Bonthuis. In hun eigen winkeltje verkopen ze een bos, ongeveer een kilo, voor 15 euro. Er hangt één vlecht. „Die is van mij en niet zo mooi”, zegt Bonthuis schuldbewust. „Net een scrotum, zie je?”
Er zijn al verschillende lokale knoflooksamenwerkingen ontstaan. Allemaal met een Frans ondertoontje. Verderop kweekt een vrouw escargots en een buurboer schijnt uitdaging te zien in olijven – beide goed te combineren met knoflook. En de lokale bakker kwam een bosje halen om te experimenteren met Frans knoflookbrood. „Dat is heel goed gelukt”, zegt Bonthuis. „Lekker pittig.”
Hij heeft er tien besteld, voor de barbecue die hij en Miranda zaterdag houden om iedereen die een bijdrage aan deze eerste Twentse knoflookteelt leverde te bedanken. Zoals het voetbalteam dat hielp met de oogst. En „de jeugd”, onder wie twee dochters van Bonthuis, die deze dinsdagmiddag zit te ‘witten’: ruwe bollen van vuil en het buitenste velletje ontdoen. Onder de tafel liggen versleten schuursponsjes tussen knisperende knoflookvellen. Snelle vingers vlechten de stengels aan elkaar. „Die zien er een stuk beter uit dan die van mij.”
Vrijwillig zitten ze hier niet, ook zijn dochters (18 en 19) niet. „Ze sprokkelen hun vakantie bij elkaar”, zegt Bonthuis. Waar naartoe? „Mallorca”, klinkt het in koor. Ver onder de nieuwe knoflookgrens.
Sarah Ouwerkerk doet deze woensdag in plaats van Gemma Venhuizen verslag uit het land.
Gebruik van technologie om menselijke emoties te herkennen werpt ethische vragen op en brengt risico’s met zich mee. Die waarschuwing geeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) dinsdag in haar jaarlijkse Rapportage AI- & Algoritmerisico’s Nederland.
Bedrijven en andere organisaties gebruiken kunstmatige intelligentie in toenemende mate om menselijke emoties te herkennen. Onder meer om te achterhalen of een klant tevreden is en om winkeldiefstal te voorkomen door verdacht gedrag te detecteren. De AP, toezichthouder op de privacy, ziet echter dat bij emotieherkenning nogal eens omstreden aannames worden gedaan over emoties. Ook bij de meetbaarheid ervan stelt ze vragen.
Emotieherkenningssystemen
Algoritmes en AI-modellen kunnen menselijke emoties detecteren en interpreteren via tekst, audio, video, biometrische gegevens of een combinatie ervan. Denk bijvoorbeeld aan gesprekken met chatbots waarin kan worden beoordeeld of woorden neutraal, positief of negatief zijn. AI-gedreven spraakanalyses die aan de hand van de intonatie, snelheid en toonhoogte kunnen inschatten of iemand bijvoorbeeld gefrustreerd is.
Emotieherkenningssystemen kunnen processen in verschillende sectoren verbeteren en efficiënter maken, zoals klanttevredenheid in de marketing, maar er kleven ook risico’s aan, zegt de AP. Uit haar onderzoek komt naar voren dat deze systemen gebruikmaken van universele emoties. Het uitgangspunt is dat iedereen natuurlijke emoties op dezelfde manier ervaart en uitdrukt.
Dit blijkt in de praktijk echter niet het geval. Emotieherkenningssystemen zijn voornamelijk getraind op basis van westerse opvattingen over emoties, die niet per definitie universeel zijn. In de praktijk zijn emoties vaak moeilijk te analyseren en sterk afhankelijk van de context. AP-voorzitter Aleid Wolfsen waarschuwt daarom voor het gebruik van deze systemen. Emoties kun je „niet altijd een-op-een vertalen”, zegt hij. „Een hoge hartslag is niet altijd een teken van angst, en een harde stem niet altijd een uitdrukking van woede.”
Ethische vraagstuk
Wat ook naar voren komt uit het rapport is dat de privacy in het geding kan komen bij het detecteren, verwerken en analyseren van menselijke emoties. AI-gedreven systemen die emoties herkennen, hebben namelijk toegang nodig tot persoonlijke data als je hartslag en je lichaamshouding. Daarnaast vormt de toenemende verwerking van data van deze gevoelige gegevens naar bijvoorbeeld databases in the cloud een privacyrisico. Dat emotieherkenning voornamelijk gebaseerd is op westerse data op het gebied van emoties kan ook discriminatie in de hand werken, omdat deze systemen getraind zijn op data die niet representatief is voor alle culturen en bevolksingsgroepen.
Volgens Wolfsen is het „een ethisch vraagstuk of je als maatschappij het herkennen van emoties met AI toelaatbaar vindt. Daarvoor is een maatschappelijke en democratische afweging nodig: of je deze systemen wilt gebruiken en zo ja, in welke vorm en waarvoor.”
Praktijkvoorbeelden
In haar rapportage richtte de AP zich dit jaar vooral op emotieherkenningssystemen in de praktijk. Zo onderzocht de toezichthouder het gebruik van emotieherkenning met AI bij het meten van de hartslag in bijvoorbeeld smartwatches en fitnessarmbanden. Daarnaast nam ze enquêtes af bij klantenservices die gesprekken opnamen en analyseerden met taalmodellen die audio van geluidsopnames omzetten in tekst emoties van de betrokkenen. . Uit al deze onderzoeken bleek dat de AI-systemen emoties niet altijd accuraat konden herkennen en dat de uitkomsten van de analyses onbetrouwbaar waren. Zo was niet te achterhalen op basis waarvan een sporthorloge had vastgesteld dat iemand stress ervoer of waarom aan ‘blije’ of ‘boze’ woorden deze specifieke emoties waren toegekend.
In het geval van de enquêtes bij de klantenservices concludeerde de AP dat het voor de bedrijven zelf niet duidelijk was dat de gesprekken ook werden opgenomen voor emotieherkenning. Zij dachten dat dit puur voor trainingsdoeleinden gebeurde, wat een inbreuk van de privacy kan vormen.
Daarom concludeert de AP dat er zeer voorzichtig moet worden omgegaan met het gebruik en toestaan van dit soort toepassingen, om risico’s op discriminatie en inperking van de menselijke autonomie en waardigheid te minimaliseren. Wolfsen: „Emoties raken sterk aan je menselijke autonomie. Als je emoties wilt herkennen, moet dat dan ook zeer zorgvuldig en op basis van betrouwbare technologie gebeuren.” Daar is momenteel volgens Wolfsen nu vaak geen sprake van.
„We schaffen Pinksteren af. We schaffen Pasen af. En we schaffen Kerstmis af.”
Deze aankondiging klinkt uit de mond van de Deense premier Mette Frederiksen in een video die in april vorig jaar door de voorzitter van de Deense Volkspartij Morten Messerschmidt werd verspreid. In een soort persconferentie, waarin haar stem nogal robotachtig klinkt, kondigt zij de afschaffing van de feestdagen aan.
Bovenaan de video is een sticker zichtbaar, met de tekst „AI-gegenereerd”. Het filmpje, een zogenoemde deepfake, is nep. Met behulp van kunstmatige intelligentie had Messerschmidt een nepfilmpje gemaakt dat niet makkelijk van echte beelden te onderscheiden is. Het leidde tot enorme commotie in Denemarken: de ene na de andere Deense politicus veroordeelde Messerschmidts actie, en riep op tot een verbod op dit soort video’s. Een van hen was minister van Cultuur Jakob Engel-Schmidt.
Iets meer dan een jaar later voegt Engel-Schmidt de daad bij het woord. „Mensen kunnen door de digitale kopieermachine worden gehaald en voor allerlei doeleinden worden misbruikt”, zei de minister, „en dat zal ik niet accepteren.” Met een wetsvoorstel, waarbij alle Denen auteursrecht krijgen op hun lichaam, gezicht en hun stem, wil de regering burgers beschermen. Voortaan moeten Denen toestemming geven, voordat een deepfake gemaakt mag worden. Enkele Nederlandse Kamerleden hebben de regering gevraagd om onderzoek naar een soortgelijke wet.
1 Wat is een deepfake?
Een deepfake is een gemanipuleerde video waarbij beeldmateriaal wordt bewerkt. Met behulp van AI worden beelden gemaakt die nauwelijks van echt te onderscheiden zijn. Doorgaans zegt of doet een (bekend) persoon in dit soort filmpjes dingen die niet werkelijk gezegd of gebeurd zijn.
De eerste deepfake verscheen in 2017 online. Het aantal deepfake-video’s is daarna snel toegenomen, met 550 procent sinds 2019 volgens een schatting van het Amerikaanse State of Deepfakes-onderzoek.
In zo’n 95 procent van de gevallen gaat het om pornovideo’s. Volgens cijfers van Offlimits, een expertisecentrum voor onlinemisbruik, dreigt 2025 een recordjaar te worden voor deepfake-naaktbeelden. Tussen januari en april waren er al bijna evenveel meldingen als in heel 2024.
Deepfakes worden alsmaar realistischer, nu techbedrijven als Google, OpenAI en Meta miljarden steken in de ontwikkeling van AI. Systemen worden steeds beter in het imiteren van menselijk handelen en om levensechte video’s te produceren is veel kennis van programmeren niet meer nodig.
2 Wat is de kans dat de wet door het Deense parlement aangenomen wordt?
Het wetsvoorstel heeft zeer brede steun: negen van de elf partijen in de Deense Folketing staan er achter. De Deense Volkspartij en de Liberale Alliantie, die beide deepfake-video’s van premier Frederiksen hebben verspreid, zijn tegen.
3 Hoe zit het met de regelgeving in Nederland?
Al in 2022 kwam het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) tot de conclusie dat het Nederlandse recht best goed toegerust is om deepfakes aan te pakken. Hoewel niet alle deepfakes strafbaar zijn (porno-deepfakes of deepnudes zijn dat wel op basis van het Wetboek van Strafrecht), kan iemand vaak wel eisen dat de video van hem of haar wordt verwijderd.
„Er zijn een aantal verschillende wegen waarmee deepfakes bestreden kunnen worden”, aldus Dirk Visser, hoogleraar intellectueel eigendom aan de Universiteit Leiden. „Allereerst heeft iedereen een portretrecht, waarbij jouw redelijk belang wordt afgewogen met het belang van de maker van de video.”
Daarnaast kunnen slachtoffers een beroep doen op de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Als een gezicht te herkennen is in een deepfake en die wordt openbaar verspreid, verwerkt de maker persoonsgegevens. „Dan is toestemming nodig”, legt Visser uit. „Is die niet gegeven, dan kan je de maker of het platform vragen om de video te verwijderen.”
4 Wat is dan het probleem?
Het grootste struikelblok is de handhaving. Fulco Blokhuis, advocaat AI en intellectueel eigendom bij Boekx Advocaten, stelt „dat de politie, het ministerie van Justitie, de Autoriteit Consument en Markt en het Commissariaat van de Media wel de middelen hebben om op te treden, maar het hun prioriteit niet heeft”. Andere experts geven Blokhuis gelijk.
Een ander probleem ligt bij de stem van een persoon. Het portretrecht geldt daarvoor niet. De Hoge Raad (de hoogste rechter in Nederland) vat het portretrecht ruim op, en deepfakes vallen daaronder, legt hoogleraar Visser uit. „Het bedrijf Picnic gebruikte eens voor een reclame een lookalike van Max Verstappen. Dat bleek wel onder het portretrecht van Verstappen te vallen. Maar het moet iets visueels zijn.”
Blokhuis en Visser kijken daarom uit naar een nieuwe wet naar Deens voorbeeld. „Dan is de onzekerheid van een belangenafweging eraf en moet je altíjd toestemming hebben voordat je zoiets plaatst. Het biedt extra garantie”, zegt Visser. VVD-Kamerlid Rosemarijn Dral bevestigt aan NRC dat zij al driekwart jaar aan een vergelijkbaar wetsvoorstel werkt.
Lees ook
Ook bekende Nederlanders slachtoffer deepfake porno: schending seksuele privacy
Eigenlijk wil hij zo min mogelijk aandacht besteden aan de „beroering” op sociale media, zegt een woordvoerder van het MUMC+, het academisch ziekenhuis in Maastricht. „Wij zullen nooit over een individuele casus praten, maar daardoor kunnen we ons ook niet tot in detail verdedigen tegen alle aantijgingen. Dat is best ingewikkeld.”
De „casus” is in dit geval een uitbehandeld, driejarig meisje uit de omgeving van Heerlen. Ze ligt sinds februari in het ziekenhuis in Maastricht vanwege een zeldzame genetische aandoening. Door die aandoening is ze grotendeels verlamd geraakt. In het ziekenhuis wordt ze sinds maart in leven gehouden via een beademingsapparaat.
Omdat er geen uitzicht is op genezing en het meisje veel pijn heeft, besloot het MUMC+ te stoppen met de behandeling. Daardoor zal het kind overlijden. De ouders legden zich niet bij het oordeel neer en spanden een kort geding aan. De rechter ging er niet in mee.
Vrijheid van godsdienst
In het kort geding deden ze onder meer een beroep op de vrijheid van godsdienst: de ouders zijn moslim, en vanuit de islam is het „niet aanvaardbaar om de behandeling te stoppen, zolang het hart van het kind nog klopt”, zo staat te lezen in het vonnis.
Na een second opinion te hebben aangevraagd bij twee andere ziekenhuizen, oordeelde de rechtbank in Maastricht eind juni dat het MUMC+ zorgvuldig was geweest in zijn afweging. Het ziekenhuis mag de behandeling dus stoppen.
Maar toen was de geest al uit de fles. Nadat een influencer zich op sociale media met de zaak bemoeide, ontving het MUMC+ doodsbedreigingen. Het ziekenhuis neemt die „heel serieus”, aldus de woordvoerder, en heeft „intern maatregelen getroffen”.
Volkomen verwacht
De uitspraak van de rechter is verder „volkomen verwacht”, zegt Martin Buijsen, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. „De betrokken behandelaren weten welke therapieën er mogelijk zijn. Als niet één therapie meer helpt, dan betekent doorbehandelen dat je alleen maar leed toevoegt.” Op dat moment schrijft de medische ethiek voor dat de behandeling moet stoppen.
Hoe je tot het oordeel moet komen dat behandeling zinloos is, en wat je vervolgens moet doen, is in Nederland goed vastgelegd, zegt Buijsen. Af en toe komt het voor dat de familie in zo’n geval naar de rechter stapt, zoals in 2022 in Rotterdam gebeurde. Maar Buijsen zegt zich niet één zaak te kunnen herinneren waarin de rechter de eisers gelijk gaf. Volgens hem wijst dat erop dat de protocollen in Nederland zorgvuldig worden gevolgd.
Wel blijkt het in de praktijk vaak lastig om de afweging van de artsen over te brengen aan de familie, zegt de hoogleraar. Culturele verschillen en uiteenlopende geloofsopvattingen, zoals bij deze zaak in Maastricht, maken dat soms extra lastig. In het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam heeft Buijsen gezien dat geestelijk verzorgers met een islamitische achtergrond de culturele kloof kunnen overbruggen. „Het helpt als er iemand in het ziekenhuis is die zich kan verplaatsen in de culturele kaders van de patiënt en de familie.”
Crowdfundactie
In de zaak in Maastricht hebben de ouders zich inmiddels neergelegd bij het oordeel van de rechter. Het advocatenkantoor dat hen bijstaat schrijft dinsdag in een verklaring op Facebook dat de ouders afzien van een hoger beroep. Ook zullen de ouders geen aanspraak maken op de opbrengsten van een crowdfundactie, die in een paar dagen tijd bijna 150.000 euro ophaalde om het driejarige meisje te laten behandelen in een privékliniek in Turkije.
De behandeling in Turkije bood ook geen uitzicht op genezing, maar zou alleen het leven van het meisje rekken. „De ouders hebben nooit gewild dat hun kind in een uitzichtloze situatie zou komen te verkeren, maar zij moeten met veel pijn en verdriet erkennen dat daarvan inmiddels wel sprake is”, aldus het advocatenkantoor.
Ook spreken de ouders via de verklaring „hun dankbaarheid uit aan het behandelteam van het MUMC+” en benadrukken ze dat er „nooit sprake [is] geweest van enige vijandigheid tussen de ouders en MUMC+”. Volgens de advocaten hebben de ouders nu „vooral behoefte aan rust en stilte, om de tijd die hen nog rest samen met hun gezin door te brengen”.
Lees ook
Vaker euthanasie bij jonge mensen wegens psychisch lijden – en psychiaters zijn er tot op het bot verdeeld over
Donald Trump heeft een nieuw voorwerp in zijn favoriete kleur in bezit gekregen. De Amerikaanse president mag de goudglimmende wereldbeker voor clubteams van wereldvoetbalbond FIFA houden, zegt hij. De Londense winnaar Chelsea, dat het Parijse PSG in de finale in New Jersey versloeg, moet het doen met een replica.
Afgelopen maart presenteerde FIFA-voorzitter Gianni Infantino de wereldbeker op Trumps kantoor in het Witte Huis. De trofee, die werd gemaakt door het Amerikaanse juweliershuis Tiffany & Co, is geïnspireerd op de twee Voyager-ruimtesondes die de NASA in 1977 lanceerde. Op de trofee (met een vergulde afwerking van 24 karaat goud) staan volgens de FIFA „inspirerende” boodschappen als „Aan degenen die deze trofee vasthouden, behoort de geschiedenis toe (…)”.
Sinds de presentatie prijkte de beker in Trumps kantoor in Washington. Toen Trump aan Infantino vroeg wanneer de FIFA de prijs zou ophalen, kreeg hij naar eigen zeggen te horen: „We halen [de beker] nooit meer op, die mag voor altijd in de Oval Office blijven.”
Juventus op bezoek
Na meermaals uitgefloten te zijn door het publiek in New Jersey, mocht Trump afgelopen zondag de replica uitreiken aan de spelers van Chelsea. Tegen de etiquette in bleef de president na het overhandigen van de prijs op het podium staan om de overwinning met de selectie mee te vieren. FIFA-baas Infantino ondernam verwoede pogingen om de sportfanaat bij de zichtbaar verblufte selectie weg te krijgen.
Het is niet voor het eerst dat er vraagtekens worden gezet bij Trumps omgang met een voetbalteam. Afgelopen juni ontving de president de selectie van de Turijnse voetbalclub Juventus op zijn kantoor. Tijdens het bezoek van een kwartier vroeg hij de topvoetballers of een vrouw zou kunnen meespelen bij het mannenteam van Juventus, verwijzend naar de discussie over transgender personen in de sport. De in verlegenheid gebrachte spelers gingen niet in op de vraag, waarna de algemeen directeur van Juventus verwees naar het succesvolle vrouwenteam van de club. Aanvaller Timothy Weah noemde het tafereel nadien een „vreemde” bedoening.
WK 2026
Volgend jaar organiseert de FIFA het WK voetbal in de Verenigde Staten, Canada en Mexico. Volgens The Guardian werden de voorbereidingen van de FIFA bemoeilijkt door het strenge grensbeleid van de regering-Trump: reisverboden, aanhoudingsacties van de Amerikaanse immigratiedienst ICE en lange wachtrijen voor visums.
Ook over de organisatie van het WK voor clubteams klonk kritiek. Persbureau AP spreekt van een kampioenschap dat werd gekenmerkt door lege tribunes, kelderende ticketprijzen, verzengende hitte, slechte velden en wedstrijden die vanwege weersomstandigheden werden uitgesteld. De internationale vakbond voor profvoetballers FIFPRO vergeleek het beleid van Infantino met het ‘brood en spelen’-principe van de Romeinse keizer Nero. Niet het welzijn van de drukbezette spelers zou de eerste prioriteit zijn, maar extra inkomsten voor de FIFA.
Lees ook
Wat wil FIFA-baas Gianni Infantino precies bereiken met het omstreden WK voor clubs?
‘Deze heeft veel sterke kruiden en geeft echt een kick”, vertelt een winkelmedewerker aan een klant, terwijl ze achter de lange balie een glaasje inschenkt. Het lijkt op een borrel, maar dat is schijn. Alle dranken hier bij World of Nix, in een drukke winkelstraat in Haarlem, zijn alcoholvrij.
„Dat geeft inderdaad een kick”, zegt de klant na een klein nipje, „en fijn dat je er de volgende dag niks van voelt”.
De balie staat vol met aangebroken flessen, want alle dranken die in de winkel te koop zijn, zijn te proeven. „Voor veel mensen is dit onbekend terrein”, vertelt eigenaar Frederike de Groot (45), „dus we laten mensen het eerst ervaren. Daarna kunnen ze een flesje kopen. Het is ook leuk om te zien hoe verrast mensen zijn als ze dat eerste slokje nemen.”
De Groot begon World of Nix, voorheen NIX & NIX, in 2021 met businesspartner Wim Boekema (45), en met geld van enkele investeerders. Eerst was het alleen een webshop, niet veel later opende ze de eerste ‘echte’ winkel, in Haarlem. Later kwamen er nog twee in Amsterdam, in de Jordaan en in de Pijp.
„We hadden ook nog vestigingen in Tilburg, Heerhugowaard en Amersfoort, maar die waren tijdelijk. Pop-upstores, om te testen of het daar ook zou werken. Maar het concept van een alcoholvrije slijterij sloeg er minder aan dan in Haarlem en Amsterdam”, zegt De Groot.
Boekema en zij begonnen met hun slijterij omdat ze nergens een goed aanbod van alcoholvrije drank konden vinden. „Wilde je alcoholvrij, dan werd het al snel water, fris of een 0.0-biertje. We vonden niet echt een tussencategorie die van goede kwaliteit is, zoals een alcoholvrije bubbel, wijn of likeur. Vanuit die gedachte zijn we op zoek gegaan.”
Een deel van het alcoholvrije assortiment van World of Nix. Foto Olivier Middendorp
Natuurlijke gisting
Overigens is er een duidelijk verschil tussen alcoholvrij en non-alcoholisch. In de laatste zit helemaal geen alcohol, waar een alcoholvrij drankje nog tot 0,5 procent mag bevatten. Die zit daar in door natuurlijke gisting. Volgens de wet geldt een drankje als alcoholvrij als het minder dan 0,5 procent alcohol bevat.
De Groot: „Je moet niet verwachten dat de alcoholvrije keuze precies lijkt op je favoriete wijn of likeur. Het is echt een hele andere smaakervaring.”
Zo kijkt klant Mattie van Tol (47) er ook naar. Hij komt een gemberdrankje kopen in de winkel. „Het is natuurlijk niet hetzelfde als alcohol, je moet er echt anders naar kijken”, vertelt Tol. „Dit likeurtje is wel lekker sterk van smaak, goed om mee te mixen.”
Ik krijg veel reacties van mensen die zich fitter en gezonder voelen. Wij spelen in op die trend naar gezonder gedrag
Een groeiend aantal mensen kiest voor alcoholvrij, blijkt uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2024. Dit grootschalige onderzoek van GGD’s, statistiekbureau CBS en gezondheidsinstituut RIVM laat zien dat volwassenen vorig jaar minder alcohol dronken dan twee jaar geleden.
Als de markt groter wordt en meer alcoholvrije slijterijen trekt, hoe kan World of Nix zich dan onderscheiden? De groot denkt dat haar aanbod ruim en goed genoeg is om veel klanten te trekken: „Wij hebben de laatste jaren heel wat contacten opgebouwd, en we gaan zelf op bezoek bij boeren in het buitenland die alcoholvrije wijn maken, vaak met de nieuwste technologie. We staan regelmatig op allerlei evenementen. En we willen alleen de beste kwaliteit in onze winkels en webshop.”
De Groot ziet alcoholvrije dranken als iets blijvends. „Ik krijg veel reacties van mensen die zich fitter en gezonder voelen. Wij spelen in op die trend naar gezonder gedrag.”
Andrea Luijsterburg (37) komt de World of Nix binnen. Ze vertelt dat ze om gezondheidsredenen geen alcohol mag drinken. „Vroeger heb ik veel gedronken; ik zocht iets wat er qua smaak op lijkt.” Ze komt voor alcoholvrije rum, waarvan ze al eerder een fles kocht. „Gemixt met fris is het net een echte cocktail. Bij sociale gelegenheden voelt het dan niet alsof ik er niet bij hoor.”
Sceptisch
De meeste bestellingen krijgt World of Nix via de webshop. Het verkoopt tegenwoordig ook aan afnemers uit Duitsland, België en andere Europese landen. „Verder nemen veel (sterren)restaurants drank bij ons af”, vertelt De Groot. „Die sommeliers waren eerst nog heel sceptisch.”
Een groeiend aantal mensen kiest voor alcoholvrij. Foto Olivier Middendorp
Hoeveel omzet de slijterij boekt en of ze winst maakt, wil De Groot niet zeggen. Een flesje wijn kost gemiddeld 11 euro, voor likeuren betaal je zo’n 20 tot 40 euro. De Groot: „In de winkel kwam iemand gisteren acht flessen bubbels halen, maar soms komen ze ook snel binnen voor één flesje.”
Gemixt met fris is het net een echte cocktail. Bij sociale gelegenheden voelt het dan niet alsof ik er niet bij hoor
Carly Smit (31) en Melissa Butlir (35) zeggen voor de kwaliteit van het aanbod naar World of Nix te zijn gekomen. „We proberen minder alcohol te drinken en kennen veel mensen in onze omgeving die dat ook doen. Dit is weer eens iets anders dan een alcoholvrij biertje.”
De buit van vandaag? „We nemen twee flesjes bubbels mee naar huis. Die is tot nu toe onze favoriet.”
Het moet alweer een jaar of vijftien geleden zijn dat ik op een Utrechts huisfeest was, nog vroeg op de avond en helder van geest. Uit een brakke speaker klonk ineens een liedje dat mijn aandacht opeiste en de gesprekken naar de achtergrond verdrong. Onder de indruk van deze door de ziel snijdende muziek vroeg ik de organisator van het feestje wat ik zojuist gehoord had. „Geen idee”, lachte hij. „Er staat een Spotify-playlist op.”
Een soortgelijke ervaring zullen luisteraars van populaire Spotify-afspeellijsten als ‘Discover Weekly’ afgelopen weken hebben gehad. Uit het niets was daar de retro-poprockband The Velvet Sundown, een mannelijk viertal dat makkelijk beluisterbare liedjes met een jaren 60/70-vibe maakt. Binnen zes weken stonden er al drie albums op het populaire streamingplatform, het aantal vaste maandelijkse luisteraars schoot de miljoen voorbij.
Dat imposante productietempo zou achteraf niet moeten verbazen: The Velvet Sundown bleek helemaal niet te bestaan als band. Alle muziek bleek te zijn gegenereerd met kunstmatige intelligentie en de bandleden waren van begin tot einde verzonnen.
‘Dromerige’ AI-beelden
Wie foto’s of sociale media van The Velvet Sundown opzoekt, kan dat in één oogopslag zien. Nauwelijks volgers op diverse accounts en de beelden in de typisch ‘dromerige’ AI-stijl van de ‘bandleden’ die duidelijk geen foto’s van echte mensen zijn. Dat wordt al anders wanneer je een liedje achteloos voorgeschoteld krijgt door Spotify. Dan kan je, afhankelijk van hoe actief of passief je luisterhouding is, zomaar missen dat je naar een robot zit te luisteren.
Is de naam van de band een duidelijke verwijzing naar de legendarische rockgroep The Velvet Underground, het veruit populairste nummer van The Velvet Sundown heet ‘Dust on the Wind’, wat een nauwelijks verholen referentie lijkt naar de Kansas-klassieker. Het nummer opent juist met een gitaarriedeltje dat duidelijk gejat is van ‘Stairway to Heaven’ van Led Zeppelin. Het is geen wonder dat dit liedje zo goed scoort, want in alle andere nummers is geen enkele eigen identiteit te herkennen. Het is het ene voorspelbare, generieke riedeltje na het andere. Dat is natuurlijk ook het hele punt van AI-muziek: het schept niets nieuws of origineels, het pikt en husselt alleen elementen uit de gigantische muziekbibliotheek waarmee het getraind is.
Zorgen leven er al langer bij grote artiesten over de invloed van AI op de muziekindustrie. AI-programma’s als Suno worden getraind met enorme hoeveelheden muziek waar auteursrecht op rust van ‘echte’ artiesten, die daar vooralsnog geen beloning voor terugzien. Volgens onderzoek in opdracht van CISAC kan de muziekindustrie als geheel een omzetverlies van ruim 20 procent verwachten als beleidsmakers niet ingrijpen tegen de opmars van AI in hun sector. Dat terwijl veel musici nu al weinig overhouden aan hun creaties.
Van enige beleidsplannen om het gebruik van kunstmatige intelligentie in de muziekindustrie aan banden te leggen, is nog weinig vernomen – diverse waarschuwingen van Elton John, Kate Bush en Dua Lipa ten spijt. AI-ontwikkelaars kunnen juist een veel hogere omzet verwachten, die oploopt van 100 miljoen euro in 2023 naar 4 miljard in 2028. Volgens muziekstreamingdienst Deezer is inmiddels 20 procent van de op het streamingplatform beschikbare muziek gegenereerd door kunstmatige intelligentie. Dat was drie maanden geleden nog maar 10 procent.
Lees ook
Wat zijn de risico’s van AI? En wat kun je ermee? NRC praat je bij over kunstmatige intelligentie
Mediastorm
Hierbij neemt Spotify een speciale plek in. Het Zweedse bedrijf onthoudt zich tot nu toe wijselijk van commentaar op de The Velvet Sundown-mediastorm. Oud-medewerkers deden echter al eerder een boekje open over de streamingreus in het in januari verschenen Mood Machine: The Rise of Spotify and the Costs of the Perfect Playlist. Hierin wordt duidelijk dat Spotify bewust ‘spookartiesten’ (musici die voor een enkel bedrag hun verdere copyright afstaan aan Spotify, maar tegenwoordig ook AI-muziek) op de populaire afspeellijsten van het platform plaatst, zodat het bedrijf minder royalty’s hoeft af te dragen aan echte artiesten. Precies dit lijkt te zijn gebeurd met The Velvet Sundown, dat vooral luisteraars kreeg doordat de liedjes op door Spotify zelf samengestelde afspeellijsten werden geplaatst.
Ook componist en pianist Joep Beving (49) maakt zich zorgen over wat AI-ontwikkelingen zullen betekenen voor het verdienvermogen van musici. In veel afspeellijsten met rustgevende pianomuziek duiken afgelopen jaren liedjes op die gemaakt zijn met kunstmatige intelligentie. „Ik zie de streams wel teruglopen op Spotify”, vertelt hij telefonisch. „Eerder had je de spookartiesten, wat kwestieus was, maar die verdienden er nog iets aan. Met AI-muziek gaat alles alleen naar de aandeelhouders en bedrijfstop.”
Toch verandert dit voor Beving niets aan zijn kunstenaarschap. „Ik blijf dicht bij mezelf en mijn muziek en hoop daardoor verbinding te vinden met mensen voor wie dit meer betekent, dat ik die band met hen kan blijven voelen”, aldus de pianist. Door eerdere ontwikkelingen met downloaden en streamen is volgens hem live optreden wel belangrijker geworden. „Dat is mooi, want door met een grote groep mensen iets samen te ervaren bevorder je de collectieve cohesie, wat goed werkt tegen vervreemding en extreem gedachtegoed.” Toch kleven hier ook nadelen aan. „Concertkaartjes worden steeds duurder en veel van die opbrengsten gaan niet naar de artiest – en dan heb ik nog geluk dat ik in principe alleen een piano nodig heb.”
‘Diep tragisch’
Beving kan net als de rest van de mensheid niet in de toekomst kijken, maar ziet zowel negatieve als positieve effecten die AI kan hebben op muziek. „Als er een generatie opgroeit die steeds verder af komt te staan van échte muziek, die zich niet meer bekommert om het onderscheid, zou dat diep tragisch zijn”, merkt hij op. Tegelijkertijd is hij onder de indruk van hoe creatief en goed AI-content nu al is. „Muziek komt voort uit bewustzijn, als AI ook zoiets ontwikkelt kan dat ook leiden tot nieuwe vormen van muziek.” Zelf gebruikt Beving geen AI voor zijn muziek.
Historicus en journalist Roderick Nieuwenhuis (43), van wie pas het boek Mens en machine. Hoe stoom, stroom en smartphone ons ondermijnen verscheen, denkt dat de mens helemaal niets heeft aan AI-muziek als The Velvet Sundown. „Het Griekse woord poiesis betekent tevoorschijn brengen en hiervan is het woord poëzie afgeleid”, zegt hij telefonisch vanaf een vakantieadres in Wales. „Met poëzie en muziek leg je iets bloot dat in jou zit, dat jou als mens bezighoudt. Als dat zo is, wat is dan de functie van technisch geproduceerde kunst?” Die ligt volgens Nieuwenhuis niet bij de artiesten, maar bij mensen die er geld aan willen verdienen. „De enige functie is financieel gewin, vanuit menselijk perspectief is het waardeloos.”
Daarnaast gaat het bij veel muziek niet alleen om de liedjes zelf, maar zijn we altijd ook geïnteresseerd geweest in de mens erachter, of dat nou Bach, The Beatles of Sabrina Carpenter is. Nieuwenhuis noemt schrijvers als Friedrich Nietzsche en Fjodor Dostojevski, die hij bewondert om het feit dat ze „fantastische teksten schreven terwijl ze fysiek ziek waren”. Dat brengt hem ook op de Negende Symfonie van Ludwig van Beethoven, die tijdens het componeren al bijna helemaal doof was. „Dat hij zo’n prachtig stuk kon componeren ondanks zijn serieuze fysieke gebreken, is zo veel indrukwekkender dan wanneer hij een machientje zou hebben gehad waarbij hij op een knop drukte.” Verder wijst Nieuwenhuis erop dat AI-programma’s vooralsnog getraind worden met door mensen vervaardigde muziek. „Het reproduceert wat wij eerder gemaakt hebben, maar kent geen enkele eigen creativiteit en poiesis, maar valt juist terug op ons, de mens.”
O, en de artiest op dat Utrechtse huisfeestje? Dat bleek Joni Mitchell, van wie ik op dat moment nog nooit gehoord had. Je kunt je door haar muziek tot tranen toe laten ontroeren bij een liveconcert, waarbij je de artiest in de ogen kijkt, en zij je kan vertellen waardoor een prachtig nummer als ‘Both Sides Now’ geïnspireerd is. Laat AI dat maar eens proberen.
De Fairphone van Raymond van Eck is gekoppeld aan zijn smartwatch, zijn televisie en zijn Gmail-account. Hij houdt van gemak en laat graag zien dat kiezen voor het duurzame Nederlandse smartphonemerk niet betekent dat je op gebruiksgemak inlevert.
De Fairphone is een stuk duurzamer dan de meeste telefoons. Dat komt vooral doordat het simpel is (zelf) onderdelen te vervangen, zoals scherm of speakers. Daardoor gaat het apparaat langer mee. De productie gebeurt verantwoord. ‘Slaafvrij’, zouden ze bij Tony Chocolonely zeggen.
Van Eck (46) leidt Fairphone sinds een jaar. Eerder werkte hij voor het bedrijf dat de noodlijdende Gouden Gids nieuw leven in moest blazen. Hij is geen activist of ideoloog, maar heeft wel ideeën hoe het twaalf jaar oude bedrijf kan groeien. Dat lukte de afgelopen jaren niet. De productie ligt al jaren rond de 100.000 telefoons per jaar. In 2023 leed Fairphone verlies, vorig jaar bedroeg het bedrijfsresultaat (ebitda) 1,7 miljoen euro.
Van Eck is optimistisch over de groei in 2025, onder meer door de lancering van een nieuw model. Fairphone probeert ermee in te spelen op de behoefte aan ‘digitale detox’, vertelt hij in het ruime kantoor in Amsterdam, met uitzicht over het IJ en met geluiddempend mos aan de muren.
„Voorheen lag bij Fairphone heel veel focus op ‘het verhaal’. Maar duurzaamheid en tech vormen in de hoofden van veel mensen niet altijd een heel gelukkig huwelijk. Het is ook belangrijk te vertellen dat de consument gewoon een goed stukje tech in handen heeft.”
Waarom zijn duurzaamheid en tech een lastige combinatie?
„Iemand die een telefoonwinkel binnenloopt, kijkt vooral naar wat een telefoon kán. De associatie met duurzaamheid is dat je concessies zou moeten doen op de specificaties, zoals batterijtijd, chipset of resolutie van het scherm. Dat is niet meer zo. We maken gewoon een goed toestel in het Android-middensegment. En het geeft na de koop bovendien een goed gevoel dat het is gemaakt met oog voor de planeet.
„Bij bedrijven werkt die afweging ook. Er zijn er steeds meer die hun werknemers een Fairphone bieden.”
De trend is toch juist de andere kant op? Bedrijven voelen zich minder verplicht om duurzaamheids- en diversiteitsdoelen te halen. Dat lijkt me niet gunstig voor Fairphone.
„Ik vind het persoonlijk jammer dat de politieke ontwikkeling weer de andere kant op gaat, maar binnen bedrijven groeit wel het bewustzijn over waar de tech vandaan komt die ze gebruiken. En ze zijn gevoelig voor de total cost of ownership. Doordat wij een lange garantie geven en je onderdelen van onze toestellen kan vervangen, ligt de prijs per jaar ver onder die van andere toestellen. Het dringt door dat je echt niet iedere twee jaar een nieuw toestel nodig hebt. En het speelt voor bedrijven een rol dat wij Europees zijn.”
Er zijn mensen die gewoon niet meer Amerikaans willen kopen
Waarom maakt het uit dat jullie in Europa zitten?
„We merken dat afnemers het steeds belangrijker vinden; dit draait om onafhankelijkheid. Dat zien we vooral sinds de herverkiezing van onze grote vriend aan de andere kant van de plas. Er zijn mensen die gewoon niet meer Amerikaans willen kopen.”
Hoe Europees is Fairphone?
„We ontwerpen de telefoon hier in dit kantoor in Amsterdam. We produceren in Azië. Dat is het centrum van de hardwareproductie. Het centrum van de softwareproductie is de Verenigde Staten, ook voor ons.
„Daartussen bevinden wij ons, en we doen het zo dat we onze Europese standaarden ook neerleggen bij producenten in Azië. Dat maakt ons nog steeds Europees in mijn ogen.
„We kiezen ervoor dáár te zijn waar we de meeste impact kunnen hebben. Dat geldt bijvoorbeeld voor de winning van grondstoffen, zoals kobalt uit Congo. Wij werken daar met mijnen waar veel met de hand gebeurt. In dat sooort primitieve processen werken miljoenen mensen, en je kunt er heel veel verbeteren. Neem de veiligheid in tunnels, of de zuurstoftoevoer. Of het gebruik van kwik in de goudwinning.
„Wij zetten ons in voor gecoördineerde verandering, in systemen en door samenwerking van bedrijven. Zo hebben we de Fair Cobalt Alliance opgezet. Daar heeft [mijnbouwconcern] Glencore zich bij aangesloten. En Tesla. Daarmee maak je echt verschil.”
Het speelt voor bedrijven een rol dat wij Europees zijn
En jullie software?
„De Fairphone Gen.6 wordt standaard geleverd met Android [van Google], maar je kan er ook je eigen besturingssysteem opzetten, zoals Murena of Linux. We willen de consument de keuze geven.
„Dat geldt ook voor het delen van data. Onze telefoons worden geleverd zonder vooraf geïnstalleerde apps die – zoals bij andere toestellen – gelijk beginnen met het verzamelen en verzenden van je data. Er zijn klanten die dat prima vinden, maar het moet wel een bewuste keuze zijn en er zijn alternatieven.
„De grote aanbieders hebben een heel ecosysteem. Je hebt de iPhone van Apple, Apple TV, Apple Watch en allemaal gerelateerde diensten. Dan is het niet eenvoudig om te kiezen wat je precies wel en niet wil.”
Je kan je eigen besturingssysteem op de Fairphone zetten, zoals Murena of Linux
Waardoor is produceren in Europa geen alternatief?
„Bij partners in Azië weten we precies wat er gebeurt – dat het volgens onze standaarden gebeurt, van goede kwaliteit is en dat de aantallen op tijd worden geproduceerd. Daar zit ook een stukje continuïteit in.
„Ik ken geen vergelijkbare producenten van smartphones in Europa. De printplaten, de chips om een scherm mee aan te sturen, de speakers. Het zijn allemaal dingen die we gewoon niet hebben in Europa.”
Kunnen klanten die niet-Amerikaans willen kopen met Fairphone wel helemaal ‘om Amerika heen’?
„Ja. Je kan een volledig ontgoogelde Fairphone kopen met een open source besturingssysteem. Maar hij komt standaard met [het Amerikaanse] Android. Dat is een bewuste keuze, omdat je anders een heel groot deel van de markt uitsluit.”
Hoe verhoudt dat zich tot de chips van Qualcomm, een Amerikaans bedrijf?
„Het draait bij ‘ontgoogelen’ vooral om data en software, dus dat staat los van de processor. Als we het over hardware hebben, is dat inderdaad anders en maakt Fairphone gebruik van vaste hardware, zoals de Qualcomm Snapdragon-chipset.”
Jullie willen mensen helpen met ‘digitaal detoxen’. Leg eens uit.
„Steeds meer mensen hebben moeite af te schakelen van een smartphone. Ze zijn bang iets te missen als ze niet continu op dat scherm zitten. Tegelijk zien we bij mensen ook een toenemende behoefte aan focus, bijvoorbeeld in de auto of als ze op hun werk zijn.
„Wij hebben nu een telefoon ontwikkeld waarmee je met een knopje naar de focusmodus gaat, zonder te hoeven zoeken in je instellingen, want ben je weer drie, vier stappen verder en afgeleid. Het sluit ook aan bij de discussie over smartphonevrij opvoeden; die gaat ook over volwassenen die zelf moeite hebben af te schakelen van al die apps.”
Maar het is dus geen dumbphone, waar weinig apps op kunnen. En dus evenmin een oplossing voor ouders die hun kind geen smartphone geven uit angst voor schermverslaving.
„Mensen met een dumbphone hebben vaak óók een smartphone. Die geven aan dat ze het irritant vinden met twee toestellen rond te lopen. Wij hebben voor integratie gekozen.
„Uiteindelijk gaat het om het gedrag van de gebruiker. Het stoort me dat de overheid alleen een richtlijn geeft voor schermgebruik van kinderen. Heel vrijblijvend.”
Wat zou u gedaan hebben?
„Ik zie meer in een verbod, zoals in Australië [tot je 16de niet op sociale media]. Maar dat zeg ik meer als ouder. Als ik een beperkte schermtijd installeer op de telefoon van mijn dochter, gaat ze op de schoollaptop waarop ze haar huiswerk maakt alsnog naar TikTok of Instagram. Een verbod is duidelijker.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134784308-655e97.jpg|https://images.nrc.nl/UO8ImEZr0DSAcuX7Wmv96IrcHqY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134784308-655e97.jpg|https://images.nrc.nl/D-O52YfYRRSlI9Y4i3cOg1A7IIQ=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134784308-655e97.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134784286-56c4c6.jpg|https://images.nrc.nl/is8tRjXQIO8lT4DfvUb2aoRLk9U=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134784286-56c4c6.jpg|https://images.nrc.nl/GM4MKro7ck3h460X2UKACK3GzBQ=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134784286-56c4c6.jpg)
