Woensdagavond is een grote brand uitgebroken op het dancefestival Tomorrowland, bij de Belgische plaats Boom, vlak bij Antwerpen. Het hoofdpodium op het festivalterrein vatte vlam. Volgens verschillende Belgische media waren er ook vuurwerkknallen te horen.
De brand verspreidt zich ondanks de aanwezigheid van de brandweer snel en veroorzaakt enorme schade. Inmiddels is het volledige hoofdpodium verwoest. Tomorrowland telt nog vijftien andere podia, die voor zover bekend ongedeerd zijn gebleven.
Desondanks is het de vraag of en in welke vorm de rest van het festival door kan gaan. Zonder hoofdpodium is het logistiek ingewikkeld om de grote publieksmassa elders op te vangen en naartoe te dirigeren.
‘Kroonjuweel’
Aan de productie van het decor van het hoofdpodium ging een veeleisend proces vooraf. De VRT meldt dat sinds 2023 met liefst 35 artiesten uit tien verschillende landen wordt meegewerkt aan het decor. De Belgische zender beschrijft het hoofdpodium als „het kroonjuweel van het festival”.
Het is vooralsnog onduidelijk of er gewonden zijn gevallen. Ook over de oorzaak is nog niks bekend. Er zouden zo’n duizend medewerkers aanwezig zijn op het festival, dat nog niet open is voor publiek. Vrijdag staan de eerste optredens op de planning, waarvan het onduidelijk is of die door kunnen gaan. Inmiddels is een evacuatie bezig van alle op het terrein aanwezige medewerkers.
Wel worden de wegen rondom het festivalterrein vrijgehouden voor de hulpdiensten. De politie raadt omwonenden aan om ramen en deuren voorlopig gesloten te houden.
Tomorrowland is een dancefestival dat 400.000 bezoekers van over de hele wereld trekt. Ook onder Nederlanders is het festival populair. Het zou twee weekenden in beslag nemen. Bekende artiesten die zouden optreden zijn onder meer Afrojack, David Guetta, Axwell en Steve Aoki.
Aan de berichten op het X-account van de pro-Russische hacktivisten van NoName057(16) is niet te merken dat ze het doel zijn van een grote, internationale opsporingsactie. „Vrienden, als jullie verdachte berichten van ons ontvangen hebben, neem ze dan niet serieus”, klinkt het strijdlustig. „Het is weer een lading verzinsels van westerse inlichtingendiensten. Ze zijn bang voor ons en daarom proberen ze onze activiteiten te verstoren. Binnenkort zullen we alles weer herstellen.”
Lees ook
Lees ook: NRC.nl werd ook aangevallen door NoName
Woensdag maakte Europol bekend een grote verstoringsoperatie tegen de hackersgroep uitgevoerd te hebben. NoName viel sinds 2022 duizenden websites van Oekraïne en diens medestanders aan met zogenaamde DDoS-aanvallen in een poging ze onbereikbaar te maken.
Volgens Europol is „een groot deel” van de aanvalsinfrastructuur van de groep uitgeschakeld en zijn meer dan honderd van zijn computerservers verstoord. In Frankrijk en Spanje zijn twee personen opgepakt. Daarnaast zijn vijf Russen – vier mannen en een vrouw – op internationale opsporingslijsten geplaatst wegens betrokkenheid bij het hackerscollectief.
Hoelang NoName uitgeschakeld is, blijft en hoe groot de schade daadwerkelijk is, is lastig te zeggen. Computerservers kunnen makkelijk vervangen worden en cybercriminelen die vanuit Rusland westerse doelen aanvallen hoeven niet te vrezen voor vervolging in eigen land. De vijf voortvluchtigen verblijven naar alle waarschijnlijkheid momenteel in Rusland.
NoName claimde woensdag wraak door een hack op de systemen van Quantum Systems, een Duitse dronefabrikant, bekend te maken. „Het lijkt ons dat de data die we daar bemachtigd hebben erg bruikbaar zijn voor het Russische leger”, schrijft de groep op X. Het bedrijf kon woensdag niet op vragen van NRC reageren.
6.000 aanvallen
NoName werd in 2022, rond de Russische inval in Oekraïne, opgericht als een van de vele verbanden van Russische hackers en diens sympathisanten in binnen- en buitenland. NoName viel in die beginjaren vooral Oekraïense websites aan, maar al snel ook sites van overheden en bedrijven uit andere landen, vaak in reactie op politieke ontwikkelingen zoals het verzenden of toezeggen van militaire steun aan Oekraïne.
NoName verdedigde volgens het eigen manifest op chatapp Telegram „de Russische belangen op het informatiefront”. Het document staat bol van pro-Russische stokpaardjes over censuur in het Westen waar het „onacceptabel is om positief te spreken over Rusland”. „Russofobie en andere vormen van neonazisme en racisme zijn de officiële ideologie van deze landen geworden.”
Afgelopen voorjaar viel de groep meer dan 130 Nederlandse websites aan. Ook nrc.nl lag een etmaal uur onder vuur, en was daardoor enkele uren slecht bereikbaar. De hackers vielen daarnaast Nederlandse provincies, vervoersbedrijven, gemeenten en luchthavens online aan. Ook tijdens de NAVO-top in Den Haag was NoName actief.
Europol, die het internationale onderzoek van negentien landen waaronder Nederland coördineerde, houdt NoName verantwoordelijk voor ruim 6.000 DDoS-aanvallen. De aanvallen zijn over het algemeen hinderlijk, maar vaak niet van lange duur. Het doel van de aanvallen is tweeledig: de kwetsbaarheid van westerse landen en websites tonen én aandacht vragen voor de Russische zaak. Niet iedere aanval komt in de publiciteit.
NoName ontwikkelde voor de aanvallen een eigen computerprogramma, dat sympathisanten op hun eigen computer konden installeren. Ze voerden daarmee gezamenlijk de distributed denial of service-aanvallen uit: websites bestoken met een hoop onzinnig internetverkeer om ze onbereikbaar te maken. De aanvallen van NoName werden, zoals ook NRC ondervond, versterkt via een eigen botnet van „enkele honderden” computerservers.
Europol schat dat zo’n 4.000 vrijwilligers meededen aan de aanvallen. Zij werden beloond met cryptomunten en konden punten scoren op interne ranglijsten, zegt Europol. „Deze gegameificeerde manipulatie, vaak gericht op jonge daders, werd emotioneel versterkt met een narratief waarin Rusland verdedigd moest worden, of wraak genomen werd voor politieke gebeurtenissen.” Vrijwilligers die deelnamen aan de aanvallen van NoName kregen van nationale opsporingsdiensten bericht dat ze voor hun acties vervolgd konden worden.
De coalitiepartijen in Berlijn, CDU/CSU en SPD, liggen op ramkoers omdat de christen-democraten een door de sociaal-democraten voorgedragen rechter niet willen benoemen. Na een misleidende rechtse mediacampagne over het liberale abortusstandpunt van de jurist Frauke Brosius-Gersdorf houdt een deel van de CDU/CSU-fractie de benoeming van Brosius-Gersdorf tot rechter van het constitutioneel hof tegen. De weerstand van de christen-democraten zorgt niet alleen voor een crisis in de regering, maar ook voor een onnodige politisering van de rechtsspraak.
Een beetje politiek is de benoeming van de hoogste rechters in Duitsland altijd: ze worden door de Bondsdag of door de Bondsraad (de vertegenwoordiging van de deelstaten) gekozen. Meestal is dat een formaliteit omdat een juridische commissie van tevoren de kandidaten toetst en de regeringspartijen een overeenkomst hebben over de kandidaten voordat er wordt gestemd. Ook over de drie kandidaten die de coalitie vorige week vrijdag door de Bondsdag wilde laten benoemen was er een akkoord. Maar na een korte en hevige mediastorm over de standpunten van Brosius-Gersdorf – volgens de Frankfurter Allgemeine Zeitung een „walgelijke campagne” tegen haar, volgens de Süddeutsche Zeitung „een lastercampagne uit het boekje” – meende een deel van de CDU/CSU-fractie in de Bondsdag niet meer voor haar te kunnen stemmen.
Abortus tot de negende maand. Merz en zijn gruwelijke rechter
Brosius-Gersdorf is hoogleraar publiekrecht aan de universiteit van Potsdam. Als hoogleraar wordt ze af en toe gevraagd naar haar mening in juridische kwesties, bijvoorbeeld over vaccinatieplicht tijdens de coronapandemie (moet bespreekbaar zijn) of over een verbod van de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (dito – het is volgens het Duitse recht mogelijk om extremistische partijen te verbieden). De Alternative für Deutschland (AfD) is vanwege die uitspraken over het mogelijke verbod van meet af aan tegen de benoeming van Brosius-Gersdorf. Maar succes heeft de AfD in de campagne tegen Brosius-Gersdorf met een onderwerp waarmee ze een brede coalitie van rechtse CDU’ers, conservatieve christenen, radicaal-rechtse media en tradwife-influencers konden mobiliseren: abortus.
Duizend e-mails
Zo kopte de radicaal-rechtse nieuwssite Nius: „Abortus tot de negende maand. Merz en zijn gruwelijke rechter.” AfD-politica Beatrix von Storch schreef op X dat Brosius-Gersdorf een „radicaal-linkse activiste [is], die in principe een voorstander is voor abortus tot de negende maand”. In een preek afgelopen zondag noemde de aartsbisschop uit het Beierse Bamberg de mogelijke benoeming van Brosius-Gersdorf een „afgrond van intolerantie en mensenverachting”. Een jonge moeder en AfD-politica uit Thüringen hield op Instagram haar baby in de camera en schreef daaronder „nooit had ik je kunnen laten weghalen”.
Het standpunt van Brosius-Gersdorf waarnaar Von Storch en co verwijzen, en dat ze of niet hebben begrepen of moedwillig verkeerd weergeven, is dat de jurist vindt dat abortus tot de twaalfde week van de zwangerschap moet worden gelegaliseerd. Op dit moment is abortus in Duitsland in het wetboek van strafrecht geregeld: het is strafbaar, tenzij het voor week twaalf gebeurd of vanwege een medische noodzaak.
De SPD en ook de Groenen vinden dat abortus in die vroege fase simpelweg legaal moet zijn. Het conservatieve deel van de CDU/CSU wil daar niet in mee, en bij die parlementariërs sloeg de campagne tegen Brosius-Gersdorf aan. Meerdere rechtse en pro-life platforms maakten tools aan om politici e-mails te sturen tegen haar benoeming. Der Spiegel citeert een CDU’er die binnen één week duizend e-mails kreeg waarin tegen Brosius-Gersdorf wordt geprotesteerd.
‘Mondige parlementariërs’
Dinsdagavond liet Brosius-Gersdorf zich interviewen bij de ZDF, waarbij ze haar standpunten nog eens uitlegde, maar ook vertelde dat ze wordt bedreigd en er verdachte pakketjes bij haar faculteit worden onderschept.
De SPD wil dat Brosius-Gersdorf zo snel mogelijk alsnog benoemd wordt. SPD-fractievoorzitter Matthias Miersch zei in een interview in de Süddeutsche Zeitung: „Alleen omdat er kwalijke propaganda wordt verspreid wisselen we onze kandidaat niet.”
Bij de christen-democraten klinkt het anders. Kanselier Friedrich Merz (CDU) zei dat er „wekenlang” onderlinge gesprekken zullen worden gevoerd. CSU-politica Dorothee Bär (ook minister van Wetenschap, Techniek en Ruimtevaart) suggereerde dinsdagavond bij omroep ARD dat Brosius-Gersdorf zich zou moeten terugtrekken. De CDU/CSU-fractie bestaat uit „mondige parlementariërs”, aldus Bär. „Als zij zeggen, ‘ik kan het niet met mijn geweten verenigen om op Frauke Brosius-Gersdorf te stemmen, dan accepteer ik dat. En ik verwacht van de kandidaat dat ze voor zichzelf bedenkt of ze wel de juiste is.”
De ultraorthodoxe partij Shas heeft aangekondigd uit de Israëlische regeringscoalitie te stappen. Daarmee verliest premier Benjamin Netanyahu zijn meerderheid in het Israëlische parlement. Dat melden internationale media woensdag.
Het is niet de verwachting dat er nieuwe verkiezingen komen. Hoewel Netanyahu’s regering de parlementaire meerderheid heeft verloren, kan het vermoedelijk in een minderheidscoalitie verder regeren. Volgens Israëlische media zou Shas hebben besloten Netanyahu niet te laten vallen en geen motie van wantrouwen tegen hem en zijn regering te steunen.
Twee ultraorthodoxe Israëlische fracties, Degel HaTorah en Agudat Yisrael die samen de partij United Torah Judaism vormen, stapten eerder deze week uit de regering van Netanyahu. Aanleiding voor het vertrek uit de regering was onenigheid over de militaire dienstplicht voor orthodoxe joden. HaTorah probeerde tevergeefs een vrijstelling voor joodse studenten te verordenneren.
Orthodoxe joden en Israëlische arabieren worden meestal vrijgesteld van militaire dienstplicht. Vorig jaar oordeelde het Israëlische Hooggerechtshof dat ultraorthodoxe joden geen automatische vrijstelling meer mogen krijgen. Sindsdien probeert Degel HaTorah vergeefs steun te vinden voor een wet die dit alsnog regelt.
Israël heeft naast de oorlog tegen Hamas in Gaza ook militairen nodig voor het conflict in Syrië. Woensdagmiddag werd bekend dat een deel van de troepen dat in Gaza vecht, zich moet opmaken voor de strijd „aan de noordgrens met Syrië”. Israël maakte verder bekend de aanvallen in de Syrische hoofdstad Damascus voorlopig te willen blijven uitvoeren.
Liveblog Crisis in het Midden-Oosten
Netanyahu verliest zijn meerderheid in het Israëlische parlement
Een hogere omzet bekendmaken dan analisten hadden verwacht. Een flinke groei in het aantal toekomstige orders presenteren. Bekend kunnen maken dat de economische omstandigheden de afgelopen tijd meevielen en dat er aan de groei in de komende maanden nog geen einde lijkt te komen – en tóch hard onderuit gaan op de beurs.
Het gebeurde ASML woensdag, na de bekendmaking van de cijfers over het tweede kwartaal van 2025. De omzet bedroeg 7,7 miljard euro, de nettowinst kwam uit op ruim 2,3 miljard en de chipmachinemaker uit Veldhoven ontving voor 5,5 miljard euro aan nieuwe orders. Over heel 2025 verwacht ASML een omzetgroei van 15 procent te noteren ten opzichte van vorig jaar.
Dat de koers van het aandeel ASML woensdag met circa 10 procent onderuitging, had één duidelijke oorzaak. Of beter, één duidelijke veroorzaker: de president van de Verenigde Staten, die de wereld in grote economische onzekerheid heeft gestort door zijn voortdurende dreigen met hoge invoerheffingen. „Onze klanten zijn heel voorzichtig en wachten met hun investeringsbeslissingen. Ze houden hun kaarten tegen de borst”, zei financieel directeur Roger Dassen woensdagmiddag tijdens een gesprek met analisten.
Onze klanten zijn heel voorzichtig en wachten met hun investeringsbeslissingen. Ze houden hun kaarten tegen de borst
ASML-topman Christophe Fouquet verwees tijdens de bespreking naar het besluit van Donald Trump van gisteren om chipmaker Nvidia alsnog toestemming te geven om chips naar China te exporteren. „In de afgelopen negentig dagen is die export zowel afgeremd als toch weer toegestaan. Met dat soort onzekerheid hebben we te maken. Sommige mensen worden er optimistisch van, andere juist pessimistisch.”
Beleggers schrokken op woensdagochtend van één zinnetje in het persbericht dat de chipmachinegigant uitstuurde: „Hoewel we nog rekening houden met groei in 2026, kunnen we die in deze fase niet garanderen.” Dat grote klanten als Intel en Samsung vanwege de economische onzekerheid minder chips produceren waarbij ze machines van ASML gebruiken, was wel bekend – het is een van de redenen dat de beurskoers van het bedrijf al langer onder druk staat.
Maar dat ASML, dat de meest geavanceerde chipmachines ter wereld produceert én volop profiteert van de toenemende vraag naar kunstmatige intelligentie, voor volgend jaar geen enkele groeiverwachting meer durft uit te spreken, daar schrokken investeerders van. Ook andere chipbedrijven als ASMI en BESI gingen woensdag omlaag op de beurs.
Tegenheffingen
In een opgenomen videogesprek legde financieel topman Dassen woensdagochtend uit dat ASML op meerdere manieren last heeft van de door Trump ingevoerde importheffingen en de daaruit voortgekomen handelsoorlog. ASML verzendt chipmachines naar de VS, waar door de economische onzekerheid minder vraag naar is. Daarnaast bouwt ASML zelf ook machines in de VS, waarbij de import van onderdelen door de heffingen duurder is geworden.
Het lijkt erop dat landen nu in full battle mode zijn
En dan zijn er ook nog de tegenheffingen van andere landen, legde Dassen uit: als de Europese Unie of China hoge invoertarieven oplegt op producten uit de VS, raakt dat ook ASML. „We blijven samenwerken met onze klanten en leveranciers om de impact [van de invoerheffingen] te minimaliseren,” zei Dassen tijdens het gesprek met analisten.
Naast de huidige impact van de heffingen zit toch vooral onzekerheid over de toekomst ASML dwars, nu Trump zijn eerder aangekondigde deadline voor deals met een groot aantal landen heeft verschoven naar 1 augustus. Dassen: „Stel dat je overweegt in de Verenigde Staten te investeren. Dan weet je niet welk tarief er straks voor je zal gelden.” Fouquet: „We zijn nog niet aan het einde van deze discussie. Kijk naar de afgelopen negentig dagen: niemand die het weet.”
Tijdens het vorige gesprek met analisten, half april, toonden de ASML-bestuurders zich opvallend genoeg minder onzeker over de toekomst. Kort ervoor had Trump allerlei landen hoge importheffingen opgelegd en die heffingen weer op pauze gezet. „Het niveau van onzekerheid is nu hoger dan drie maanden geleden”, antwoordde Dassen toen hem hiernaar gevraagd werd. „Het lijkt erop dat landen nu in full battle mode zijn.”
Wanneer streeft China definitief de VS voorbij als economische supermacht? Let op: nú gebeurt het, zegt Kyle Chan, Amerikaans socioloog aan de Princeton-universiteit.
Met dank aan Donald Trump.
Toekomstige historici „kunnen goed de eerste maanden van de tweede termijn van president Trump aanwijzen als het keerpunt, toen China de Verenigde Staten achter zich liet”, schrijft Chan, specialist in de Chinese industriepolitiek, in een opiniestuk dat in mei in The New York Times verscheen.
Trump, de grote tegenspeler van China, die China juist een handje helpt? Reden voor NRC om Chan te vragen voor een video-interview. „Trump heeft het erover dat hij China wil verslaan, maar hij brengt het Amerikaanse concurrentievermogen alleen maar schade toe”, licht hij toe.
Chans stelling is opmerkelijk. Want Trump zoekt al jaren de confrontatie met China, een land dat hij ervan beschuldigt de VS economisch „op te lichten”. De Amerikaanse president is met name gefixeerd op het grote Chinese exportoverschot met de VS. Trumps antwoord: tariffs, invoerheffingen.
Maar met deze „kortzichtige focus” op heffingen, schrijft Chan in het artikel, speelt Trump de Chinezen alleen maar in de kaart. Grondstoffen en onderdelen voor de Amerikaanse industrie worden er duurder door, waardoor de Amerikaanse industrie minder goed kan concurreren. Intussen gaat Trump met een „sloopkogel” door de „pijlers van de Amerikaanse macht en innovatie”, schrijft Chan. Hij valt universiteiten aan, jaagt onderzoekstalent weg, breekt duurzame energieprogramma’s af.
Kyle Chan
De Chinese economische opmars gaat onderwijl door, voortgestuwd door grootscheeps industriebeleid van de staat, schrijft Chan. 5G, batterijen, windturbines, zonnepanelen, elektrische voertuigen, hogesnelheidstreinen: de lijst van sectoren waarin de Chinezen vooroplopen is lang, en lijkt langer te worden: op chips- en AI-gebied lopen ze bijvoorbeeld hun achterstand in.
Chan schetst een scherp contrast tussen het Chinese beleid, „scherp gefocust” op „dominantie” in belangrijke industrieën, en Trumps beleid, dat de Amerikaanse economie juist „actief ondermijnt”.
Het is ongelooflijk hoeveel Amerikaanse innovatiekracht in een paar maanden tijd kapot is gemaakt
U bestudeert de Chinese industriepolitiek. Hoe ziet die eruit?
„China is geen commando-economie waarin alles centraal wordt gestuurd. Het gaat om een veelvormig systeem. Je hebt staatsbedrijven, met het door de overheid bestuurde financiële systeem daarachter, je hebt lokale overheden, er zijn particuliere bedrijven, en semi-particuliere bedrijven zoals [telecombedrijf] Huawei]. De staat biedt ruimte voor concurrentie en marktwerking – maar heel belangrijk is dat marktwerking altijd ondergeschikt is aan nationale langetermijnbelangen. Voortstuwen van de Chinese industriële en technologische ontwikkeling staat voorop.”
Wat is het ultieme doel van Beijing?
„China wil de onbetwiste industriële supermacht van de wereld worden. Daarvoor doet de overheid grote investeringen, die niet altijd begrijpelijk zijn als je puur vanuit marktwerking denkt. In maart tuigde China nog een durfkapitaalfonds op van 138 miljard dollar voor investeringen in quantumcomputers en robots. De gedachte is: je mag best verkeerd gokken met je investering, dan heb je tenminste de gok gewaagd.
„Het gaat niet alleen om binnenlandse economische ontwikkeling, maar ook om geostrategische macht. China bereidt zich voor op een verdere confrontatie met de VS. In recente gesprekken in Beijing hoorde ik telkens: de VS vormen het enige obstakel voor de opkomst van China.”
De Chinese industriepolitiek, zegt Chan, is daarom gericht op zelfvoorziening. Dit is nog sterker het geval na de Amerikaanse sancties van de afgelopen jaren, zoals de beperking op de uitvoer van chips naar China. Chan: „China wil nu de volledige productieketen van chips naar het eigen land halen, wat bij mijn weten uniek is in de wereld. Het wil niet, zoals de VS, afhankelijk zijn van toeleveranciers als ASML of Taiwanese of Japanse bedrijven.”
Ook de omvangrijke Chinese investeringen in duurzame energie moet je zien in het licht van zelfvoorziening, zegt Chan. „Dit gaat niet alleen om klimaatbeleid en lagere stroomkosten, maar ook om minimale afhankelijkheid van buitenlandse olie.”
China wil niet, zoals de VS, afhankelijk zijn van toeleveranciers als ASML of Taiwanese of Japanse bedrijven
De resultaten van de Chinese industriepolitiek zijn ‘overweldigend’, schrijft u. De lancering van de Chinese AI-chatbot Deepseek en het inhalen van Tesla door de Chinese bouwer van elektrische auto’s BYD noemt u ‘Spoetnik-momenten’. Tegelijk zijn er de laatste tijd veel negatieve berichten over de Chinese economie: de groei zwakt af, er is deflatie, een vastgoedcrisis, jeugdwerkloosheid.
„Als je met gewone Chinezen praat, hoor je inderdaad veel somberheid over de economie. Ze maken zich zorgen over hun inkomen en carrière, zeker jongere generaties die de boom-jaren hebben gemist. Tegelijk bereiken Chinese bedrijven nu heel snel het technologische niveau van westerse bedrijven.
„Dat klinkt paradoxaal, maar is wel verklaarbaar. De nieuwe, flashy sectoren, waaronder elektrische auto’s, zonnepanelen en batterijen, zijn enorm gegroeid, maar maken nog een relatief klein deel uit van de economie. Ze zijn te klein om zwakte in andere sectoren, zoals vastgoed, te compenseren. Hightechsectoren zijn vaak minder arbeidsintensief dan de meer traditionele, zoals de bouw.”
Ondanks die binnenlandse wrijvingen, zegt Chan, gaat de overgang naar een hoogwaardige kenniseconomie onverminderd door. Hoewel die transitie vooralsnog (te) weinig banen oplevert voor de 1,4 miljard Chinezen, kan China’s groeiende technologische voorsprong tot grote economische schade leiden in de Verenigde Staten, waarschuwt hij.
Chan is één van de academici die waarschuwen voor een nieuwe ‘China-schok’ in de VS. De eerste ‘China-schok’ vond plaats in het decennium na de Chinese toetreding tot de Wereldhandelsorganisatie, in 2001. China overspoelde de VS met onder meer kleding, elektronica en meubels. Het kostte zo’n twee miljoen Amerikaanse banen. Nu China ook op hightechgebied de Amerikaanse industrie dreigt in te halen, vreest Chan een schok die „veel groter is dan de eerste”.
In het verleden was de overheid ook in de VS veel actiever in de economie dan nu
Hoe ziet die nieuwe China-schok eruit?
„We dreigen hier in de VS sectoren die veel economische waarde toevoegen en voor veel banen zorgen te verliezen aan China. Neem de farmaceutische industrie, waarin China indrukwekkende vooruitgang boekt met klinisch onderzoek, bijvoorbeeld in de oncologie. Of denk aan de vliegtuigindustrie. Het kan nog jaren duren voordat het Chinese Comac op het niveau is van Boeing, maar als het zover is, kan dat een enorme uitdaging vormen voor de Amerikaanse vliegtuigindustrie. En het gaat niet alleen om de industrie, maar ook om toeleveranciers en dienstverleners daaromheen. Zo dreigen hele gemeenschappen broodwinning en belastinginkomsten te verliezen.”
Is het dan niet zinvol om tariefmuren op te trekken, zoals Trump doet?
„Vooropgesteld: ik ben het met Trump eens dat we bepaalde bedrijfstakken voor Amerika moeten behouden of hiernaartoe moeten halen – zoals de chipindustrie. Maar de manier waarop Trump dat doet, is contraproductief. Met invoerheffingen snijd je je eigen bedrijven af van internationale toeleveringsketens. Machines, onderdelen, alles wordt duurder. Productie in de VS wordt dan ook kostbaarder. Daarmee wordt export voor Amerikaanse bedrijven naar de rest van de wereld veel moeilijker. Het wordt zo ook onaantrekkelijker voor bedrijven om hun onderzoek te doen in de VS. Dat zijn dingen die Amerikanen nogal eens geneigd zijn te vergeten.”
Wat moet de Amerikaanse regering dan wel doen? Chans recept: investeren in onderzoek en ontwikkeling, innovatie steunen, wereldwijd economische banden aanhalen, talent en kapitaal aantrekken.
Trump doet het tegenovergestelde, zegt Chan. Hij ervaart het zelf, aan de universiteit van Princeton. „Ik ken veel mensen hier die werken aan precies dezelfde toekomsttechnologieën waarin China de leiding probeert te nemen, zoals quantumcomputers en kernfusie. Hun financiering wordt nu afgesneden. Het is ongelooflijk hoeveel Amerikaanse innovatiekracht in een paar maanden tijd kapot is gemaakt.”
En dan is er, in Chans optiek, de jongste klap voor het Amerikaanse vermogen om met China te concurreren: Trumps begrotings- en belastingwet die de Senaat onlangs aannam. De wet maakt goeddeels een eind aan het groene industriebeleid van Trumps voorganger Biden. Diens Inflation Reduction Act uit 2022 bevatte miljardensubsidies – vaak in de vorm van belastingvoordelen – voor onder meer zonne- en windenergie, elektrische voertuigen en waterstof. Biden, zegt Chan, wilde niet alleen klimaatbeleid voeren en banen scheppen, maar ook de technologische race met China aanjagen. „Dit beleid wordt nu kapot gemaakt.”
Intussen timmert China op het vlak van duurzame energie hard aan de weg. Bijna driekwart van alle windturbines en zonneparken die nu wereldwijd worden gebouwd, komen in China, hoewel het land ook kolencentrales blijft bouwen.
Bijna driekwart van alle windturbines en zonneparken die nu wereldwijd worden gebouwd, komen in China
Hoe ziet u de tegengestelde ontwikkeling van China en de VS?
„China wil vooruit, de VS achteruit. De regering-Trump zet volledig in op fossiele energie – kernenergie blijft trouwens wel overeind. Het schokkende is dat de regering niet alleen de steun voor groene energie schrapt, maar dat ze de uitbouw ervan ook actief blokkeert, bijvoorbeeld voor windmolens op zee [Trump stelde hierop een moratorium in]. Ook als je je geen zorgen maakt over het klimaat, is dat schadelijk. We hebben voldoende stroom nodig voor datacenters die de AI-revolutie aandrijven. En dan is er reden om juist vol in te zetten op élk onderdeel van de energiemix: zonne-energie, batterijen, wind, noem maar op.”
Trumps begrotingswet veroorzaakt volgens experts blijvend hoge begrotingstekorten, de staatsschuld explodeert. Wat betekent dat voor de concurrentie met China?
„In essentie trekt deze wet een wissel op de economie. De mogelijkheden industriepolitiek te voeren om met China te concurreren, zijn voorbij: er is simpelweg geen ruimte meer op de Amerikaanse begroting. Schulden laten oplopen is verdedigbaar als je ermee investeert in de toekomst. Maar in deze wet gaat het puur om het overhevelen van geld naar de meest vermogende Amerikanen.”
U ziet een grote verschuiving: een oude supermacht, een democratie met een vrijemarkteconomie, wordt weggedrukt door de nieuwe supermacht, zonder verkiezingen en met een staatsgeleid economisch systeem. Kunnen de VS, of het Westen, iets leren van het Chinese staatsgeleide economische model?
„Om te beginnen: in het verleden was de overheid ook in de VS veel actiever in de economie dan nu. In de eerste naoorlogse decennia hadden we grootschalige overheidsinvesteringen in infrastructuur, in onderzoek. Vanaf de jaren zeventig stond de rol van de overheid in de economie ter discussie, ten gunste van de vrije markt – overigens was dit wereldwijd, en óók in China. En nu gaat wereldwijd de pendule de andere kant op en wordt vaker de vraag opgeworpen of we wel puur afhankelijk willen zijn van marktkrachten.”
China neemt de leiding in deze beweging terug naar de staat. Het valt niet te ontkennen, schrijft Chan in The New York Times, dat China kracht put uit zijn door de overheid gedomineerde systeem, „of pleitbezorgers van de vrije markt dit nu leuk vinden of niet”. Maar dat betekent niet dat het Westen de Chinezen nu in alles kan of moet gaan volgen, legt hij uit.
„Sommige delen van het Chinese systeem zijn niet overdraagbaar naar het Westen: dat al het land in overheidshanden is, bijvoorbeeld, en natuurlijk het politieke systeem. Maar wat we wel van de Chinezen kunnen leren, is met een langetermijnblik kijken naar kapitaalfinanciering, waarbij niet de dagprijs telt, maar de strategische waarde van sectoren. China ziet de economie niet als een verzameling individuele bedrijven of sectoren, maar als onderling verbonden industrieën en toeleveringsketens. Ook wij, met ons democratische, kapitalistische systeem kunnen daar iets van opsteken.”
„Voor iedereen is dit een klap in het gezicht. Niemand die bij WeTransfer werkt of ooit heeft gewerkt, vindt dit leuk. Op een handvol mensen in pak na dan. Same shit, different day.”
Was getekend: WeTransfer-oprichter Ronald Hans, beter bekend onder zijn bijnaam Nalden.
Hans richtte de digitale verzenddienst op in 2009, samen met Bas Beerens en Rinke Visser. De drie oprichters hebben inmiddels geen rol meer bij WeTransfer, dat in augustus vorig jaar werd gekocht aan de Italiaanse tech-investeerder Bending Spoons. Maar Hans wil toch graag – in een interview per e-mail – iets kwijt over wat er bij ‘zijn’ bedrijf allemaal gaande is.
Deze week ontstond veel ophef over nieuwe gebruikersvoorwaarden van WeTransfer, die volgende maand ingaan. WeTransfer krijgt een doorlopende, niet-exclusieve, royaltyvrije licentie om de foto’s, filmpjes en documenten die gebruikers versturen commercieel te exploiteren. Aanvankelijk zou het bedrijf dit willen doen om AI-systemen te trainen, al paste WeTransfer een passage daarover na alle ophef weer aan.
Gebruikers en privacydeskundigen reageerden woedend op de nieuwe voorwaarden en riepen op sociale media op tot een boycot van de dienst. Via het van oorsprong Nederlandse WeTransfer versturen 80 miljoen gebruikers maandelijks zo’n twee miljard bestanden. Daarmee is het een van de grootste gratis verzenddiensten ter wereld.
Voor Hans, Beerens en Visser was WeTransfer bij oprichting meer dan een functionele site. De dienst onderscheidde zich door zijn artistieke vormgeving, waarbij kunstenaars veel ruimte kregen om hun werk te tonen. De site gaf 30 procent van zijn opbrengsten aan kunstenaars en goede doelen. Geld werd verdiend met advertenties en abonnementen voor verzending van extra grote bestanden.
Sinds 2013 is WeTransfer winstgevend, al bleven de advertentie-inkomsten en het aantal betalende gebruikers achter bij de verwachting. In 2022 werd een beursgang afgeblazen. Visser en Hans waren al weg bij WeTransfer, ook Beerens verliet het bedrijf toen.
Nadat Bending Spoons, dat bedrijven met ‘onbenut groeipotentieel’ opkoopt, WeTransfer in 2024 had overgenomen, stelde topman Luca Ferrari direct orde op zaken. In zijn eerste e-mail aan het personeel kondigde hij aan driekwart van de 350 werknemers te willen ontslaan. Sindsdien is de Italiaanse eigenaar op zoek naar nieuwe manieren om met WeTransfer meer geld te verdienen.
Dat lijkt Bending Spoons nu te willen doen met de bestanden die gebruikers via WeTransfer versturen, al is onduidelijk hoe precies. Hoe dan ook, met data van gebruikers geld verdienen was iets waar de oprichters van WeTransfer altijd faliekant tegen waren.
Wat vindt u van wat er nu allemaal bij WeTransfer gebeurt?
Hans: „Ik vind het jammer dat alles waar WeTransfer ooit voor stond zo te grabbel wordt gegooid. Helaas is het de aard van het systeem waar het bedrijf in zit. De private-equityclub [Bending Spoons] die WeTransfer heeft gekocht, is onderweg naar een beursgang en een AI-strategie is dan noodzakelijk om de waardering op te krikken. It’s a numbers game. Het gaat niet over creativiteit of mensen. Dat staat haaks op wat ik deed toen ik, enigszins naïef, begon met WeTransfer.”
Hoe kijkt u naar wat er de afgelopen jaren met het bedrijf is gebeurd?
„Ik heb al een tijdje geleden afstand gedaan van mijn aandelen, nog voordat Bending Spoons het kocht. Daardoor heb ik kunnen wennen aan het idee dat dit is hoe het spel gespeeld wordt. ‘Business Never Personal’, zoals [het Amerikaanse hiphopduo] EPMD ooit zei. Alsnog is het zonde dat al die jaren waarin wij zo’n mooi merk hebben gebouwd, in korte tijd teniet worden gedaan.”
Lees ook
Wat is Bending Spoons voor een bedrijf? Lees ook dit profiel van de Italiaanse overnamemachine.
U plaatste deze week een tweet. ‘Trust takes years to build, seconds to break and forever to repair’. Kunt u dit toelichten?
„Er zat veel goodwill in WeTransfer doordat we jarenlang samen met gebruikers mooie projecten hebben gerealiseerd. Daardoor was het ook enorm gerespecteerd, nog los van hoeveel de service gebruikt werd. WeTransfer was een van die technologiebedrijven die dingen anders deden, dat opkwam voor privacy, en creativiteit hoog in het vaandel had staan. Dat heeft Bending Spoons nu in korte tijd door de plee gespoeld.”
Is het lastig dat los te laten? Of gaat dit nu eenmaal zo?
„Ik vind het niet meer lastig. Vroeger misschien meer dan nu. Als ondernemer word je altijd geassocieerd met de bedrijven die je hebt opgericht, al ben je er niet meer bij betrokken. Dat hoort erbij.”
Techondernemers zijn altijd weer bezig met het volgende plan en kijken weinig terug. Hoe is dat voor u? Maakt dit u cynisch, boos, verdrietig? Of haalt u de schouders op?
„Als ondernemer moet je wel vooruitkijken. Dat is de aard van het spel, toch? Je innoveert of gaat dood. Maar dat kan in mijn ogen nog steeds zonder je gebruikers, of klanten, voor de bus te gooien. In principe doet Bending Spoons iets wat Meta, OpenAI en Google al jaren doen. Ik sta er vrij pragmatisch in en probeer dingen zelf anders aan te pakken.”
U bent tegenwoordig investeerder. Alweer met een nieuw bedrijf bezig?
„Ik ben sinds kort weer uit pensioen. Ik heb een start-upstudio opgericht om gebruiksvriendelijke software te maken. Ik heb bijvoorbeeld een nieuwsbrief-tool gemaakt, Rumicat. M’n zoontje heeft het logo ontworpen. En er is een alternatief voor WeTransfer in de maak, want ik zag de bui al hangen. Ik wist alleen niet dat het zo snel zou gaan met Bending Spoons, dus het is niet klaar. Nog even geduld.”
Bending Spoons en WeTransfer reageerden niet op een verzoek van NRC om een reactie.
Het zijn zware tijden voor Ricardo Perez, eigenaar van Oyster Bay Resort aan de oostkust van Sint Maarten. Iedere dag ligt het strand voor zijn hotel vol – niet met badgasten, maar met sargassum. Over de gehele vloedlijn bedekt de bruine algenmassa het zand. Het wier, afkomstig uit de Atlantische Oceaan, gaat na enkele dagen stinken, naar rotte eieren. Zwemmen of surfen is dan ondoenlijk.
Perez, dertig jaar werkzaam in het hotelwezen op Sint Maarten, vertelt aan de telefoon dat hij klanten verliest door de algen – al zegt hij niet hoeveel. Hij wil graag „positief” blijven. „Natuurlijk klagen onze gasten. We zorgen dat ze naar de stranden aan de westkust kunnen.”
Sinds 2011 komen de algen ieder voorjaar, maar nu is het extreem. In juni rapporteerde de University of South Florida dat dit jaar 38 miljoen ton algen op de Caribische kusten aanspoelt – bijna een verdubbeling van het record uit 2023. Perez: „Iedere dag zijn we hier bezig om wier te ruimen met bulldozers en trucks. Dat kost me 20.000 dollar per maand. Dit is natuurlijk niet goed voor het toerisme.”
Ook Paul Henriquez, president van de St. Maarten Hospitality & Trade Association, uit zorgen over de toeristensector. „De hoeveelheid algen is zo groot dat hôteliers het logistiek niet aankunnen. Waar moet je het kwijt op Sint Maarten? Het zijn tonnen en tonnen.”
Ferry ligt stil
Inmiddels is een kwart van de stranden no-go area geworden. „Het zit vooral aan de Franse kant, bij Orient Bay. Er is daar zoveel sargassum dat de ferry naar [het eilandje] Pinel stil ligt”, zegt Henriquez.
Ook bewoners aan de Nederlandse deel hebben er last van. Henriquez woont bij Point Blanche, een kleine baai aan de zuidoostkant van het eiland. „Die is deze week net weer volgelopen. Het gaat rotten en stinken.”
Henriquez wil een betere aanpak van het probleem dan het huidige lapwerk. „De private sector en de bevolking kunnen maar beperkt bijdragen – een deel moet ook van de overheid komen. Er is hier geen infrastructuur om het wier te verwerken. We moeten beseffen dat we ieder jaar door sargassum worden overspoeld, maar worden er nog steeds door overrompeld. Dat is niet goed voor Sint Maarten als toeristische bestemming.”
Een ‘eerlijke reisagent’ op Facebook: „Lente en zomer zijn nu het sargassum-seizoen geworden, pas je boeking hier op aan.”
Reizigers die naar de Cariben willen houden er intussen rekening mee. Van Mexico tot Trinidad worden op sociale media beelden en verhalen gedeeld over het bruinwier, en websites die de beweging van de sargassumvelden volgen, worden intensief bezocht. Meest gestelde vraag: welke stranden moeten we deze week vermijden?
Opruimen van sargassum op een strand in Cancun (Mexico). Foto Alonso Cupul/EPA
Iemand die zichzelf „een eerlijk reisagent” noemt, noteerde in juni op Facebook: „De lente en zomer zijn nu het sargassum-seizoen geworden. Pas je boeking hier op aan.”
Kustecosystemen
Ook op de Benedenwindse eilanden spoelt dit jaar veel wier aan. Op Curaçao werd in juni bij Boka Ascension alarm geslagen omdat zeeschildpadden in de algenbrij vastzaten. Sommige overleefden het niet.
De oostkust van Bonaire werd al in april overvallen door sargassum. Hotels en strandbars riepen hun personeel op om algen te scheppen. „Het was gigantisch veel, er viel eigenlijk niet tegenop te werken”, vertelt bioloog Danielle de Kool van Stinapa, dat op Bonaire de natuurparken onderhoudt. „De horecaondernemers vroegen om hulp, maar wij hadden zelf onze handen vol.”
Op Bonaire wordt het sargassumwier verwijderd om de kustecosystemen te beschermen. „Wij proberen te voorkomen dat de algen het zeegras en mangrovebos verstikken, waar vissen en andere dieren van afhankelijk zijn voor voedsel en beschutting.”
Onderzoek op Franse eilanden heeft aangetoond dat sargassum leidt tot een toename van luchtwegklachten
Het sargassum wordt tegengehouden met booms, een soort drijvers. Maar veel wier spoelt toch aan, waarna vrijwillgers het verwijderen. De Kool: „We waarschuwen hen dat dit werk niet gezond is. Als de algen na een paar dagen gaan rotten, komt er waterstofsulfide vrij, waardoor je huiduitslag of hoestaanvallen kan krijgen. We zijn dankbaar dat ze ons toch helpen.”
Elektriciteitscentrales
Ook elders in de Cariben, waar 70 procent van de bevolking aan de kust woont, veroorzaken de algen gezondheidsproblemen. Op Santa Lucia, Martinique en Guadeloupe zijn scholen tijdelijk dichtgegaan vanwege de zwavelstank. Onderzoek op deze Franse eilanden heeft aangetoond dat sargassum leidt tot een toename van luchtwegklachten.
Opruimen van sargassum in Cancun. Foto Lourdes Cruz/EPA
Het wier treft de eilanden op meer vlakken. De landen van de Caricom, de Caribische politieke en economische unie, schatten de schade door sargassum op ruim 100 miljoen dollar per jaar. Maar zolang bestuurders de algenoverlast bagatelliseren, blijft een grondige aanpak uit. En die is hard nodig, stelt dr. Farah Nibbs van de University of Maryland, Baltimore County. „De Cariben zijn sterk afhankelijk van toerisme. Alleen Barbados geeft al 20 miljoen dollar per jaar uit aan het schoonmaken van stranden. Maar sargassum bemoeilijkt ook de visserij en beschadigt de infrastructuur.”
Daarmee doelt ze op de honderden elektriciteitscentrales en waterzuiveringsinstallaties die in de Cariben aan zee staan. Dat maakt ze kwetsbaar. „In de Dominicaanse Republiek raakte in 2023 een pijpleiding bij de centrale van Punta Catalina verstopt door sargassum. Een duiker die dit moest verwijderen, kwam om. De centrale moest worden stilgelegd. Dat kost veel geld, en duizenden mensen komen zonder stroom te zitten.”
Wie is eigenlijk verantwoordelijk voor de sargassumoverlast in de Cariben? Voor Nibbs is de algengroei het gevolg van mondiale vervuiling. „De eilanden kunnen hier weinig aan doen. Het is wachten op de volgende golf wier.”
Bouwmateriaal
Adequate bestrijding vergt in ieder geval regionale samenwerking en forse investeringen. Sargassum bevat te veel zware metalen voor directe consumptie, maar kan mogelijk wel worden gebruikt voor compost, biobrandstof en bouwmateriaal.
„Caribische bestuurders moeten erkennen dat sargassum een serieus probleem is”, zegt Nibbs. En wat haar betreft kunnen ook westerse industrielanden meer doen. Maar dan is meer geld nodig dat de 12 miljoen dollar die de Verenigde Naties enkele jaren geleden uittrokken voor schoonmaak. „Dat is niet eens genoeg voor een enkel eiland.”
Een „aanfluiting”. En: „Onverdedigbaar.” Nadat de Europese Unie had besloten om Israël voorlopig niet aan te pakken voor schending van het humanitair recht in Gaza, reageerden politici en maatschappelijke organisaties woedend.
„Ondanks een maandenlang traject, een onderzoek met scherpe conclusies en een lijst met mogelijke sancties hebben EU-ministers van Buitenlandse Zaken, onder wie minister Veldkamp, opnieuw besloten helemaal niets te doen”, laat hulporganisatie Oxfam Novib in een persbericht weten.
„Wat een aanfluiting”, twitterde D66-buitenlandwoordvoerder Jan Paternotte. „Onbegrijpelijk”, schreef zijn CDA-collega Derk Boswijk. „Intussen ondermijnt dit ook het gezag van de EU.”
„Zie hier hoe het morele gezag van de Europese Unie verdampt”, twitterde buitenlandwoordvoerder Kati Piri (GroenLinks-PvdA). „Tijd voor nationale sancties tegen de Israëlische regering.” Een deel van de Tweede Kamer pleit al langer voor directe Nederlandse sancties tegen Israël.
Woensdagochtend werden er weer twintig doden gemeld bij een voedseldistributiepunt in Zuid-Gaza. Hoe kan het dat Israël met zijn schendingen wegkomt?
‘Handhaven druk op Israël’
Het was Nederland dat de EU had verzocht te onderzoeken of Israël door het aanhoudende geweld in Gaza nog wel voldoet aan artikel 2 van het EU-associatieverdrag, waarin staat dat de onderlinge verhoudingen moeten zijn gebaseerd op ‘democratie’ en ‘mensenrechten’. Vooruitlopend daarop kondigde het kabinet aan dat Nederland geen steun verleent aan de verlenging van het zogeheten ‘EU-Israel Action Plan’, waarin vormen van samenwerking onder het Associatieverdrag nader wordt uitgewerkt. Afgelopen juni kondigde het demissionaire kabinet bovendien aan dat de wapenexport naar Israël wordt aangescherpt – voortaan moet er een exportvergunning worden aangevraagd.
Maar nu blijken die diplomatieke inspanningen van minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC) amper iets op te leveren. Dat Israël het humanitair recht schendt, staat voor Europa vast. Normaal gesproken zou dit moeten leiden tot sancties, of minimaal het intrekken van handelsvoordelen. Dat dat in dit geval niet gebeurt, is omdat de EU-buitenlandchef Kaja Kallas vorige week een deal sloot met Israël over het toelaten van meer noodhulp tot de Gazastrook. Die maatregel is afdoende, oordeelden de EU-lidstaten. Voor nu.
Palestijnen wachten bij een gaarkeuken in Gaza-Stad op een maaltijd. Foto Jehad Alshrafi/AP
Demissionair minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC) benadrukte na afloop van de vergadering met zijn Europese collega-ministers vooral wat er nog wél tegen Israël gedaan kan worden. Zo blijft de mogelijkheid tot sancties volgens de bewindspersoon nadrukkelijk op tafel liggen, voor het geval Israël de belofte om humanitaire hulp op gang te brengen niet nakomt. „Dit moeten niet alleen maatregelen op papier zijn, die moeten ook echt worden uitgevoerd”, zei Veldkamp. „We handhaven de druk op Israël.”
Kolonistengeweld
De vraag of Israël het humanitair recht schendt, wordt „versmald tot de vraag of er voldoende noodhulp in Gaza belandt”, zegt lobbyist Martin Konecny van de Brusselse ngo European Middle East Project. Dat betekent ook, aldus de Tsjech, dat de EU al het andere wat Israël doet impliciet goedkeurt. „Alle andere schendingen, van het onvrijwillig verplaatsen van mensen en het doden van burgers in Gaza tot het uitbreiden van nederzettingen en kolonistengeweld op de Westelijke Jordaanoever, zijn kennelijk niet van invloed op de handelsvoordelen die Israël geniet. Een beetje meer noodhulp naar Gaza is genoeg voor Israël om zich voor de rest niet meer te hoeven verantwoorden.”
En dat, zegt hij, terwijl de EU zélf van oordeel is dat het internationaal recht bindend is. „Vorig jaar gaf het Internationaal Gerechtshof in Den Haag het bindende advies dat de Israëlische bezetting van Palestijns gebied illegaal is en onmiddellijk beëindigd moet worden. Als de EU dat serieus zou nemen, zou er ook actie moeten volgen.”
Verrast het Konecny dat die actie er niet komt? „Het is teleurstellend, maar niet verrassend. Israël geniet al tientallen jaren een uitzonderingspositie in Europa.”
Een Palestijnse jongen probeert nog wat water te halen uit een deels verwoeste tankwagen in het vluchtelingenkamp Nuseirat. Foto Eyad Baba/AFP
Zo is het land uitgezonderd van het standaard ‘subcomité voor mensenrechten’ in de banden die de EU aanknoopt met mediterrane partnerlanden. EU-landen hebben jarenlang geprobeerd om Palestina te weren als lid van het Strafhof. Israël wordt uitgezonderd van sancties en het kernwapenarsenaal wordt getolereerd.
Konecny geeft ook een aantal verklaringen. Er is sprake van culturele affiniteit, historisch schuldgevoel, sympathie voor democratieën, bewondering voor culturele en wetenschappelijke prestaties en georganiseerde pro-Israël-lobby’s. „En veel mensen zijn geneigd om Israël te steunen omdat Israëliërs nu eenmaal meer op ons lijken dan Palestijnen.”
Nalatigheid
Intussen willen de advocaten van de Frans-Belgische Vereniging Jurdi (advocaten voor de naleving van het internationaal recht) niet langer wachten tot de EU ingrijpt. Zij hebben aangekondigd dat ze een zaak aanspannen bij het EU-Hof van Justitie in Luxemburg tegen de Europese Commissie en de Europese Raad wegens nalatigheid om op te treden tegen de misdaden die de regering-Netanyahu in Gaza heeft gepleegd.
De hoge vertegenwoordigers van de Europese Unie moeten voorzichtig zijn
Jurdi bestaat uit onder anderen hoogleraren en adviseurs van het Internationaal Strafhof in Den Haag. Zij betogen dat de Commissie en de Raad het EU-verdrag schenden. Dat verdrag voorziet in eerbiediging van het internationaal recht, de menselijke waardigheid en de fundamentele rechten, en biedt de mogelijkheid om sancties aan te vragen als een derde partij de EU-beginselen niet respecteert. Dit is gebeurd met Syrië, Wit-Rusland, Myanmar en vooral met Rusland.
De „dubbele standaard ten aanzien van Israël” is „onaanvaardbaar” geworden, zei een van de indieners van de zaak, de Franse strafrechtadvocaat en adviseur van het Strafhof Alfonso Dorado, tegen de nieuwssite EU Observer. „De hoge vertegenwoordigers van de Europese Unie moeten voorzichtig zijn, want op een dag zouden ze door het Internationaal Strafhof kunnen worden berecht wegens medeplichtigheid aan genocide.”
Een sekte heeft volgens expert Arjan van Dijk verschillende kenmerken: het is een gesloten groep, er is een autoritaire, maar charismatische leider, er is een sterke, alles verklarende ideologie en mensen moeten zich volledig toewijden aan de groepsdoelen. „Ook zijn ze vaak misleidend in de werving”, vertelt Van Dijk, die is verbonden aan Fier, een landelijk expertise- en behandelcentrum op het gebied van (seksueel) geweld. „Leden worden binnengehaald met zeer grote beloftes.” Een charismatische leider in een gesloten groep hoeft niet per se slecht te zijn, zegt Van Dijk. „Maar de kenmerken maken een groep zeer gevoelig voor misstanden.” Veelvoorkomend is seksueel misbruik, maar ook arbeidsuitbuiting en financiële uitbuiting komen geregeld voor binnen sektes.
„Het leiderschap is verheven boven kritiek en als het misgaat, gaat het goed mis. En dan hebben sekteleden geen plek om naartoe te gaan.”
Veertien Twentse burgemeesters maken zich zorgen om de aanpak van sektes, of gesloten groepen, in Nederland. Ze hebben vorige week een brief gestuurd naar het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het ministerie van Veiligheid en Justitie. De burgemeesters vragen om landelijke maatregelen. Zo willen ze wetgeving om gesloten groepen aan te pakken en een meldpunt waar zorgen over zulke groepen kunnen worden gemeld en opgevolgd. Ook willen ze landelijke regie, zodat signalen niet tussen instanties blijven hangen. Initiatiefnemer en burgemeester van de gemeente Tubbergen Anko Postma: „Gemeenten willen hun inwoners beschermen, maar missen wettelijk gereedschap en een landelijk meldpunt om dat te doen.”
Er is groepsdruk, dwingende controle en manipulatie. Mensen worden vervreemd van hun familie en vrienden, ook wel van zichzelf
Eerder konden mensen terecht bij meldpunt Sektesignaal, dat bij dezelfde organisatie was ondergebracht als Meld Misdaad Anoniem, maar dat is in 2020 opgeheven. Het idee was dat slachtoffers of hun familie ook terecht konden bij andere instanties. Sinds deze maand is er toch een nieuw hulppunt geopend bij Fier. Dat is nadrukkelijk geen meldpunt. Slachtoffers of bezorgde familieleden kunnen met een professioneel hulpverlener chatten en advies krijgen. De hulpverlener luistert, probeert met het slachtoffer de situatie te duiden en geeft advies voor vervolgstappen.
Expert Arjan van Dijk was eerder betrokken bij Sektesignaal en werkt nu dus ook voor Fier. „Bij Sektesignaal probeerden we ook diverse hulpdiensten zoals politie en gemeenten aan elkaar te koppelen, als er een casus was. Dat lukte niet altijd, maar we waren het in die laatste jaren wel steeds verder aan het uitbouwen.” Bij Fier wordt ook ingezet op ketensamenwerking, maar bij een hulppunt is het altijd de hulpvrager die bepaalt wat er gebeurt.
Lees ook
Genezeres heeft beloofd ‘in stilte goed te doen’
Pater Pio Stichting
Aanleiding van de oproep van de burgemeesters is onder andere het onderzoek van dagblad Tubantia en RTV Oost naar de Pater Pio Stichting uit Tubbergen. Dit christelijke genootschap bestaat al dertig jaar en in die periode zijn meerdere misstanden gesignaleerd. De 85-jarige leidster, Trees P., is in de jaren negentig al eens veroordeeld tot drie maanden cel omdat ze tijdens een duivelsuitdrijving de oren van een volgeling in een punt had geknipt. Toch bestaat de groepering nog steeds. De gemeente Tubbergen heeft onlangs onderzocht of de sekte gestopt had kunnen worden.
Van Dijk beaamt dat het lastig is om gesloten groepen aan te pakken. „Je komt er niet zo makkelijk binnen en ze zijn vrij onzichtbaar. Je moet het hebben van de verhalen van mensen die er uit komen of van familieleden die iemand kennen die er in zit. Ook de misstanden zijn vrij onzichtbaar.” Er is volgens Van Dijk bijvoorbeeld niet altijd sprake van fysiek geweld, veelal gaat het om psychisch geweld. „Er is groepsdruk, dwingende controle en manipulatie. Mensen worden vervreemd van hun familie en vrienden, en ook wel van zichzelf.”
Sektes zijn overigens niet alleen leefgemeenschappen, zegt de expert. Er zijn ook groepen die af en toe samenkomen, maar toch een flinke grip op de leden kunnen hebben. Van Dijk: „Mensen zijn dan toch niet vrij om hun leven in te richten zoals ze willen.”
Een voorbeeld daarvan is evangeliegemeente De Deur, die op meerdere plekken in Nederland zit. De Stentor publiceerde onlangs een verhaal waarin meerdere ex-leden spraken over (seksueel) misbruik, manipulatie en dwingende controle door de pastor.
Manipulatie
Er is een wetsvoorstel in de maak om psychisch geweld strafbaar te stellen. De Twentse burgemeesters zijn daar blij mee; ook Van Dijk ziet voordelen. „Op het moment dat mensen elkaar met manipulatie onder de duim houden, kan de politie niet zoveel doen. Dus die strafbaarstelling kan zeker helpen. Mits die niet alleen in de context van romantische relaties gaat gelden, maar ook bij groepen.”
In de brief die de burgemeesters hebben gestuurd, uiten ze ook hun zorgen dat Nederland een toevluchtsoord zou kunnen worden voor sektes. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hebben namelijk al wetten om ‘sektarisch misbruik’ aan te pakken en België is daarmee bezig. Die angst snapt Van Dijk wel, want sektes zijn mobiel. „Op het moment dat het ze te heet onder de voeten wordt, gaan ze naar een andere regio.” Hij verwijst naar de religieuze beweging Orde der Transformanten, die lang in het Brabantse Hoeven was gevestigd, maar in 2012 naar Duitsland verhuisde.
Hoeveel sektes er precies in Nederland zijn, is onbekend. Maar het probleem speelt zeker niet alleen in Twente. Uit het laatste onderzoek ernaar, in 2013 door bureau Beke, bleek dat er ongeveer tweehonderd sektes in Nederland zijn. In de periode dat Sektesignaal actief was (2012-2020) kwamen zo’n zeshonderd meldingen binnen over zeker 240 unieke groepen, zegt Van Dijk.
Lees ook
Haar leven in een sekte was best normaal, dacht ze zelf
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134825348-0b7ca0.jpg|https://images.nrc.nl/pM4lCyau4zEC0_7BtPgcptoZiVs=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134825348-0b7ca0.jpg|https://images.nrc.nl/vsrdK6q5I2WvO6Rg-tOSGI2Z-Tg=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134825348-0b7ca0.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134515566-253718.jpg|https://images.nrc.nl/gETr8keI6F_TUl5c2EWylJybh2Y=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134515566-253718.jpg|https://images.nrc.nl/8V2bkOLv-5i27yOZRZiBMAnp0BY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134515566-253718.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134515572-941ffc.jpg|https://images.nrc.nl/F9VsqgCf2yWyhHhEpxGHNTNAwxw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134515572-941ffc.jpg|https://images.nrc.nl/agEmT6ZoxnHQdKcleWGxlJxhyM4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134515572-941ffc.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016338-8c32a9.jpg|https://images.nrc.nl/TArwJhlHKB85fQyfMEeyMmitS7g=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016338-8c32a9.jpg|https://images.nrc.nl/Mrbi0ck1qnxN3npsz4wsufi_420=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016338-8c32a9.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016362-bdb41e.jpg|https://images.nrc.nl/IYAl-Bv1lBr79eJfPzc58D1eUAg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016362-bdb41e.jpg|https://images.nrc.nl/5YT24T8L9_rpfrqjfF9VODy1z9E=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135016362-bdb41e.jpg)
