Het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag heeft aanhoudingsbevelen uitgevaardigd tegen de hoogste leider van de Taliban in Afghanistan, Haibatullah Akhundzada, en opperrechter Abdul Hakim Haqqani. Ze worden verdacht van betrokkenheid bij de vervolging van vrouwen en meisjes sinds de machtsovername van de Taliban, vier jaar geleden.
Het Hof verwijt het Talibanbewind „ernstige schendingen van fundamentele rechten en vrijheden” van de Afghaanse bevolking, zo valt te lezen in een dinsdag gepubliceerde verklaring van het Strafhof. Akhundzada en Haqqani worden in verband gebracht met onder meer moord, marteling en verkrachting.
Sinds de Amerikanen zich in de zomer van 2021 na twintig jaar teruggetrokken uit Afghanistan, is de bewegingsvrijheid van vrouwen steeds verder verkleind. Hoewel het strenge bewind van de Taliban zich op de gehele bevolking richt, worden volgens het Strafhof vooral de rechten van vrouwen aanzienlijk ingeperkt.
Zo hebben vrouwen nauwelijks toegang tot onderwijs en mogen ze alleen volledig bedekt over straat. Mensenrechtenorganisaties stellen dat in Afghanistan een ‘gender-apartheidsregime’ heerst, waarin vrouwen amper mogen deelnemen aan het openbare leven. Het Strafhof spreekt van „systematisch en geïnstitutionaliseerd” geweld tegen vrouwen.
Begin dit jaar deed de openbaar aanklager van het ICC het verzoek tot het indienen van een aanhoudingsbevel. De rechters die daarmee instemden, beroepen zich op het Statuut van Rome; het verdrag op basis waarvan het ICC mensen kan veroordelen. Het Talibanregime deed het verzoek van de aanklager destijds af als politiek gemotiveerd.
Lees ook
Niet bij het gebed in de moskee? Dan komen de Taliban even bij je thuis kijken
De Oekraïense regisseur Andriy Zholdak zou tijdens repetities van de opera Fidelio van De Nationale Opera een danseres bij haar bil hebben betast, maar het Openbaar Ministerie hoeft hem niet te vervolgen stelt het Amsterdamse gerechtshof. Dat meldt Het Parool.
Afgelopen oktober publiceerde de Amsterdamse krant een reconstructie van Andriy Zholdaks bewind als regisseur van de opera Fidelio voor De Nationale Opera. Zholdak zou zich vrouwonvriendelijk en grensoverschrijdend gedragen hebben. Als regisseur verbood hij solisten en figuranten naar de wc te gaan tijdens zes uur durende repetities. Een figurant moest een seksscène wel 15 keer over doen, ook al stond deze niet in het script. Nadat Zholdak een Argentijnse danseres betast had bij haar bil, deed zij aangifte.
Vorig jaar besloot het OM niet te vervolgen, maar de danseres startte een artikel 12-procedure. Dan bekijkt het gerechtshof of het OM alsnog moet vervolgen. Over de betasting deed het hof nu uitspraak: Zholdak hoeft niet vervolgd te worden. Dat komt omdat de betasting niet in een seksuele context gebeurde, zo heeft het Amsterdamse gerechtshof besloten op basis van vier getuigenverklaringen, onder wie het het hoofd artistieke zaken van De Nationale Opera, Damìa Carbonell Nicolau.
In de afgenomen verklaringen is te lezen hoe Zholdak zich onbehoorlijk en ongewenst gedroeg tegenover alle medewerkers van het operagezelschap, maar ook dat hij na de betasting is aangesproken op zijn gedrag en dat Zholdak toen zelf gezegd zou hebben geen seksuele intentie bij de betasting te hebben, schrijft Het Parool. Om die reden hoeft het OM hem niet te vervolgen, zo bepaalt het hof.
De advocaat van de danseres, Sophie Eijsbouts, is teleurgesteld over de uitspraak. Volgens haar is Zholdak niet opgeroepen als getuige, omdat hij in het buitenland zit. Susanne Herrnleben, de agent van Zholdak, reageert namens hem dat „er een fantastische artiest verwoest is” en dat „nooit sprake is geweest van enige misdaad”. Zholdak kwam al eerder in opspraak in 2017 in Hongarije nadat hij een actrice mishandeld had. In oktober 2024 zou hij naar Georgië zijn gevlucht. Daar zou hij zich nu nog bevinden. Verdere juridische stappen zullen de danseres en haar advocaat niet nemen.
Het Europees Openbaar Ministerie (EOM) doet onderzoek naar het vermeende misbruik van EU-gelden door Identiteit en Democratie (ID), een voormalige groep van radicaal-rechtse fracties waar ook de PVV en het Franse Rassemblement National van Marine Le Pen toe behoorden. Dat bevestigt een woordvoerder van het EOM, na berichtgeving van de Europese nieuwssite Euractiv.
Vorige week bracht onder andere Le Monde naar buiten dat partijen die bij de ID-familie hoorden, worden beschuldigd van financiële onregelmatigheden. Tussen 2019 en 2024 zou ruim 4,3 miljoen euro aan EU-gelden misbruikt zijn. Dat schrijft de Franse krant op basis van een vertrouwelijk onderzoek van het directoraat-generaal Financiën van het Europees Parlement (DG FINS), inmiddels ook in handen van NRC. Meerdere partijen van ID, waaronder RN van Marine Le Pen, zouden volgens dit onderzoek bevriende organisaties contracten hebben toegespeeld of donaties hebben gegeven.
De PVV was tot 2024 lid van Identiteit en Democratie, maar stapte over naar de radicaal-rechtse fractie Patriotten voor Europa van onder anderen de Hongaarse premier Viktor Orbán. Dinsdagmiddag was er geen PVV-woordvoerder bereikbaar om vragen over de beschuldigingen aan hun voormalige Europese fractie te beantwoorden.
Bevriende organisaties
Vooral het geld dat Unanime en e-Politic ontvingen, bedrijven die bekend staan om hun banden met RN, isopvallend. Tezamen kregen zij meer dan drie miljoen euro, aldushet onderzoek van DG FINS. Unanime ontving 1,43 miljoen voor het ‘printen’ van campagnemateriaal, terwijl het hier niet de technische capaciteit voor zou hebben. Communicatiebureau e-Politic, eigendom van voormalig RN-activist Paul-Alexander Martin, zou via veelal onjuiste procedures 1,7 miljoen euro hebben gekregen voor het sturen van nieuwsbrieven en socialemediaberichten.
De nieuwe bevindingen van het DG FINS kwamen op een gevoelig moment voor Le Pen. Eind maart werd de Franse politica schuldig bevonden aan het verduisteren van EU-geld. Haar partij betaalde medewerkers met geld bestemd voor assistenten, terwijl zij niet of nauwelijks werkzaamheden uitvoerden die bij die functie hoorden. De rechtbank sloot haar onder andere uit van de presidentsverkiezingen en legde haar een geldboete op. Een hoger beroep volgt nog.
Of de nieuwe beschuldigingen tot vervolging zullen leiden moet nog blijken. Het Europees Openbaar Ministerie, belast met het onderzoek naar fraude met EU-geld, wil tegenover NRC geen verdere uitspraken doen over het onderzoek. Philip Claeys, voormalig secretaris-generaal van ID, ontkende eerder tegenover Le Monde alle beschuldigingen.
Met medewerking van Rik Rutten.
Lees ook
Hoe uitzonderlijk is de veroordeling van Le Pen en wat zijn de gevolgen? Vier vragen over een historische uitspraak
Trump zit in de gevangenis. „De beste president die we ooit hebben gehad. Het is ongelooflijk. Nu hebben ze me opgesloten.” Op de (nep)video is te zien hoe hij klaagt vanachter de tralies. Hij snapt niet hoe het kan, na alles wat hij heeft gedaan voor Amerika, voor de wereld. „Ik heb prachtig land in het Midden-Oosten vergaard, ik heb alle Arabieren laten verwijderen. Allemaal.” En nu hebben ze hem in Guantanamo Bay gegooid. „Can you believe it? Het is een schande. Ze spelen de hele dag salsamuziek en jazz. Verschrikkelijk, vreselijk. Ik bedoel, wie doet zoiets?’’
De Amsterdamse pianist Tony Roe (1979) integreerde deze AI-video van Trump, die in de toekomst speelt, eerder dit jaar in zijn show in het Bimhuis toen hij de Boy Edgarprijs ontving. Aan het einde van het fragment zegt Trump dat zijn vriend ‘Bibi’ (Netanyahu) in de cel naast hem zit. Die is ter dood veroordeeld en moet tot die tijd ook de hele dag naar jazz en salsa luisteren.
De video past in een traditie. Jazz is altijd verbonden geweest met verzet: tegen racisme en uitsluiting, voor burgerrechten. Hetzelfde geldt voor soul, blues en hiphop, verwante genres die komend weekend volop te horen zijn op North Sea Jazz Festival, waar ook Roe met zijn trio Tin Men and the Telephone speelt. Voorgaande edities traden bijvoorbeeld veel artiesten op die een soundtrack leverden voor de massale Black Lives Matter-protesten van 2020 en twee jaar geleden stond het Nederlands koloniaal verleden centraal, met ook een duidelijk geëngageerde boodschap.
Jazz is altijd verbonden geweest met verzet: tegen racisme en uitsluiting, voor burgerrechten
Op popfestivals als Glastonbury, Best Kept Secret en Down the Rabbit Hole klinkt dit jaar de pro-Palestijnse en anti-radicaal-rechtse boodschap steeds luider vanaf de podia. Muzikanten spreken zich uit, verschillende artiesten trokken zich ook terug van Zwarte Cross vanwege de banden tussen hedgefonds KKR en de staat Israël. De programmering van een aantal muzikanten op North Sea Jazz geeft aanleiding om ook daar statements te verwachten, maar in vergelijking met de pop lijkt het deze ronde toch wat stilletjes in de jazzscene. Of klinkt jazzverzet anders, kleurt het protest de dissonante noten?
Zeldzaam uitgesproken
De Amerikaanse dichteres en muzikant Aja Monet is een zeldzaam uitgesproken stem in de jazzscene. Volgens haar wordt het verzet onderschat. „Het protest is misschien minder zichtbaar in Europa dan tijdens Black Lives Matter, maar het is er wel. Je moet begrijpen dat we bij Trump een uitvergroting zien van iets wat zwarte muzikanten in Amerika altijd al hebben gevoeld. Ik ben altijd nerveus als ik de grens overga, omdat we in een politiestaat wonen. Onder Trump is de repressie absoluut toegenomen, maar het is niet nieuw. Hetzelfde geldt voor de steun aan de oorlog in Gaza. Die was er ook onder Biden.”
De Amerikaanse dichter en muzikant Aja Monet. Foto Fanny Chu
Zelf staat ze met haar poëzie in de traditie van spoken word-artiesten die muziek als vehikel voor hun geëngageerde woorden gebruiken. In haar nieuwe bundel Florida Water schrijft de zelfverklaarde ‘blues poet’ veel over migratie en protest. Ze is zeer actief bij manifestaties en burgerinitiatieven. „Maar ik wil mezelf geen activist noemen. Het is toch belachelijk dat je opeens een uitzondering bent zodra je je uitspreekt tegen onrecht. We moeten ons eerder afvragen waarom andere artiesten dat niet doen.” Ze weet dat sommige muzikanten stiller zijn omdat ze bang zijn om optredens te verliezen. „Veel mensen zijn progressief, totdat het om Palestina gaat.”
In Nederland merkt pianist Tony Roe ook terughoudendheid in de jazzscene. „Ik ben daar best wel teleurgesteld in. Zeker gezien de geschiedenis van jazz en de burgerrechtenbeweging vraag ik me af waarom jazzmusici zo stil zijn. Het verbaast me, want in de pop zie je veel meer uitgesproken artiesten.” Hij hoort van collega’s dat er soms financiële overwegingen zijn. „Dat snap ik niet. Ik vind het onbegrijpelijk dat je je druk maakt om het verlies van een paar volgers terwijl er in Gaza genocide plaatsvindt met goedkeuring van onze regering.”
Een van de weinigen die hij er, internationaal, wel over hoort is drummer Antonio Sanchez, die ook op het festival staat. De Mexicaanse Sanchez bekritiseert Trumps uitspraken over Latin Americans. Roe: „Je ziet dat Sanchez er op social media op aangesproken wordt. Alsof hij zich als muzikant niet met politiek mag bemoeien. Maar politici gebruiken hun podium voor zoveel lelijke dingen. Wij hebben ook een platform, ik vind dat je verplicht bent dat te gebruiken.”
Een mogelijke, niet ongegronde reden om stil te zijn, is angst. Roe weet dat muzikaal verzet consequenties kan hebben. Hij kon een tijdje niet optreden in Turkije omdat hij een liedje over Erdoğan had gemaakt. „Ik denk ook niet dat ik voorlopig in Amerika zal optreden. Ik heb Trump inmiddels zo vaak online belachelijk gemaakt… als ze dat gaan opzoeken, weet ik niet of ik er wel in mag.”
Ook Monet hoort angst om haar heen, omdat de repressie toeneemt zoals bij de No Kings-protesten in Amerikaanse steden de afgelopen maand, onder meer tegen uitzettingen van migranten. „Maar ik zie het zo: de regering grijpt naar steeds hardere maatregelen juist omdat het protest aanzwelt. Dit zijn stuiptrekkingen van een regime in het nauw. Artiesten en muziek kunnen helpen bij het aanvuren van dat protest. Daar betaal je een prijs voor, maar misschien is het niet erg als je een of twee optredens verliest.”
Wilde jazz
Jazz is misschien een wat onhandige vorm van protest, omdat het vaak instrumentaal is. Monet heeft als dichteres de beschikking over taal en Roe gebruikt video’s. Een van de meer geëngageerde projecten op North Sea Jazz is een herinterpretatie van drummer Terri Lyne Carrington van ‘We Insist’, het protestalbum van Max Roach uit 1960, ook een plaat die op vocalen leunt. Andere namen die in de programmering opvallen vanwege hun engagement zijn rapper BLK Odyssey en bijvoorbeeld de afrofuturistische band Mourning [A] BLKSTAR, die net als Monet de geschiedenis van de onderdrukking van zwarte Amerikanen koppelt aan het heden.
Jazzdrummer Terri Lyne Carrington (links) en zangeres Christie Dashiell. Foto Erik Bardin
„Misschien moeten we het jazzprotest meer in de noten zoeken”, zegt Roe. „Het lukt mij in elk geval nu niet om lieve, mooie liedjes te schrijven. Ik voel te veel frustratie. Ik denk ook wel dat we steeds meer wilde jazz horen. De klank verandert.”
Tijdens zijn show in het Bimhuis onderbrak Roe zijn concert voor een telefoontje van Wilders, of tenminste diens AI-kloon. Die noemde jazz ‘verschrikkelijke muziek’. „Het is chaotisch en past niet bij onze Nederlandse normen en waarden. Daarom kondig ik hierbij aan dat ik een motie zal indienen om jazz en andere vormen van geïmproviseerde muziek in dit land te verbieden. Jazz hoort thuis in gevangenissen en martelkampen.” Uiteindelijk vraagt AI-Wilders: „Willen we nou meer of minder noten?”. Daarna speelt Roe verder met zijn band. Op het scherm loopt een teller van het aantal noten mee, die schiet al snel in de duizenden. De notenteller stopt bij 17.492, het aantal gedode kinderen in Gaza tot dat moment.
Aja Monet: Zaterdag 17.45-18.45 in Murray; Tin Men & the Telephone: Zondag 15.30-16.45 in Missouri; Terri Lyne CarringtonWe Insist 2025!: Zaterdag 18.15-19.30 in Madeira; Antonio Sanchez/Bela Fleck/Edmar Castaneda: Zaterdag 20.15-21.30 in Hudson; Mourning [A] BlkSTAR: Zondag 17.30-18.45 in Congo; BLK Odyssy: Zaterdag 22.45-23.45 in Darling
In 2016 stond hij daar alleen, in een cirkel van instrumenten, kabels, pedalen en camera’s – technologie als verlengstuk van zijn lichaam. Geen band, slechts één Brits muzikaal wonderkind. Jacob Collier had een muzikaal universum onder zijn handen en voeten en even zaten we in zijn hoofd: jazzy impro, funky basloopjes, fusion synths, meerstemmige zang. Wat Collier live inspeelde, onderwijl innemend vertellend wat hij zoal deed, werd eindeloos in loops herhaald en vermenigvuldigd. Daarover zong hij weer – een imponerend sterk staaltje realtime sampling.
Het was zijn debuut op het North Sea Jazz Festival. Nu zegt Jacob Collier (30) dat die oneman show „nog altijd de basis is van alles wat ik doe”. Al heeft de technologie van toen plaatsgemaakt voor muzikanten die elk meerdere instrumenten spelen, de kern is onveranderd. Hij wisselt nog steeds van instrument. Schakelt moeiteloos tussen stem, toetsen, bas, drums, plezier. „Eigenlijk hetzelfde principe”, zegt hij. „Alleen beweegt het nu met anderen mee.”
Dat de dynamische alleskunner Jacob Collier eens gevraagd zou worden als artist in residence van North Sea Jazz, het festival dat dit weekend in Rotterdam Ahoy voor de 49ste keer plaatsvindt en naast een stevige basis van jazz ook genres als blues, soul, funk, world, hiphop en pop brengt, verwondert niets. „Het is bizar, nietwaar?”, reageert hij via een camera vanuit zijn huisstudio. Struikelend over zijn woorden van opwinding zegt hij zijn residency als een enorme eer te beschouwen. „Toen ik in 2016 voor het eerst op North Sea Jazz speelde, was dat mijn debuut op zo’n internationaal podium. Er kleeft iets unieks aan North Sea Jazz: de energie, de dynamiek tussen de artiesten en het publiek en de vibratie die er door de lucht zweeft.”
YouTube
Bekend werd Collier door YouTube. Daar postte hij vanaf zijn zeventiende video’s van hoe hij in zijn slaapkamerstudio in Noord-Londen, waar de instrumenten tot het plafond reiken, met verfijnde akkoorden, elegante tegenmelodieën en elektronisch vervormde zangkoortjes nummers opnam. Zoals ‘Don’t You Worry Bout a Thing’, zijn versie van Stevie Wonders hit. Die multiface-videoclips – Collier op veel instrumenten en steeds andere kleding en kapsels om de hoeveelheid opnames aan te tonen – kregen miljoenen weergaven. Prompt tekende de bekende producer Quincy Jones hem bij zijn management.
Een opleiding tot jazzpianist beëindigde hij zelf al na twee jaar. Dit kon hij beter zelf doen
Als muzikaal wonderkind had Jacob al op zijn zesde door hoe meersporenopname-software werkte. Hij speelde veel instrumenten en volgde klassieke zangles. Maar een opleiding tot jazzpianist op het conservatorium beëindigde hij zelf al na twee jaar. Teleurgesteld, omdat het zo theoretisch bleek. Dit kon hij beter zelf doen.
Er zat gewoon vrij helder in zijn hoofd wat hij wilde maken, zegt hij daarover. Zijn moeder, violist en dirigent Suzie Collier, docent aan de Royal Academy of Music in Londen, die hem en zijn jongere zussen nagenoeg alleen opvoedde, begreep dat en liet hem dan ook met rust. Uren kon hij doorwerken achter zijn kamerdeur.
Jacob Collier en Quincy Jones in 2014 in Los Angeles. Foto Stefanie Keenan/Getty Images for Maybach
En nog steeds. Want hoewel hij inmiddels een meervoudig Grammy-winnend artiest is – twee keer genomineerd voor ‘Album van het Jaar’ zonder ooit in de hitlijsten te hebben gestaan – en zijn muziek een groot internationaal bereik heeft, woont hij officieel nog steeds thuis. „Maar de waarheid is dat ik eigenlijk vooral in hotels en tourbussen woon.”
Collier zingt en componeert met grote popnamen (Coldplay, John Legend, Stormzy), trekt op met jazzmusici en werkt veel met orkesten. Zijn vierdelige albumserie Djesse (een fonetische variant van zijn initialen) bevat samenwerkingen met ruim vijftig artiesten en groepen. Het eerste deel, Djesse Vol. 1 (2018), nam hij op met het Metropole Orkest. De delen erna (2019 en 2020) bevatten meerdere samenwerkingen. Het project werd vorig jaar afgesloten met de release van Djesse Vol. 4, een album geheel gewijd aan stemmen – zo’n 100.000 stemmen afkomstig van het publiek van de tournee; graag laat hij zalen zingen.
Bont kleurige outfits
Wie hem eens aan het werk zag weet het: de bruisende energie van Jacob Collier is als knetterkauwgom. Bij shows rent hij op zijn blote voeten en in zijn bont kleurige outfits rond, springt tussen zijn keyboards en vleugel in de lucht, tolt om zijn as richting percussie, grijpt een van zijn gitaren, plaatst een gekke bontmuts over zijn piekharen voor een bassolo en kneedt met wilde gebaren in de lucht zijn publiek, hoe groot de zaal ook is, tot een groot koor. Onlangs verzon hij er zelf een naam voor, hij leidt aan het ‘creatief oneindigheidssyndroom’.
Hij noemt het een uitdaging dat hij zijn tour onderbreekt voor de residency in Rotterdam. „Thuis kan ik me weken voorbereiden, met al mijn partituren en ideeën. Ik kom straks meteen uit die bubbel, zonder pauze, recht in iets nieuws. Dat vind ik spannend, maar ook fascinerend. Hoe maak je die sprong, zonder je te verliezen? Gelukkig helpt het dat ik in die weken ervoor speel voor verschillende soorten publiek, zo kan experimenteren en mijn gedachten kan laten dwalen over wat ik zou kunnen proberen. De luxe van North Sea Jazz is de tijd. Drie dagen, dat is iets magisch.”
Wat de NSJ-residency voor hem absoluut onweerstaanbaar maakt, is dat hij zich in al zijn veelzijdigheid kan tonen. Hij gaat minstens drie keer officieel optreden, met zijn band, met het Metropole Orkest en solo.
Voor zijn soloperformance dit jaar dwarrelen de plannen in zijn hoofd als noten. Hij wordt gretig van het festival, bekent hij. „Er zijn zóveel muzikale vrienden, helden, mensen uit totaal verschillende genres die ik bewonder.” Misschien nodigt hij ze uit, of ontstaat er iets spontaan. Op snelle toon: „En ik wil ook spelen met het publiek! Niet alleen dirigeren zoals ik vaak doe, maar écht jammen. Want veel mensen in de zaal zijn zelf muzikanten. Dat zou wel iets zijn: een soort pop-up optreden, midden in het festival, met wie er maar meedoet.”
Want een ding weet hij wel: dát wordt zijn meest geïmproviseerde show. Eén origineel idee duikt ook telkens weer op: een soort ‘Jacobiaanse jukebox’. Hij ziet voor zich hoe mensen uit het publiek verzoeknummers in een hoed gooien en Collier kleine pop-up optredens geeft.
Werken met het Metropole Orkest is voor de Britse muzikant bekend terrein. Ook op North Sea Jazz. „Dat voelt als thuiskomen.” Het orkest schittert op twee van zijn platen. Kan hij als meester in harmonisatie, akkoorden en microtonen, met een perfect gehoor, de uitdaging aan van het werken met orkesten? Hij knikt. Hij heeft door de jaren heen met allerlei groepen gewerkt – koren, kleine ensembles – maar een orkest is toch iets heel bijzonders. „Een wereld op zich.”
Hij daagt ze graag uit, met zichtbaar plezier, de filmpjes zingen rond op sociale media. Collier laat orkesten of secties ervan met een paar handgebaren flink uit de toon glijden, om ze dan, als een kleverige jellypudding, weer samen te brengen. Lachend: „Dat hoor je zelden bij orkesten toch?”
Orkesten willen graag bladmuziek, gaat hij verder, dát is hun taal, strak en precies. Maar, vindt hij, „secties er even zo vals uit laten vallen, klinkt óók prachtig, haast alsof ze menselijker worden.” En hij bemerkt een grote bereidwilligheid om zich over te geven aan het spel. „Over het algemeen lijken orkesten nogal stijfjes, maar stiekem zijn ze vaak best blij om even uit hun gewone routine te stappen en op een andere manier te denken.”
Harmonische golven
Even makkelijk losjes maar zelfverzekerd gebarend vormt hij, waar dan ook, concertpubliek om tot meerstemmig zingend koor. Zo leidde hij in 2023 het immense festivalveld van het Britse popfestival Glastonbury naar golven van harmonie. Het is vergelijkbaar, denkt hij. „Als je met een grote groep mensen werkt, is het jouw taak om ze op een bepaalde manier bij elkaar te houden. Maar het komt altijd neer op twee dingen: zelf relaxed zijn, maar duídelijk over wat ik muzikaal vraag. Ik vertel ze niks, zeg niet: zing deze noot en daarna die noot. Ik beweeg alleen mijn handen op en neer. Ik wil dat mensen ontdekken dat ze kunnen wat ze eigenlijk niet wisten.”
En iedereen zingt.
Jacob Collier op de 67de Grammys Awards in Los Angeles, 2025. Foto Jason Armond/ Los Angeles Times/ Getty Images
Collier reisde de wereld rond, nam publiek op op alle continenten, en verwerkte die stemmen op Djesse Vol. 4. En het geluid is echt bijzonder. „Het is als een golf. Een ware vloedgolf van menselijke verbinding. Iedereen heeft een stem, en elke stem is anders. Iedereen doet mee, iedereen helpt iets creëren. Het is alsof iedereen een pixel is in een afbeelding, of een druppel in een golf, en samen bewegen ze als één geheel.”
Dan heeft hij nog een bijzonder feitje paraat. „Wist je dat als een koor samen zingt, hun hartslagen synchroon gaan na een paar minuten zingen. Dat is eigenlijk een fysiologisch wonder. Op zo’n grote schaal is dat volgens mij een krachtige helende kracht.” Elke keer wordt hij diep geraakt, zegt hij. „En ik mis het nu ook heel erg, omdat ik het al een paar maanden niet heb kunnen doen. Het is een instrument dat je niet kunt oefenen, je moet gewoon voor een publiek staan. Wie weet op North Sea Jazz.”
North Sea Jazz, 11- 13 juli, Rotterdam Ahoy. Jacob Collier geeft elke dag een ander optreden. Zie: northseajazz.com.
Het Openbaar Ministerie (OM) heeft dinsdag taakstraffen van 180 uur geëist tegen twee schippers, van een snelboot en een watertaxi. Volgens de aanklager had het tweetal een dodelijke aanvaring op de Waddenzee op 21 oktober 2022 „kunnen voorkomen”. Ook eist het OM tegen beide verdachten voorwaardelijke celstraffen van drie maanden. Ze worden vervolgd voor dood door schuld en het toebrengen van ernstig lichamelijk letsel.
Bij het ongeluk kwamen vier mensen om het leven, onder wie een twaalfjarige jarige jongen wiens lichaam nooit is gevonden. Vier anderen, onder wie één van de schippers, raakten gewond.
Op de ochtend van 21 oktober raakten de veerboot en de watertaxi elkaar in het Schuitengat, een vaargeul tussen Harlingen en Terschelling. Daar geldt een maximumsnelheid van 20 km/per uur, schrijft het OM; de watertaxi voer iets minder dan 30 km/uur, de veerboot iets minder dan 55 km/uur.
Ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid concludeerde dat de twee boten te hard gingen, in een rapport uit 2023. Nu komt het Openbaar Ministerie tot dezelfde conclusie: „Er had onder meer langzamer gevaren moeten worden. Met een lagere snelheid hadden de schepen meer tijd gehad om de situatie te beoordelen.”
Ook vindt het OM dat het contact tussen de schippers gebrekkig was. Vlak voordat ze elkaar raakten, hadden de twee kort contact via een marifoon. De veerbootkapitein dacht dat de twee elkaar aan stuurboordkant zouden passeren, wat ongebruikelijk is. De watertaxi stuurde op het laatste moment onverwachts bij, schrijft het OM. Beiden hadden „voorzichtiger moeten zijn”.
Zelfmoorden en zelfmoordpogingen. Faillissementen, drankverslavingen en gezinslevens in puin. Het Post Office-schandaal in het Verenigd Koninkrijk, waarbij honderden postkantoorbeheerders ten onrechte van diefstal werden beschuldigd, heeft een enorme impact gehad op de levens van direct betrokkenen.
„De gevolgen voor de onterecht vervolgde en beschuldigde postkantoorbeheerders en hun naasten zijn rampzalig”, vatte Wynn Williams zijn bevindingen samen. Williams is voorzitter van een onafhankelijke commissie die de geschiedenis van een groot schandaal bij het Britse landelijke postbedrijf Post Office onderzocht. Dinsdag presenteerde hij zijn eerste conclusies, na dagenlange verhoren van enkele honderden getuigen, waarvan sommige zittingen in beslotenheid waren.
Zes postkantoorbeheerders en zeven nauw betrokkenen pleegden zelfmoord, volgens de getuigenissen van nabestaanden naar aanleiding van onterechte beschuldigingen. Enkele tientallen anderen – volgens het onderzoek 59 personen – overwogen suïcide of ondernamen pogingen daartoe. „Ik kan niet uitsluiten dat meer personen door zelfmoord om het leven zijn gekomen, maar dat hun zaken niet bij ons of bij de Post Office zijn gemeld”, schrijft Williams in zijn rapport.
Tussen 1999 en 2015 werden bijna duizend postkantoorbeheerders verspreid over het Verenigd Koninkrijk vervolgd vanwege vermeende kastekorten. Enkele honderden van hen werden tot een celstraf veroordeeld, sommigen zaten maanden in de gevangenis.
De oorzaak van de tekorten bleken technische problemen en bugs in het softwaresysteem Horizon dat de beheerders van de postkantoren moesten gebruiken. Dat programma was ontworpen en werd beheerd door het Japanse technologiebedrijf Fujitsu. „Ik ben ervan overtuigd dat een aantal medewerkers van Fujitsu en de Post Office hiervan op de hoogte waren”, aldus Williams over die defecten. Toch lieten zij de vervolgingen van de postkantoorbeheerders door lopen.
Trage compensatie
Het schandaal kwam jaren geleden aan het licht door een groep postkantoorbeheerders en hun partners, die samen probeerden duidelijk te maken dat zij onschuldig waren en hadden ontdekt dat het computermankementen de oorzaak waren. Een technisch journalist dook in hun verhalen en begon in 2009 met publiceren. Het duurde daarna nog jaren voordat Britse media en politici het verhaal breder oppikten. Oud-postkantoorbeheerder Alan Bates nam al die tijd het initiatief en met andere beheerders stapte hij naar de rechter.
Zowel de Post Office als het verantwoordelijke ministerie heeft de afgelopen jaren meerdere programma’s voor compensatie opgesteld. Maar de aanvragen voor schadevergoedingen „werden geplaagd door onrechtvaardige vertragingen”, aldus Williams. Hij doet aanbevelingen om die vergoedingen zo snel mogelijk fatsoenlijk af te handelen. Indieners van een schadeclaim moeten volgens hem gratis juridische hulp krijgen bij het beoordelen van het aanbod dat ze krijgen.
Volgens een eerste verklaring van premier Keir Starmer (Labour) dinsdag zullen ook nabestaanden van degenen die zelf niet meer hebben meegemaakt dat ze in het gelijk gesteld werden, een schadevergoeding ontvangen.
Het onderzoek van Wynn Williams is nog niet afgerond; in een volgend rapport gaat zijn commissie dieper in op de vraag wie schuldig is aan het schandaal en hoe het voorkomen had kunnen worden.
Het is even balanceren om de zee te bereiken, door de harde wind slaan de golven tegen de rotsige kust. Maar eenmaal in het water bij snorkel- en duikplek Oil Slick Leap is daar niets meer van te merken. Caitie Reza doet haar duikbril op en zwemt behendig naar een markeringspunt, zo’n 25 meter verderop. Hier, op de bodem van de zee, ligt het succesvolste resultaat van koraalvernieuwing dat haar organisatie wist te bereiken.
Reza duikt en wijst. Ruim duizend vierkante meter aan springlevend hertshoornkoraal deint in het kalme water. Talloze vissen in allerlei kleuren zwemmen langs: blauw, geel, paars, rood en alle schakeringen daartussen. Het koraal werd tussen 2013 en 2018 geplant door Reef Renewal Foundation Bonaire, een organisatie die zich inzet om de biodiversiteit van het koraal op Bonaire te beschermen, herstellen en vernieuwen. Sindsdien groeide het zelfstandig uit tot een bloeiend rif. „Onze trots”, zegt Reza als ze bovenkomt. „Al weet ik dat het maar een klein stukje is, vroeger was de hele kust hiermee omgeven.”
Een half uur eerder liet ze achthonderd meter zuidelijker, bij snorkelplek Jeff Davis, zien hoe dood koraal eruitziet. Het is donker, er zijn nauwelijks vissen en het is met zand bedekt – levend koraal is in staat om zelf zand van de uiteinden te verwijderen. Het lijken net grote, dode onderzeestruiken en zijn overal te zien rondom Bonaire.
„Ernaar kijken maakt me treurig”, zegt Reza, terwijl ze langs zwemt. Even verderop neemt ze een grote hap lucht en duikt dertien meter de diepte in. Daar pakt ze een klein schijfje uit iets wat op een grote antenne lijkt en komt boven. Het is een stukje hersenkoraal. Gekweekt om straks ook uit te groeien tot een groot nieuw rif.
Gekweekt hersenkoraal in het laboratorium van Reef Renewal Bonaire. Foto Dan Bender
Afhankelijk van algen
De opwarming van de aarde raakt Bonaire hard. Naast de dreiging van een stijgende zeespiegel, hogere temperaturen en toenemende kans op tropische stormen, warmt het zeewater snel op – met grote gevolgen voor het koraal. Want koraal is afhankelijk van algen om te overleven. Door een symbiotische relatie met eencellige algen krijgt het koraal voeding en zuurstof. Met stijgende temperaturen, al vanaf één graad extra, sterven de algen en komt het witte skelet van het koraal bloot te liggen, een proces dat verbleking heet. Als dat te lang duurt of te vaak gebeurt, sterft het koraal af.
Het aantal koraalriffen in de wereld neemt al decennia af, zegt Reza, in de auto op weg naar de volgende snorkelplek. „Dertig jaar geleden moesten vissers op Bonaire het koraal letterlijk weghakken om in het water te komen, dat is al lang niet meer zo.” Hier, zegt Reza, is in vergelijking met andere plekken nog altijd veel koraal, mensen die voor het eerst duiken zijn vaak wildenthousiast over de hoeveelheid. „Maar vooral de afgelopen twee jaar heeft het koraal enorme klappen gekregen. Het klinkt dramatisch en cliché”, zegt ze, „maar we zijn echt op een kantelpunt beland.”
Bij stijgende temperaturen komt het witte skelet van koraal bloot te liggen, een proces dat verbleking heet. Foto Dan Bender
2024 was met een gemiddelde jaartemperatuuur van 29,1 graden het warmste jaar ooit gemeten op Bonaire. De zeetemperatuur bereikte dat jaar uitschieters tot 30,6 graden en lag met een gemiddelde van 28,7 graad 1,1 graad warmer dan normaal. Ook 2023 was een warm jaar, met een gemiddelde zeetemperatuur die bijna een halve graad hoger lag dan gemiddeld. Het leidde tot een verbleking van 84 procent van het koraal in 2023 en 77 procent in 2024 – bij het begin van de meting in 2016 lag dat op 16 procent.
Koraalpoliepen
Daarbovenop kwam in 2023 de uitbraak van de zeer besmettelijke ziekte van steenkoraalweefselverlies (stony coral tissue loss disease). Deze ziekte treft vooral harde koralen en breekt het weefsel af, waardoor het koraal binnen weken of maanden na infectie afsterft. Het werd voor het eerst ontdekt in Florida in 2014 en heeft inmiddels koraal in vrijwel het hele Caribisch gebied aangetast. In Bonaire zijn sommige soorten naar schatting voor 40 procent dood door deze ziekte, andere soorten zelfs voor 99 procent.
Onderzoekers van Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA), verantwoordelijk voor het beheer, het behoud en de bescherming van de natuurparken op Bonaire, gebruikten een speciale antibioticapasta om de koraalpoliepen tegen deze ziekte te beschermen. Door het aanbrengen van deze pasta op besmette koralen, een arbeidsintensief proces, probeerden ze de uitbraak zo veel mogelijk in te dammen. „Dat lukte maar beperkt, want het duurde negen maanden na de eerste uitbraak voor we toestemming kregen van de Nederlandse overheid om het te gebruiken”, zegt bioloog Caren Eckrich, verbonden aan STINAPA, in het kantoor aan de kust van Bonaire. De reden daarvoor waren de strikte richtlijnen die bestaan voor het gebruik van antibiotica en de zorgen over het gebruik ervan in open water. „Toen we konden beginnen, had de ziekte zich al over veel koraalriffen verspreid.”
Koraal wordt de ‘kraamkamer’ van de oceaan genoemd, omdat veel zeedieren terugkeren naar het koraal waar ze werden geboren
Gevraagd naar het belang van koraalriffen, begint Eckrich een bevlogen verhaal over de schoonheid van koraal en de biodiversiteit die de riffen waarborgen. „Koraalriffen zijn een van de meest geavanceerde ecosystemen ter wereld, waar duizenden soorten beschutting, bescherming en voedsel vinden”, zegt ze. Koraal wordt ook wel de ‘kraamkamer’ van de oceaan genoemd, omdat veel zeedieren terugkeren naar het koraal waar ze zelf werden geboren, om zich daar voort te planten. „Wij, mensen, zijn de eigenaren van deze fantastische juwelen. Het is onze taak voor het koraal te zorgen. Niet alleen voor ons mensen, maar juist voor al die soorten die er een thuis vinden.”
Voor mensen dient koraal als kustbescherming – zeker op een laaggelegen eiland als Bonaire. Koralen zijn een soort bossen onder water, die hoge golfslag verminderen en zo erosie tegengaan. Ook dienen koraalriffen als inkomstenbron: vanwege de vele vissen die er zwemmen en omdat de schoonheid van het koraal duikers en snorkelaars aantrekt. Bonaire is afhankelijk van (veelal onderwater)toerisme. Er wordt veel geld mee verdiend: de helft van het bruto binnenlands product en de helft van de banen op het eiland is in de toeristische sector. Het is tegenstrijdig. Bonaire heeft belang bij toeristen, die op grote schaal per vliegtuig of cruiseschip naar het eiland komen, waarmee ze juist bijdragen aan een sector die verantwoordelijk is voor de uitstoot van veel broeikasgassen, waardoor klimaatverandering wordt veroorzaakt.
Lees ook
Het koraal kwijnt weg, maar het massatoerisme is te belangrijk voor Caribisch Nederland
Massavoortplanting
Na een korte autorit trekt Caitie Reza opnieuw haar flippers aan. De harde wind is gaan liggen en de zon piept hier en daar tussen het dikke wolkendek door, wat de zee meteen een turquoise gloed geeft. Op deze derde plek, bij Buddies Reef, laat ze de nieuwste aanwinsten van Reef Renewal zien: van de 236.000 koraallarven die de organisatie via een soort koraal-IVF kweekte in een lab, nestelden zich 25.000 op stervormige, keramische tegels. Ze werden teruggezet in zee, om daar zelf verder te groeien. Zo klein nog dat ze met het blote oog niet te zien zijn.
Een vrijwilligers monitort een van de koraalkwekerijen van Reef Renewal Bonaire en noteert hoeveel het koraal is gegroeid. Foto Dan Bender
Koralen planten zich voort door in een keer tienduizenden eicellen en sperma los te laten. „In een gezonde zee vinden eitjes en spermacellen elkaar, omdat koralen dicht bij elkaar groeien”, legt Reza uit. „Maar door het verdwijnen van zoveel riffen op Bonaire, is de kans daarop steeds kleiner geworden.” In een goed voorbereide actie wisten medewerkers van Reef Renewal op vrijdag 23 mei, tijdens een massavoortplanting van gegroefd hersenkoraal, op vier verschillende plekken en van veertien verschillende kolonies ei- en spermacellen op te vangen.
„We hadden hier maanden voor getraind”, vertelt Reza. „Dertig mensen stonden klaar met netten en tubes om alles op te vangen. Een magisch moment, dat tegelijk heel stressvol was, want de timing is essentieel: soms duurt het moment van loslaten maar een paar minuten. Eenmaal opgevangen, moesten we heel snel naar het vasteland. De bundels van sperma en eitjes barsten binnen een uur open, en je wil dat dit plaatsvindt in de gecontroleerde omgeving van een laboratorium. Het was een enorme opluchting toen dat uiteindelijk is gelukt.”
Door de cellen en zaadjes op te vangen, kan Reef Renewal voor elkaar krijgen wat de natuur zelf niet goed meer lukt: genetische diversificatie. „We kijken welke koralen weerstand tonen tegen ziektes en verbleking”, zegt Reza, „en die soorten kweken we verder. Door veel variaties uit te proberen tussen verschillende riffen, proberen we de soorten te versterken, zoals dat ook in de natuurlijke omgeving zou gebeuren – als die nog gezond zou zijn.”
Ter discussie
Naast lof voor het werk dat organisaties als Reef Renewal doen, stellen sommige wetenschappers gelijktijdig de impact ervan ter discussie. „Hartstikke goed wat ze doen natuurlijk, maar het blijft postzegelwerk, alsof ze met één broodtrommel een hongersnood willen oplossen. Het is veel te kleinschalig om echt iets te kunnen uithalen”, zegt Mark Vermeij, hoogleraar tropische mariene ecologie aan de Universiteit van Amsterdam en als koraalspecialist verbonden aan onderzoeksinstituut Carmabi op Curaçao.
Overheden claimen aan ‘rifherstel’ te doen door zo’n organisatie te subsidiëren, terwijl de oorzaken niet worden aangepakt
„Niets ten nadele van Reef Renewal, maar het probleem van kleine koraalkweekorganisaties is dat overheden zich erachter gaan verschuilen”, vervolgt hij. „Die claimen dan aan ‘rifherstel’ te doen door zo’n organisatie te subsidiëren, terwijl het echte probleem er niet mee wordt opgelost, omdat de oorzaken niet worden aangepakt.” Want om koraal te beschermen moet de waterkwaliteit omhoog, moet overbevissing van ecologisch belangrijke soorten, zoals papegaaivissen, worden tegengegaan en moet de uitstoot van broeikasgassen omlaag. „Dat is al zeker veertig jaar bekend. Alleen gebeurt het niet”, zegt Vermeij.
„Kleine eilanden als Bonaire kunnen zelf niets doen tegen klimaatverandering – en dat gebruiken ze als excuus om helemáál niets aan rifbeheer te doen. Wat ze wel kunnen, is iets doen aan de visserij en de verbetering van de kwaliteit van het kustwater. Dat is bovendien veel goedkoper dan actief koraal terugplanten”, zegt hij. „Als we 10 procent zouden terugkweken van alle koralen die de afgelopen tien jaar kapot zijn gegaan, kost dat pakweg 26 biljoen dollar, volgens een recente studie. En dat gaat niemand betalen, natuurlijk.”
Het is systeemkritiek die ook Catie Reza begrijpt. Het onderstreept volgens haar alleen maar de bestaansreden van clubs als Reef Renewal. „Natuurlijk moeten we blijven opschalen. Terwijl wij groeien, groeit ook het vakgebied van koraalherstel – en onze impact is al exponentieel toegenomen. En ja, er móéten wereldwijde maatregelen komen om klimaatverandering tegen te gaan. Tot die tijd doen we wat we kunnen. We kopen er in feite tijd mee.”
In het laboratorium worden ei- en spermacellen in optimale omstandigheden bij elkaar gevoegd, waarna de larven zich op tegels nestelen. Foto Dan Bender
Eenmaal in het laboratorium werden de ei- en spermacellen in de meest optimale omstandigheden bij elkaar gevoegd, waarna de larven zich op de stervormige keramische tegels konden nestelen. „We hebben het zo comfortabel mogelijk gemaakt voor de larven”, vertelt Reza, „met de juiste temperatuur en door ze pekelkreeftjes te voeren, het lekkerste eten denkbaar.”
Na tweeënhalve week, op 9 juni, werden de 25.000 larven teruggezet in zee. „Heel bijzonder”, blikt Reza terug: „Er zijn zoveel variabelen bij het kweken van koraal, er kan van alles misgaan. Maar met elk voortplantingsseizoen leren we meer. Nieuwe technieken en technologieën maken het proces steeds betrouwbaarder. Het is een lange weg, maar we boeken echt vooruitgang. We moeten hoop houden. We kunnen niet anders.”
Lees ook
Nest voor nest waken natuurbeschermers op het strand van Bonaire over het voortbestaan van de zeeschildpad
Hitte, zengende hitte. In het openluchttheater d’Archevêché wapperen bezoekers met festivalwaaiers, of ze leggen elkaar bevroren flesjes Evian in de nek. Voorstellingen beginnen vanwege de warmte sowieso pas om half tien ’s avonds maar dan nog: tijdens Louise, een vergeten romantische opera van Gustave Charpentier, is het buiten tot elf uur bijna dertig graden.
Elke voorstelling op deze 77ste editie van het Festival d’Arts Lyriques is opgedragen aan Pierre Audi. De op 3 mei plots gestorven festivaldirecteur leidde in Nederland onder meer dertig jaar De Nationale Opera, en maakte daarna van Aix de place to be. Niet voor wie behaagkunst zoekt, wél voor wie door opera geprikkeld en geraakt wil worden. Hier zag je zomers de wereldpremière van Innocence van Kaija Saariaho: zo’n werk waarvan je meteen voelt dat het muziekgeschiedenis schrijft, en dat daarna in operahuizen overal ter wereld werd hernomen. Je raakte gedeprimeerd van de gitzwarte ensceneringen die regisseur Romeo Castellucci maakte van klassiekers als Mahlers Tweede symfonie en het Requiem van Mozart.
Lees ook
„Dit festival is niet voor gezellige voorstellingen na het diner.”
Voor de ambitieuze programmering, vorig jaar uitmondend in een begrotingstekort van drie miljoen euro, won het festival dit jaar de Birgit Nilssonprijs ter waarde van één miljoen; steun in de rug om de „synergie tussen innovatie en kwaliteit die het festivalhandelsmerk is te kunnen blijven koesteren”, aldus Audi in een nog voor zijn dood geschreven bedanktekst. Op de editie van dit jaar is 14% bezuinigd, maar het restbudget van 24 miljoen is nog altijd zo’n zes keer meer dan het Holland Festival heeft (en een derde van de Salzburger Festspiele).
Wereldpremières
Pierre Audi beschouwde vernieuwing als kerntaak en dat merk je aan alles. Van Benjamin Brittens broeierige zeebonkenopera Billy Budd maakten regisseur Ted Huffman en componist Oliver Leith voor het intieme Théâtre du Jeu de Paume een bekorte bewerking die staat als een huis. Even nog mis je Brittens orkestrale woelingen, maar al snel bevredigt de uitbening voor drie keyboards en percussie (van klokkenspel tot donderplaat) volledig. Ook op de bühne volstaat een witte brug als simpel speeltoneel voor de eveneens in wit geklede matrozen en hun fatale web aan homo-erotische machtsintriges. Mocht deze voorstelling in Amsterdam worden hernomen (graag!), dan liefst ook met de jonge Amerikaanse bariton Ian Rucker: met zijn zoete timbre en engelachtige doch stoere voorkomen is hij de gedroomde Billy Budd.
Benjamin Brittens broeierige zeebonkenopera Billy Budd Foto Jean-Louis Fernandez
Sterren te over in Aix. Die van de toekomst, zoals Rucker, en die van nu. Voor sopraan Elsa Dreisig is de ‘herontdekte’ opera Louise van Gustave Charpentier (1893) een tour de force; ze staat drie uur lang non stop op het podium en kan nergens verslappen. Dreisig imponeert vocaal en theatraal. Maar Louise is niet de rol van haar leven, daarvoor mist de partituur (een soort Frans verismo) balans en originaliteit – hoe liefdevol het operaorkest uit Lyon onder Giacomo Sagripanti er ook mee omgaat. De ene aria die wél bekend is, ‘Depuis le jour’, is ook gewoon het mooiste.
Regisseur Christof Loy liet zich inspireren door de psychologie van de plot, een voor die tijd ongewoon realistische schets van Louises onderdrukte seksualiteit en de giftige familiebanden die haar beknellen – vooral die met haar al te knuffelgrage, sneue vader. Loy geeft er een draai aan door de hele opera te situeren in het soort kliniek waar ‘geesteszieke’ meisjes met hun gefrustreerde libido’s destijds werden weggestopt, met lange houten wachtbanken als symbolisch speeltoneel. Het is allemaal echt goed bedacht en uitgevoerd, maar je had de makers beter materiaal gegund.
De ‘herontdekte’ opera Louise van Gustave Charpentier (1893) met sopraan Elsa Dreisig. Foto Monika Rittershaus
Robert Ickes operadebuut
Een groot publiekssucces is Louise wél, in tegenstelling tot de bij de première stevig weggeboede Don Giovanni waarmee de Britse theaterregisseur Robert Icke (38) zijn operadebuut maakt. Toegegeven: zijn concept is erg duister en te complex. Maar Icke maakte wel een voorstelling die aan het denken zet, tot tranen roert en doet voelen wat opera vermag wanneer zoveel klopt.
Met het eredivisie-orkest van de Beierse Omroep zorgt dirigent Simon Rattle voor een Mozartstijl vol leven, beweging, adem en detail. Wat je hoort is vaak om diep van te zuchten zo goed, ook dankzij de cast met André Schuen als een Don uit duizenden. Hij is goor, geil, teder, ambivalent – en dat alles in zowel stem als spel. Golda Schultz is een Donna Anna vol vocale esprit en kracht, Magdalena Kozena een getekende Donna Elvira.
De bij de première stevig weggeboede Don Giovanni waarmee de Britse theaterregisseur Robert Icke (38) zijn operadebuut maakt. Foto Monika Ritterhaus
Interessant aan Ickes concept is dat hij Don Giovanni bekijkt door de ogen van de ‘consent’-generatie. En dan is een moordlustige rokkenjager die toevallig mooi zingt niets anders dan een ordinaire psychopaat. Voor de uitwerking van dat idee bedacht Icke een list. Don Giovanni en de Commendatore (de door hem vermoorde oude vader die hem uiteindelijk de hel in sleurt) zijn één persoon, oud en jong, waardoor Donna Anna in Don Giovanni geconfronteerd wordt met de vader die haar als meisje verkrachtte.
Het probleem is dat je die ingreep te laat snapt, en tijdens de voorstelling soms met vragen blijft zitten. Dat is jammer, maar de bewondering voor Ickes onmiskenbare theatertalent prevaleert verre. Je hoopt dat hij met zijn sensitieve fileermesje snel meer grote opera’s te lijf gaat. Van deze productie blijven bij: de aangrijpende stomme rol voor een lief 9-jarig meisje dat ook aan Dons dierlijke lusten ten prooi valt (jonge Donna Anna) en de ‘catalogusaria’ die zijn veroveringen opsomt. Daarbij paradeert hier een stoet aan Miss Worlds in badkleding langs – in alle eenvoud een geniale, hilarische vondst.
Toxische mannelijkeid
Is ‘toxische mannelijkheid’ dit jaar de rode draad door de programmering? Het staat nergens, maar het valt wel op in elk van de vier grote producties. De Nederlandse regisseur Jetske Mijnssen is in een sowieso succesvol jaar (eerder deze zomer deed ze Wagners Parsifal in Glyndebourne) aangetrokken voor La Calisto van Cavalli (1651), een vroege barokopera met prachtige muziek, de pan uit swingende intermezzi en tekstgrappen waar Charpentier van had kunnen leren.
La Calisto Foto Monika Rittershaus
De Griekse goden waar de opera om draait – Jupiter, Juno, Diana en de nimf Calisto – zijn net mensen: kwetsbaar of juist machtswellustig, tuk op erotische avontuurtjes. Mijnssen weekt de opera los van barok én oudheid en maakt er een soort gezongen Les Liaisons Dangereuses van, met decors en kostuums in rococo-stijl. Behalve dat het allemaal prachtig oogt, werkt het ook theatraal geweldig en door de energie van de zangers waardeer je de oorspronkelijkheid, de humor én de ernst van de partituur als nieuw. De musici in het Ensemble Correspondances onder Sébastien Daucé schotelen een bonbonnière vol eigenzinnig ingekleurde barokke oorverwennerijtjes voor. In de cast excelleert de pas 25-jarige sopraan Lauranne Oliva in de titelrol, naast een sterke, lekker weerbarstige Alex Rosen als Jupiter-in-travestie.
Opera’s worden lang vooruit gepland, dus waarschijnlijk kun je nog tot 2027 elementen van Audi’s koers aantreffen in Aix. Een opvolger wordt al geworven. Die kan door met de uitdagingen – innovatief en smaakmakend blijven maar binnen budget én met de in Frankrijk ook belangrijke lokale verankering – waarvan Pierre Audi voortijdig werd losgerukt.
Wat een out of touch-recensie van Frank Provoost over Down The Rabbit Hole 2025 (Op doorgaans sprookjesachtig Down the Rabbit Hole was Gaza onontkoombaar, 6/7). Als hij naar optredens van Saint Levant, Amyl and the Sniffers, Sami Galbi, Hang Youth, Greentea Peng of Zaho de Sagazan was geweest had hij gezien dat de huidige generatie snakt naar eerlijkheid, een politieke stand en empathie. Dat Live Nation (eigenaar DTRH) ook aandeelhouders heeft met banden met Israël (waaronder Vanguard en Blackrock) en bedrijven als Starbucks (zelfde aandeelhouders) en Rabobank (betrokken bij de illegale nederzettingen in Israel die in strijd zijn met het internationaal recht) een prominente plek krijgen op het festival laat maar zien hoe nodig de wake up call van Massive Attack was. De tijd van wegkijken is voorbij, ook op festivals!
Saskia HaverkampDen Haag
FestivalGemaakte tegenstelling
Wat een rare, gemaakte tegenstelling creëert Frank Provoost in zijn recensie van popfestival Down The Rabbit Hole, afgelopen weekend in Beuningen. Hij voert Gaza op als ongenode gast die een ongedwongen feestje komt verpesten, maar ik ervaarde iets totaal anders.
Provoost schetst een karikaturaal beeld van festivalbezoekers die even aan de werkelijkheid willen ontsnappen, maar vervolgens van een koude kermis thuiskomen door een activistische show van Massive Attack. Nu waren er ongetwijfeld argeloze feestbeesten die een dansje dachten te doen op de hoofdact van de vrijdagavond, maar de gemiddelde festivalbezoeker zal bij de naam Massive Attack echt wel een vermoeden hebben gehad van een duister slotakkoord. En dat werd het inderdaad.
Maar Gaza was niet onontkoombaar, zoals Provoost stelt, het was prominent aanwezig. Veel bands toonden zich solidair met hun vakgenoten die eerder hun nek uitstaken. En bezoekers verwelkomden de diverse statements met luid gejuich en Palestijns vlaggenvertoon.
Het hoogtepunt hiervan was het optreden van Saint Levant, geboren Gazaan, die de recensie van Provoost helaas niet haalde. Levant toverde het podium om tot een Arabisch huwelijksfeest, inclusief tuinstoeltjes, een feest-dj en thee. Zijn opgewekte show werd een euforische viering van saamhorigheid in een uitpuilende tent. En zijn indringende speech over het koesteren van je roots als immigrant, zorgde ervoor dat menig traantje werd weggepinkt.
En zo kozen artiesten hun eigen weg om het grootse onrecht in de wereld niet te negeren, maar te benoemen. Van terloops tot prangend, van confronterend tot mobiliserend. De solidariteit met Palestina was geen verstoring van een idylle, maar een belangrijk onderdeel van de saamhorigheid waar het festival op dreef en waar bezoekers ongetwijfeld zo naarstig op zoek zijn in deze barre tijden.
Teun MeursAmsterdam
Lees ook
Na Bob Vylan op Glastonbury: hoe gaan festivals om met activisme op het podium? ‘Wij laten ons niet forceren’
FestivalNatuurschade blijft onbenoemd
Ik begrijp niet hoe NRC al die openluchtfestivals, waar tienduizenden mensen de natuur molesteren, kan verslaan zonder zelfs de milieuschade te noemen. Een massale boycot door het publiek van deze festivals zou op zijn plaats zijn.
Joost van LeeuwenSoest
AsielPolitiek debat behoeft nuance
Er is nu sprake van veel politieke retoriek rond de asielnoodmaatregelenwet die de nodige nuance behoeft. Het zou veel waard zijn de maatschappelijk crisis rond immigratie, na decennia maatschappelijk ongenoegen, op weg te helpen naar meer grip op immigratie.
De aanname van de twee wetten ter beperking van de immigratie ging gepaard met de (onbedoelde) aanname van een amendement gericht op het strafbaarstellen van illegaliteit met een maximum straf van zes maanden. Theoretisch kan dan ook de hulpverlener van illegalen gestraft worden omdat je als burger niet mag bijdragen aan strafbare handelingen.
Deze situatie valt te repareren langs de weg van een novelle [een wetsvoorstel tot wijziging van een wetsvoorstel dat nog bij de Eerste Kamer ligt, red.]. Los hiervan kan het Openbaar Ministerie in de praktijk van de wetstoepassing kiezen voor het opportuniteitsbeginsel en van vervolging afzien. Uit de strafrechterlijke statistiek blijkt dat vaker niet dan wel vervolgd wordt. Dit komt onder meer door de grote capaciteitstekorten in de strafrechtketen. Het cellentekort maakt het in het bijzonder niet snel denkbaar dat zelfs bij het ongewijzigd passeren van de wet snel tot vervolging zal worden overgegaan.
Overigens zou met de mogelijkheid tot opsluiting van notoire overlastgevers uit de welbekende landen die geen kans op asiel geven wel aan een maatschappelijke behoefte worden voldaan. Dit zou aan de veiligheid van de burger en het draagvlak voor asiel sterk bijdragen.
Tenslotte merk ik op dat bij het toepassen van de wet gaat om het oordeel van de rechter in iedere individuele zaak. Weging van persoonlijke omstandigheden en de maatschappelijke context worden altijd meegenomen. De rechtspraktijk redelijk kennende verwacht ik bij dit type casus een uiterst terughoudende opstelling van de rechter gelet op de maatschappelijke impact.
Ruud NijhofAmsterdam
Lees ook
De Tweede Kamer kreeg meermalen het advies ‘neem de tijd bij amendementen’ om ongelukken te voorkomen. Hoe nu verder?
Dit is in strijd met het werk en moreel besef van veel Nederlanders, evenals met de artseneed. Het is voor mij, internist in opleiding, en andere zorgverleners ondenkbaar om een patiënt vanwege zijn of haar verblijfsstatus geen noodzakelijke zorg te bieden. Geen kabinet houdt ons daar in tegen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134697228-1bd2ca.jpg|https://images.nrc.nl/opayDh7ieSz6VzG1eZPS9OA2dco=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134697228-1bd2ca.jpg|https://images.nrc.nl/ZdGCRp6db4OAieeUZ8cEG_0nNkw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134697228-1bd2ca.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134686269-5d8c0d.jpg|https://images.nrc.nl/B2DZ6IxA49bweWJfOiHgtqrbjuQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134686269-5d8c0d.jpg|https://images.nrc.nl/u16lKcS6xosuw-XWplrt30224hw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134686269-5d8c0d.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134660679-05eaae.jpg|https://images.nrc.nl/BD9uwyo9PoSWLmXeTFDyqXCNSx4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134660679-05eaae.jpg|https://images.nrc.nl/-jZR8JdN7aPmKuz9NcdmseXD870=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134660679-05eaae.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134660683-4c9e25.jpg|https://images.nrc.nl/Jx8sldf5HJZtN85tXk23LYCNh50=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134660683-4c9e25.jpg|https://images.nrc.nl/3X-pGrXBJnZrXrdww1QFzuzTtYI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134660683-4c9e25.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655122-f0f438.jpg|https://images.nrc.nl/ZD5BUCp07-9XpHaHp_bzSGH2LrI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655122-f0f438.jpg|https://images.nrc.nl/EePwoeVxi__C8Hjj5RJ5RpgqAfQ=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655122-f0f438.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655087-fcfc4e.jpg|https://images.nrc.nl/V47S1iJ6LBwgC_ewY05vISKVlI0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655087-fcfc4e.jpg|https://images.nrc.nl/JWAlhiCnRApUkKEV4UOoPj5_nFM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655087-fcfc4e.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655084-930dc4.jpg|https://images.nrc.nl/YrRTSzdL0KNd6KJBRWhcJBQstBY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655084-930dc4.jpg|https://images.nrc.nl/kbhouPZ2sN1Np8KDgqU7JsG7RD4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655084-930dc4.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655117-77d89b.jpg|https://images.nrc.nl/AbeBLYDLBJsTYARNS-5P8bBltLY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655117-77d89b.jpg|https://images.nrc.nl/4cIyiC46Ez5pWX2JaecJU0UjXwk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134655117-77d89b.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134653816-fa7010.jpg|https://images.nrc.nl/AuriJK3DRUQHWCZX-h_8p47PwT8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134653816-fa7010.jpg|https://images.nrc.nl/fCvTF2kGmZq98GetMwyhyKsB--g=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134653816-fa7010.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652672-5f5a07.jpg|https://images.nrc.nl/Km5mPPhgXCfes2rTl8v9aad0W6U=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652672-5f5a07.jpg|https://images.nrc.nl/44Zdr3pe5BMdnaZe7DSCk2cEW-I=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652672-5f5a07.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652645-3246d9.jpg|https://images.nrc.nl/XpE1OQyZ3yToqOvgrThFopnTKRY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652645-3246d9.jpg|https://images.nrc.nl/6MRtCpkXAXru5-7bNEY-cI_44UY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652645-3246d9.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652747-f18e65.jpg|https://images.nrc.nl/G7iNzz1k11tjFMNhVDyvy91k2HQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652747-f18e65.jpg|https://images.nrc.nl/sJEHNB7K93AXoCA1qP6VKw6h9ws=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134652747-f18e65.jpg)
