Zaterdag hebben ongeveer tienduizend mensen, volgens opgave van de organisatoren, een mars door Amsterdam gelopen om aandacht te vragen voor het lot van de Palestijnen. In het bijzonder richtten ze zich tegen het Israëlische geweld in de Gazastrook, waar volgens de demonstranten een genocide gaande is. De manifestatie, waartoe was opgeroepen door een zestigtal organisaties, begon op de Dam, waar sprekers de Nederlandse overheid, bedrijven en instellingen onder meer opriepen tot het verbreken van banden met Israël.
Veel aanwezige demonstranten hekelden het politieoptreden eerder deze week tegen protesten op verschillende campussen van de Universiteit van Amsterdam. Die liepen uit op gewelddadige confrontaties. Zaterdag werd bekend dat de UvA de bij de protesten ontstane schade schat op zo’n anderhalf miljoen euro.
Stoet naar Museumplein Tot grote incidenten kwam het niet toen de stoet door de binnenstad naar het Museumplein trok. Wel werd bij de ambtswoning van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema, die werd afgeschermd door de politie, om haar aftreden geroepen vanwege het politieoptreden bij en rondom universiteitsgebouwen.
Bij een café langs de route kwam het tot een kort opstootje met terrasbezoekers, waarbij zeker één persoon werd gearresteerd. Ook werd veelvuldig de omstreden leuze ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ gescandeerd. Op het Museumplein leidde de politie een cameraploeg van de rechtse omroep Ongehoord Nederland weg, toen demonstranten die dreigden te belagen.
Op het Museumplein kwam de manifestatie officieel ten einde. Een deel van de demonstranten bleef daar op het gras zitten en zwaaide met Palestijnse vlaggen. Ook riepen ze protestleuzen, maar de sfeer bleef gemoedelijk.
Lees ook Pro-Palestijnse mars eindigt op het Museumplein in Amsterdam, zo’n tienduizend mensen liepen mee
De Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) in Den Haag stopt de samenwerking met de Bezalel Academic of Arts and Design in Jeruzalem. Dat melden meerdere media zaterdag. De KABK is voorzover bekend de eerste onderwijsinstelling in Nederland die de samenwerking, in dit geval een uitwisselingsprogramma, met een Israëlische opleiding stopzet.
„Het is de consensus van onze gemeenschap dat onze beleidsmaatregelen en acties, samen met die van onze partners, actief universele humanitaire rechten te allen tijde moeten ondersteunen en handhaven”, schrijft het bestuur in een brief aan de Student Union, een studentenvereniging binnen de KABK. Die vereniging hield onlangs een ledenvergadering over de stellingname van de academie over de oorlog in de Gazastrook.
Een grote groep studenten wilde al langere tijd dat de academie alle banden zou verbreken met de Israëlische kunstacademie. Afgelopen december hield de studentenvakbond KABK een online petitie door de studentenvakbond met het verzoek om de samenwerking met Bezalel stop te zetten. De directie wees dat verzoek toen nog af. De studenten vinden dat de KABK moet samenwerken met een Palestijnse kunstopleiding in Bethlehem, maar die toezegging heeft de academie niet gedaan.
Lees ook Pro-Palestijnse mars eindigt op het Museumplein in Amsterdam, zo’n tienduizend mensen liepen mee
De Universiteit van Amsterdam (UvA) schat de schade door de pro-Palestinademonstraties op de Roeterseilandcampus en bij UvA-locaties in de binnenstad op 1,5 miljoen euro. Dat meldt Het Parool zaterdag. De universiteit laat weten de schade voor de gemeente, omwonenden en bedrijven in de buurt niet te hebben meegerekend.
Deze week haalden demonstranten delen van enkele UvA-gebouwen leeg en brachten ze veel vernielingen aan. Op de Roeterseilandcampus en bij het Binnengasthuisterrein haalden ze honderden tegels uit de grond, die ze gebruikten om barricades te verstevigen. Stenen werden ook naar de politie gegooid. Daarnaast werden meerdere UvA-muren beklad met graffiti.
De UvA weet nog niet of het de schade gaat verhalen op de actievoerders. „Op dit moment bekijken wij – in samenspraak met verschillende partijen – nader of en hoe die schade te verhalen is.” Toen in 2015 het Maagdenhuis anderhalve maand lang werd bezet, liep de schade op tot 668.000 euro. Destijds werd het volledige bedrag door de verzekering van de UvA gedekt.
Lees ook Demonstranten herdenken in Amsterdam de ‘Nakba’ en de gedwongen Palestijnse ontheemding
Op de Dam in Amsterdam demonstreren vanmiddag verschillende organisaties, waaronder Students for Palestine, Internationale Socialisten, een aantal afdelingen van de politieke partij BIJ1 en Kick Out Zwarte Piet, om aandacht te vragen voor de ‘Nakba’, nu 76 jaar geleden. Bij de Nakba (ramp) werden, rond de stichting van de staat Israël, honderdduizenden Palestijnen verdreven.
Het protest, waarbij volgens persbureau ANP tussen de tienduizend en twintigduizend deelnemers worden verwacht, heeft volgens de organisatie dit jaar „een specifieke urgentie” vanwege de oorlog in Gaza. Israël is de Gazastrook na de terreuraanvallen van Hamas op 7 oktober vorig jaar met grof geweld binnengevallen. Daarbij zijn tot dusverre zeker 35.000 doden gevallen. Honderdduizenden mensen zijn intern ontheemd geraakt, en grote delen van het gebied zijn door het geweld verwoest. Er heersen tekorten aan voedsel, water en medicijnen.
Tegen de oorlog in Gaza is afgelopen week met name in Amsterdam hevig gedemonstreerd, onder meer door de bezetting van terreinen en gebouwen van de Universiteit van Amsterdam. De actievoerders eisen dat de UvA alle banden met Israëlische instellingen verbreekt. Verschillende protesten liepen uit op gewelddadige confrontaties met de politie.
Lees ook ‘Herhaal wat ik zeg’, klinkt het ’s nachts op de campus van de UvA. ‘Vertel de politie niets. Raak niet in paniek’
Lees ook Demonstranten herdenken in Amsterdam de ‘Nakba’ en de gedwongen Palestijnse ontheemding
De opluchting in de ambtswoning van de Amsterdamse burgemeester na de opvallend rustig verlopen Dodenherdenking was van korte duur. Want maandagmiddag deden pro-Palestijnse activisten wat ze zaterdagavond nalieten: ze lieten luidkeels van zich horen, door een terrein van de Universiteit van Amsterdam te bezetten en daar tot diep in de nacht leuzen te scanderen. Free free Palestine. Ze eisten dat de UvA alle banden met Israëlische instellingen zou verbreken.
De politie ging maandagnacht over tot ontruiming, met geweld, waarna dinsdag een tweede bezetting van UvA-terrein volgde, midden in de Amsterdamse binnenstad. De ontruiming daarvan, woensdag, ging opnieuw gepaard met geweld. Zeker zes agenten raakten gewond doordat enkele demonstranten met stenen, zwaar vuurwerk en verfbommen gooiden en agenten bespoten met brandblussers en ammoniak. Meer dan tweehonderd demonstranten zijn aangehouden. Zij spreken op hun beurt van buitensporig politiegeweld, met wapenstokken, honden en pepperspray.
Ook de stad en de universiteit is fysieke schade toegebracht. Honderden bakstenen uit de straten. Kostbare kunst vernield. Graffiti op de muren. Tijd om de wonden te likken is er echter niet. Terwijl burgemeester Femke Halsema zich vrijdag tegenover de gemeenteraad moest verantwoorden, vond er opnieuw protest plaats. Zaterdag staat een grote demonstratie gepland op de Dam. Maandag is er een ‘walk-out’ op de UvA voorbereid. En zondag is vermoedelijk geen rustdag.
Ondertussen dringt de vraag zich op wat we hier eigenlijk gadeslaan. In Den Haag zijn ze er heel stellig over. „Puur tuig”, oordeelde Justitieminister Dilan Yesilgoz (VVD). „Antisemitisme”, zeiden premier Rutte en staatssecretaris Eric van der Burg van de VVD in een reactie. „Dat krijg je ervan als je de grenzen wagenwijd laat openstaan”, aldus PVV-leider Geert Wilders.
Cement
In Amsterdam klonken de autoriteiten gematigder. De UvA is de voorbije week herhaaldelijk in gesprek gegaan met demonstranten, toonde naar eigen zeggen begrip voor de actie, publiceerde een lijst met Israëlische samenwerkingen en stelde tijdelijke bevriezing daarvan voor gedurende een ‘brede dialoog’. Maar een boycot van Israël ging de universiteit te ver – net als bezetting van haar eigen percelen.
Burgemeester Femke Halsema (links) en korpschef Frank Paauw (midden) luisteren in de gemeenteraad naar de inbreng van Sophie Schwartz.Foto Bram Patreus
Burgemeester Halsema sloeg vrijdag tegenover de gemeenteraad ook een milde toon aan. Ze noemde het geweld tussen actievoerders en politie „naar om te zien” en riep gewonde demonstranten op aangifte te doen. Ze had geprobeerd de UvA en de studenten „tot elkaar” te laten komen en noemde de studentenwoordvoerders „geëngageerd en intelligent”.
Tegelijk verdedigde ze het politieoptreden. Daartoe was „niet lichtzinnig besloten”. Dit was geen vreedzame demonstratie geweest, zei Halsema donderdag al op televisie, dit was een bezetting van gebouwen. „En er lagen op het dak stenen klaar om naar de politie te gooien.”
korpschefFrank Paauw Ik heb heel nette, vredelievende mensen gezien, en straattereur
De politie moest wel ingrijpen, beaamde korpschef Frank Paauw op de radio, omdat er strafbare feiten waren geconstateerd en aangiften van de UvA lagen. Pauw zei ook dat de politie altijd de-escalerend optreedt. Hij had tussen de demonstranten „heel nette, vredelievende mensen gezien die ik helemaal niet eens bij politiegeweld in de búúrt wil hebben”.
Lees ook ‘Herhaal wat ik zeg’, klinkt het ’s nachts op de campus van de UvA. ‘Vertel de politie niets. Raak niet in paniek’
Tegelijk zei Paauw dat er een „vesting” was gebouwd met „zeer professionele barricades”, „er stonden mensen cement te mengen”. Hij zag daarin bewijs dat het niet alleen studenten waren in het protest. Hij noemde dat „gekaapt door groepen, met name anarchistische groepen als Antifa en de kraakbeweging”. Hij sprak van „straattereur”.
Zijn verklaring voor de verbreding van het studentenprotest was dat er in de samenleving na corona resten „anti-overheidssentiment” gebleven zijn, en het maatschappelijk klimaat nog altijd is gepolariseerd. Hij noemde „de vreselijke toestand” in Gaza „brandstof voor de polarisatie hier”.
Anti-establishment
Dat sentiment – anti-establishment – was de voorbije week ook merkbaar in de Amsterdamse straten. Daar hoorde je geregeld: „Fuck Halsema” op repeat en in koor. En ook: „Tout le monde déteste la police” – uit zo’n duizend kelen. „We are victimized by police violence, thanks to mayor Halsema”, galmde het donderdagavond door de megafoon over het Spui.
Organisatoren riepen de demonstranten daar wederom op niet met de pers te praten. „Media bagatelliseren het geweld van Israël en de politie”, verklaarde een student op het Spui na enig aandringen. Ze geloofde niet dat demonstranten geweld tegen de politie hadden gebruikt. „Dat zijn undercoveragenten die vermomd in een keffiyeh geweld uitlokken, zodat de politie kan ingrijpen.”
Het lijkt of sommige groepen volledig langs elkaar heen praten. Op X klinkt het dat het politieoptreden te lief was, en te laat. Op Instagram, waar het al de hele week hartjes en watermeloenen regent, vond men het onnodig en escalerend. Misschien verklaren deze sociale bubbels hoe het kan dat de burgemeester in de aanloop naar Dodenherdenking wel „enorme actiebereidheid” had bespeurd – en uit „ernstige vrees voor ernstige wanordelijkheden” op de Dam extra maatregelen had getroffen – maar de politie deze goed voorbereide protesten volgens een zegsvrouw „niet had zien aankomen”.
Ook over wat de protesten deze week hebben opgeleverd, verschillen de meningen. „Het punt dat de studenten wilden maken is verloren gegaan door de kaping van hun demonstratie”, oordeelde politiechef Paauw. „Eerlijk gezegd vond ik het heel mooi de afgelopen vier dagen. Er is een revolutie gestart en ik had een saamhorig gevoel van broederschap”, zei Sophie Schwartz, beter bekend onder haar artiestennaam Sophie Straat, vrijdag als inspreker tegen de gemeenteraad.
Weltschmerz
Dat saamhorigheidsgevoel onder de honderden demonstranten was tussen de wapenstokken en stapels bakstenen overigens duidelijk zichtbaar. Net als hun energie, betrokkenheid, weltschmerz, diversiteit en tolerantie onderling. Donderdag op het Spui stonden ook Israëliërs van de protestgroep Gate48, en waren bekende activisten van Mokum Kraakt en XR aanwezig. De man die is veroordeeld voor het zwaaien met een fakkel voor het huis van oud-minister Sigrid Kaag was er ook.
Het feit dat verschillende groepen samenkomen kan betekenen dat er „een aanzuigende werking” uitgaat van het protest, zoals de politie stelt, en dat beroepsactivisten en „anarchistische groepen” de „studenten als een schild gebruiken”. Het kan ook een consequentie zijn van intersectionaliteit, de gedachte dat verschillende vormen van maatschappelijk onrecht samenhangen. Gaza staat voor veel demonstranten voor iets groters. Het gaat om meer dan een conflict tussen Israël en Hamas. Het gaat over mensenrechten en wereldwijde ongelijkheid. Over solidariteit en medeplichtigheid.
Lees ook ‘In Israël zijn de academische instellingen diep verwikkeld in de repressie’
Donderdagavond bleef het op het Spui betrekkelijk rustig – op drie verijdelde pogingen om het Maagdenhuis te bezetten na. De organisatoren van het protest riepen studenten om 22.00 uur op naar huis te gaan, maar niet nadat ze twee minuten lang samen in stilte hadden gezeten, met twee vingers in V-vorm in de lucht. Dat stemde de burgemeester „een beetje optimistisch”.
Ook vrijdagmiddag verliep de demonstratie bij het stadhuis, waar Halsema zich moest verantwoorden in een spoeddebat, relatief vreedzaam. Wel werden journalisten uitgemaakt voor „genocide cheerleaders”.
Al met al vond de burgemeester het „een sombere week”, zei ze tegen de raad. Net als tijdens Dodenherdenking pleitte Halsema voor mededogen met elkaar. Want „polarisatie krijgt steeds meer greep op onze stad.”
Acht verdachten die werden opgepakt tijdens de verschillende protesten op en rond gebouwen van de Universiteit van Amsterdam (UvA) de afgelopen dagen moeten langer vast blijven zitten. Dat heeft de rechter-commissaris vrijdag besloten, laat de Rechtbank Amsterdam weten. Van alle demonstranten die werden opgepakt zijn er tweeëntwintig voorgeleid aan de rechter-commissaris. De overige veertien mogen in vrijheid het verdere onderzoek afwachten.
Of opgepakte demonstranten gelijk weer worden vrijgelaten of worden voorgeleid, heeft volgens de politie te maken met de aard van het feit waarvan ze verdacht worden. Openbare geweldpleging of een poging tot zware mishandeling kunnen redenen zijn om iemand voor te geleiden.
Tijdens de protesten werden meerdere ME’ers bekogeld met stenen, zwaar vuurwerk en ammoniak. Ook werd er voor honderdduizenden euro’s aan kunst en andere spullen kapotgemaakt. Op basis van welke verdenkingen de acht verdachten precies vastzitten laat de rechter-commissaris niet weten.
Vanaf maandag protesteerden studenten meerdere dagen, op verschillende locaties in de binnenstad van Amsterdam, tegen het beleid van de UvA. Zij eisen dat het bestuur alle banden met Israëlische organisaties verbreekt. Verschillende keren heeft de ME de demonstraties met geweld moeten beëindigen.
Lees ook Studentenraad UvA eist aftreden College van Bestuur en openlijke excuses voor inzet ME
De Centrale Studentenraad (CSR) van de UvA eist dat het College van Bestuur (CvB) van de universiteit opstapt en een „publieke verontschuldiging voor het buitensporige geweld” maakt. Dat laat de studentenraad vrijdag weten in een persbericht. De eis is een reactie op het gewelddadige optreden van de Mobiele Eenheid (ME) tijdens de meerdaagse studentenprotesten op en rond universiteitsgebouwen in de stad.
De studenten bepleiten dat hun toevlucht tot protest „niet meer dan redelijk was”. Volgens hen nam het CvB de voorstellen van de studenten, om de banden tussen de universiteit en Israëlische instellingen te verbreken, „niet serieus” en zouden democratische vertegenwoordigers van de studenten „consequent buiten spel” zijn gezet. Ze hekelen de keuze van het universiteitsbestuur om de politie in te zetten om de protesten te beëindigen. „Het CvB heeft studenten onderworpen aan bruut geweld, met als gevolg vele hevige verwondingen.” De studenten vinden dat de universiteit juist het demonstratierecht binnen de academische gemeenschap had moeten faciliteren, in plaats van deze neer te laten slaan.
De CSR besteedt in de brief ook aandacht aan de door demonstranten aangerichte vernielingen en gewelddadige incidenten. Zo werd voor honderdduizenden euro’s aan kunst en huisraad uit de universiteitsgebouwen gesloopt en bekogelden demonstranten de politie met stenen, zwaar vuurwerk en ammoniak. De studentenraad roept alle studenten op om „volledig vreedzaam” actie te blijven voeren, maar zegt ook te begrijpen dat studenten boos werden door de „constante gewelddadige escalatie” vanuit het CvB.
Hoewel de studenten de vernielingen betreuren, is het echte probleem volgens hen de medeplichtigheid van Nederland aan „wat veel weg heeft van genocide in Gaza” en het politieoptreden tegen studenten die de straat op gaan om daar aandacht voor te vragen.
Lees ook Tweehonderd mensen protesteren, voorlopig rustig, bij stadhuis Amsterdam
Het protest bij de ingang van het Amsterdamse stadhuis dat om 13.00 uur begon, verloopt rustig. Zo’n tweehonderd mensen zitten en staan in een grote kring bij elkaar rond een meterslange Palestijnse vlag. ‘Stop genocide Gaza’ staat op een groot spandoek. Ze hebben toestemming om tot 21.00 uur demonstreren, zegt de organisatie. Binnen debatteert burgemeester Femke Halsema met de Amsterdamse gemeenteraad over het verloop van studentenprotesten afgelopen dagen.
Buiten herhalen studenten de eis van de afgelopen dagen, dat de universiteit de banden met Tel Aviv moet verbreken. Ook roepen ze: „Since 1948, Israel is an illegal state”. En: „brick by brick, wall by wall, Zionism has to fall”.
Anderen delen water en appelkoeken aan elkaar uit, of tekenen met stoepkrijt hun eisen op de grond. Sommige passanten scanderen spontaan mee. Een man met een IKEA-tas waar zijn net gekochte bleekselderij nog uitsteekt bijvoorbeeld. Een vrouw in hardloopkleding onderbreekt haar rondje om mee te doen.
Rafick (30) is naar het protest gekomen „uit lichte wanhoop”. Meer dan 15.000 kinderen zijn gedood, zegt hij, en nog duizenden zijn wees. „Er worden kinderen vermoord door bommen en hongersnood, maar onze regering onderneemt niets om dit te stoppen.”
De demonstranten zijn ook boos om het politieoptreden de afgelopen dagen. Ze roepen vanaf ongeveer half vijf dat Halsema moet aftreden, omdat ze met haar acties indirect een genocide zou steunen. Ze moet haar excuses aanbieden, roepen demonstranten. ‘Mainstream media’ worden gewantrouwd: zij vertellen de halve waarheid, verdraaien hoe het écht gegaan is in de afgelopen dagen, zeggen demonstranten. De politie is aanwezig met een vredeseenheid. In de directe omgeving van de demonstratie is geen Mobiele Eenheid te zien.
Lees ook Tweehonderd mensen protesteren, voorlopig rustig, bij stadhuis Amsterdam
Wie een lollig gesprekje verwacht met Tim Fransen – behalve filosoof ook cabaretier tenslotte – zit ernaast. Vriendelijk, ingetogen, schuift hij aan in een Amsterdams restaurant. Iets verlegens heeft hij zelfs. „Op een drukke bruiloft laatst heb ik me een kwartier lang op het toilet opgesloten”, zegt hij. „Met de deksel omlaag, een lang nieuwsartikel op mijn telefoon. Om tot mezelf te komen. Dat doe ik eigenlijk heel vaak.”
Fransen (36) heeft net een nieuw boek geschreven: In onze tijd, leven in het Calamiteitperk. Zo noemt hij het tijdperk van crises waarin we de afgelopen jaren zijn beland: oorlog, opwarming van de aarde, biodiversiteitsverlies, snelle maatschappelijke veranderingen door technologie.
Geen lichte kost, maar dat is ook niet zijn stiel. „Mijn eerste voorstelling ging over de zin, of zinloosheid, van het bestaan. De tweede heette Het kromme hout der mensheid. De laatste ging over de vraag of de mens meer goeds of slechts toevoegt aan het universum”, somt hij droogjes op. Hij won er twee Poelifinario’s mee, een prestigieuze cabaretprijs.
Loodzware thema’s dus – maar verder gaat het wel goed met ’m, zegt hij. Zijn nieuwe boek is de uitwerking op papier van waar hij altijd al mee bezig was: de grote vraag hoe te leven in deze tijd van omwentelingen.
En dat zijn er nogal wat de laatste jaren. Terwijl: het gíng zo lekker. Het kon niet op tussen de val van de Muur in 1989 en de aanslagen van 11 september 2001: die ongekende periode van maatschappelijke en economische voorspoed in veel westerse landen komt exact overeen met het tijdvak waarin Fransen, geboren in 1988, is opgegroeid.
Die blije tijd lijkt nu definitief voorbij. Fransen ziet één specifieke hoofdverdachte voor het laten ontsporen van die voorspoed: het vooruitgangsoptimisme van die jaren.
Kort samengevat was de algemeen geaccepteerde houding volgens hem: de wereld zou alsmaar beter worden, als wetenschap, vrije markten en technologische innovaties maar alle ruimte zouden krijgen. En dat blijkt toch nét anders uit te pakken.
Maar om dan het optimisme daarvan de schuld te geven – wat is er nou mis met optimisme?
„Op zichzelf niks. Maar onder het mom van onschuldig optimisme zijn een paar heel gevaarlijke aannames en ideeën meegesmokkeld.
„Neem het economische idee van de ‘onzichtbare hand’: dankzij de markt pakt het nastreven van ons eigenbelang in ieders voordeel uit, is de theorie. En het idee dat oneindige groei überhaupt mogelijk is op een eindige planeet. Beide zijn illusies gebleken: ongelijkheid groeit en planetaire grenzen worden overschreden, en dat veroorzaakt allerlei maatschappelijke en ecologische problemen. Precies de dingen waaraan we al die welvaart te danken hebben, zijn ook de dingen die zich nu tegen ons keren.”
Het vooruitgangsgeloof heeft volgens Fransen de samenleving iets essentieels afgenomen: „Het besef dat vooruitgang niet vanzelfsprekend is, maar iets precairs dat onze constante inzet en zorg vereist.”
Dus het is de hoogste tijd om met dat vooruitgangsoptimisme af te rekenen?
„Optimisme of pessimisme: dat zijn psychologische reacties op een onvoorspelbare toekomst, meer coping-mechanismes dan strategieën om tot een functionerende samenleving te komen. Een optimist heeft het blijkbaar voor zichzelf nodig om te denken: ‘Dit komt wel goed’. Voor een pessimist werkt het juist beter om te denken: ‘Dit zal wel niks worden’.”
Weg met zowel optimisme als pessimisme dus, Fransen is zelf meer van de hóóp. Optimisme is volgens Fransen, en veel denkers met hem, een te gemakzuchtige houding, terwijl hoop een veel actievere houding vergt.
Hoop is de mogelijkheid te kunnen blijven kiezen tussen goed en slecht
Wat bedoel je daarmee?
„Hoop is de mogelijkheid om te kunnen blijven kiezen tussen goed en slecht. Er hangt een soort sluier over de toekomst, en die kan ook wegtrekken, maar alléén als we collectief de juiste beslissingen nemen.”
Hoop is zo bezien een stuk voorwaardelijker dan optimisme, het is harder werken. En het is volgens hem de enige uitweg uit het Calamiteitperk, dus. Maar hoe kan die hoop eruitzien? Fransen verkent in zijn boek grote ideeën over een rechtvaardiger belastingstelsel en een mondiale grondwet, andere politieke instituties, en vooral: het opnieuw uitvinden van burgerschap.
Hoe moeten we volgens jou dat burgerschap invullen?
„De politiek wordt gezien als een soort klantenservice die problemen moet oplossen, terwijl wij ons lekker wentelen in onze rechten en vrijheden.”
Volgens hem zijn veel Nederlanders zich tegenover de overheid gaan opstellen als consumenten. Als burger kom je, anders dan als consument, niet alleen wat halen maar ook wat brengen, zegt Fransen. „Maar de overheid moet daar actief aan meewerken. Verwar het niet met het idee van de ‘participatiesamenleving’. Het doel is niet een overheid die verantwoordelijkheid afwentelt op burgers en publieke voorzieningen ontmantelt. Het gaat om het actief cultiveren van politieke deugden en actief burgerschap.”
Ziet je dat al ergens gebeuren?
„Misschien wel het meest beloftevolle idee vind ik burgerberaden. Het idee is simpel: een door loting samengestelde groep ‘gewone’ burgers komt een aantal keer samen om zich over een specifiek maatschappelijk vraagstuk te buigen. Dit gebeurt onder leiding van gespreksleiders en met ondersteuning van inhoudelijke experts. En er zijn koekjes.”
Onlangs was er één in Haarlem over oplossingen voor klimaatverandering, het beraad kwam met concrete plannen voor meer groen en minder auto’s in de stad, iets dat ook offers van de bewoners zelf zal vergen. Fransen haalt een vrouw aan die er aan meedeed. „Zij beschreef het mooi: ‘Elke keer dat we er naartoe gingen voelden we ons individu. Elke keer dat we er vandaan kwamen voelde we ons wij van het burgerberaad.”
Burgerschap klinkt mooi, maar biedt het een oplossing voor mondiale problemen zoals biodiversiteitsverlies en klimaatverandering?
„We hebben een biodiversiteitsprobleem, maar heel veel mensen hebben nu gewoon een woestijn aan tegels in hun tuin liggen. Terwijl uit onderzoek blijkt dat als we al die tegeltuinen omvormen tot bijen-paradijsjes, dat een enorm verschil kan maken. Natuurlijk is het niet de silver bullet, die alle problemen in één keer oplost, maar het is een belangrijk onderdeel van de noodzakelijke verandering.”
Hij noemt nog een ander voorbeeld, uit Groningen. Die gemeente heeft laatst aan bewoners gevraagd of ze willen helpen met het opvangen van regenwater in hun eigen tuin. Want het water spoelt nu allemaal weg, en er dreigen tekorten tijdens de steeds drogere zomers. Dat is een grootschalig probleem dat bijna onoplosbaar lijkt, totdat je burgers er actief bij betrekt, volgens hem.
Dat veel Nederlanders zich opstellen als consument in plaats van als burger, blijkt volgens Fransen wel uit hoe sommige bewoners op het verzoek van de Groningse gemeente reageerden: „De politiek mag niet achter mijn voordeur komen, en al helemaal niet in mijn achtertuin.”
Een nogal armoedige opvatting van vrijheid, vindt hij: „Vrijheid betekent op die manier dat je volledig je eigen gang mag gaan, zelfs als dat schadelijke maatschappelijke gevolgen heeft. Je leunt achterover met een cocktail in je ene hand, en een stembiljet in de andere hand.”
Wij kunnen alleen samen met elkaar bepalen welke vrijheidsinperking we wel en niet rechtvaardig vinden, dat gesprek moeten wij zélf voeren
Maar wie is Tim Fransen om te bepalen hoe andere mensen leven, hoe ze zich verhouden tot de overheid, of hoe ze hun tuin inrichten?
„Daarvoor haal ik graag Charles Taylor erbij. Charles Taylor, de Canadese filosoof, niet Charles Taylor, de massamoordenaar en ex-dictator uit Liberia.”
Die filosoof gebruikt het voorbeeld van stoplichten ter verdediging van vrijheidsinperkingen door het collectief. Stoplichten zijn óók een inperking van vrijheid, maar wel behoorlijk verdedigbaar vanwege de evidente voordelen.
„Wij kunnen alleen samen met elkaar bepalen welke vrijheidsinperking we wel en niet rechtvaardig vinden, dat gesprek moeten wij zélf voeren. Dat zou de kern moeten zijn van wat democratie betekent.”
Volgens hem is het ontbreken van zo’n moreel gesprek over hoe mensen hun burgerschap inrichten, ook een gevolg van de gemakzucht die er door het vooruitgangsoptimisme van de jaren negentig is ingeslopen. „Want we hebben toen besloten dat iedereen voor zichzelf wel mag bepalen wat goed is.”
Na zo’n pleidooi is het natuurlijk wachten op de vraag: wat doe je zélf om een goede burger te zijn?
„Ik leg elke nacht een paar kinderen om, dat zijn tenslotte de grootste veroorzakers van toekomstige uitstoot”, zegt hij droogjes.
„Maar serieus, laten we dat gesprek voeren met elkaar: wat is nou acceptabel? Wat doe je zelf eigenlijk? Hoe vaak mag je vliegen in één jaar, of in vijf jaar? Wat vinden wij als democratisch burger? Hoe zet jij je in voor een betere samenleving? Het voeren van dat gesprek vind ik interessanter dan de vraag of ikzelf wel helemaal vegetarisch eet, om me te kunnen betrappen op hypocrisie, want met die ondertoon wordt die vraag nu vaak gesteld.”
Hij is overigens wel vegetariër, vertelt hij, maar wat betreft duurzaamheid ook weer geen heilig boontje. „De enige manier om niet hypocriet te zijn, is om er helemaal geen principes op na te houden.”
Het is dus tijd om het over dit soort ethische vragen te hebben, vindt Fransen. „Hoeveel mensen hoor je tegenwoordig wel niet zeggen ‘ik kijk geen nieuws meer want ik word er somber van’. Alsof dat acceptabel is, alsof dat een goed idee is in een democratie. Dat we ervoor kiezen om ons niet meer te laten informeren, niet meer betrokken te zijn. Toch is dat nu een vrij geaccepteerd standpunt.”
Het doel van zijn boek en zijn voorstellingen is om afgehaakte mensen weer aan te laten haken bij de grote uitdagingen van deze tijd. Want dat ziet hij toch wel een beetje als zijn eigen taak als burger, blijkbaar.
Het besluit om de Mobiele Eenheid (ME) meerdere dagen in te zetten bij de studentenprotesten van de UvA is „niet lichtzinnig genomen”. Dat laat burgemeester Femke Halsema (Groenlinks) vrijdag weten in een schriftelijk feitenrelaas namens de Amsterdamse veiligheidsdriehoek (burgemeester, Openbaar Ministerie en politie). De brief verscheen vlak voor het spoeddebat in de raad over de pro-Palestijnse protesten dat om 13.00 uur is begonnen.
Het feitenrelaas beschrijft in chronologische volgorde de overwegingen van de driehoek tijdens de protesten die zich vanaf maandag op verschillende locaties in de binnenstad voltrokken en vaak gewelddadig door de ME werden afgebroken.
Halsema schrijft dat een groot deel van de protesten op meerdere dagen en plekken vreedzaam verliep. De meerderheid van de studenten zou herhaaldelijke oproepen om het terrein te verlaten hebben opgevolgd, waarna een groep demonstranten overbleef van wie de driehoek niet kon inschatten wat hun intenties waren. Zij zouden volgens de burgemeester uit zijn op confrontaties met de politie. ME’ers werden bekogeld met stenen, zwaar vuurwerk en ammoniak en demonstranten bekladden politiebusjes met leuzen als „fascist pigs”. In totaal raakten zes agenten gewond.
Halsema schrijft dat het primair de verantwoordelijkheid is van het UvA-bestuur om te voorkomen dat haar gebouwen of terreinen worden bezet. „De politie is geen beveiligingsorganisatie”, zegt ze daarover. Op alle drie de dagen is daarom lang gewacht met politieoptredens. Het besluit om toch op verschillende momenten de ME in te zetten is volgens de burgemeester steeds genomen als sprake was van „huis- of erfvredebreuk, grove vernielingen, opstootjes”, als de bereikbaarheid van hulpdiensten niet gegarandeerd kon worden en contact tussen politie en demonstranten ontbrak.
De burgemeester roept iedereen die tijdens de demonstraties gewond raakte op om aangifte te doen of een klacht in te dienen en benadrukt dat alle inzet van geweld door de ME zal worden geëvalueerd.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115439218-f6c49e.jpg|https://images.nrc.nl/iP-xsBfUETl_7W9DRkD2-9_TaDM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115439218-f6c49e.jpg|https://images.nrc.nl/ykgjY-2CnCxOZ-bhPu4Fb-HOynA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115439218-f6c49e.jpg)
