N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Hevige strijd In Soedan wordt sinds dit weekend zwaar gevochten tussen het regeringsleger en een machtige militie. De burgers staan buitenspel, zoals vaker in Soedan waar de militairen vanouds de dienst uitmaken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99391063-7e7a71.jpg)
Soedan is vermoedelijk het enige land ter wereld met twee nationale legers. Bovendien zijn er nog eens talrijke andere losbandige strijdgroepen. Het land maakte ook al meer militaire staatsgrepen mee sinds zijn onafhankelijkheid dan enig ander Afrikaans land. Maar het huidige gewapende conflict binnen de strijdkrachten, dat dit weekeinde uitmondde in hevige gevechten in de hoofdstad Khartoem en elders, is veel gevaarlijker dan een coup: het dreigt Soedan in een burgeroorlog te storten. Het heeft al tientallen burgers al het leven gekost.
„Dat een onhandelbare militie onderdeel uitmaakt van het nationale leger heeft altijd een bedreiging gevormd voor de levensvatbaarheid van Soedan”, zegt een hoogleraar politocologie in Khartoem, die anoniem wil blijven.
De Soedanese strijdkrachten, met aan het hoofd legerleider en president Abdul Fattah Burhan, bestaat uit verscheidene facties: het oorspronkelijke reguliere leger en de honderdduizend man sterke Rapid Support Forces (RSF) van Mohamed Hamdan Dagalo, alias Hemedti. Dit is een militie die voortkwam uit de Janjaweed, een moorddadige krijgsmacht uit het westelijke Darfur. Daarnaast opereren er ook nog andere geallieerde milities onder de nationale vlag, evenals voormalige rebellenbewegingen en de geheime dienst.
Soldaten verhuren
Iedere groep opereert min of meer autonoom en vergaart zijn eigen inkomen door economische activiteiten, zoals mijnbouw en im- en exportbedrijven, of door soldaten te verhuren zoals voor de oorlog in Jemen. De competitie gaat om geld, macht en de enorme ego’s en ambities van de leiders.
Bondgenootschappen tussen deze groepen zijn nooit permanent. Burhan vocht begin deze eeuw met Hemedti samen in een oorlog in Darfur, een oorlog die de Verenigde Staten ooit een genocide noemde van Arabische tegen Afrikaanse Darfuri. Ze deden dat onder regie van de toenmalige president Omar al-Bashir.
Bashir zette een caleidoscoop van militaire strijdkrachten op, zoals het reguliere leger, de Volksstrijdkrachten, de geheime dienst en milities. Alle eenheden beschikten over zwaar militair materieel en beconcurreerden elkaar voor fondsen. Dertig jaar lang beschermde deze verdeel-en-heerspolitiek hem tegen militaire coups. Hemedti’s RSF heette de lijfwacht van Bashir te zijn. Na mij de zondvloed, moet Bashir hebben gedacht over de kans te worden afgezet.
Volksopstand
Burhan en Hemedti hielpen bij een volksopstand in 2019 Bashir afzetten. Maar beiden keerden zich vervolgens tegen de burgerdemonstranten en lieten tientallen betogers doodschieten. Toen ze in 2021 het hybride militaire/burger overgangsbewind omver hadden geworpen, begon Hemedti afstand te nemen van Burhan en noemde deze coup later een vergissing. Sinds de zaterdag uitgebroken gevechten tussen de soldaten van Burhan en Hemedti bestempelt Hemedti Burhan als een misdadiger en Burhan zwoer Hemedti’s strijdkrachten voor eens en altijd uit te schakelen.
De definitieve breuk tussen beide generaals ontstond de afgelopen dagen tijdens gesprekken over een nieuw overgangsbewind tussen legerleiders en een coalitie van burgergroepen – burgers die overigens net als de strijdkrachten onderling zijn verdeeld. Onderdeel van het nog te tekenen akkoord was de integratie van de RSF in het reguliere leger. Tot nu toe verbleven Hemedti’s strijdkrachten veelal op eigen bases.
Terwijl Hemedti en Burhan ruziemaakten over het tijdsbestek voor deze integratie, maakten hun soldaten zich op voor de confrontatie. De strijd zaterdagochtend lijkt te zijn begonnen door Burhan, met een aanval op een basis van de RSF in de wijk Sport city in Khartoem. Burhan zond een deel van zijn luchtmacht vanuit Khartoem naar een basis bij Marowe, om die reden was dat een van de eerste doelen die de RSF onder vuur nam.
Hemedti liet al eerder doorschemeren de nieuwe president te willen worden. Om die ambitie waar te maken moest Burhan op een zijspoor worden gezet. Dat leidde tot tweespalt in het leger en nu het doemscenario van een burgeroorlog. „Het leger zal hem niet oneindig dulden”, voorspelde een journalist tegen NRC al een jaar geleden in Khartoem. „Als Hemedti niet wordt gestopt, breekt een burgeroorlog uit”, zei hij toen.
Burgers buitenspel
Behalve dat de kogels sinds zaterdag over hun hoofden vliegen, staan de burgers buitenspel bij dit gevecht tussen de twee generaals. In het uiterst diverse en uitgestrekte Soedan hebben de strijdkrachten vrijwel altijd de dienst uitgemaakt ten koste van de burgers. Dat begon al ver voor de onafhankelijkheid in 1956. In 1882 nam een gigantisch leger van de islamitische kruisvaarder de Mahdi (de Uitverkorene) de macht over van een Brits-Turkse bezettingsmacht. De Britten heroverden enkele jaren later het land. Sindsdien is de politiek vrijwel altijd gedomineerd door militairen. De enige daadwerkelijke nationale instelling was het nationale leger, in de verste uithoeken van het land gaf alleen de aanwezigheid van deze mannen in groengrauw kaki de indruk dat Soedan als staat bestond.
De milities horen ook al veel langer bij het Soedanese mozaïek. Het is een oude politiek van heersers in Khartoem: omdat het land zo uitgestrekt is, zetten ze milities in bij de bestrijding van opstanden in de periferie. De Britse kolonisten begonnen ermee en onafhankelijke regeringen zetten dit beleid voort. Zuid-Soedan ondervond de desastreuze gevolgen van deze strategie toen miljoenen bewoners door talrijke Arabische milities en regeringssoldaten werden gedood en hun dorpen in de as zijn gelegd. In Darfur paste de overheid in 2002 en 2003 eveneens zo’n beleid van verschroeide aarde toe: meer dan 200.000 doden en honderdduizenden ontheemden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99264432-c93c34.jpg)
