Waar Koningsdag een feestelijke aangelegenheid zou moeten zijn, veranderde de dag voor sommigen in een nachtmerrie. Op sociale media, waaronder X en Instagram, verschenen tientallen compromitterende foto’s en video’s van halfnaakte mannen en vrouwen, die ofwel seks hadden in het openbaar ofwel aan het wildplassen waren. De mensen hadden geen toestemming gegeven voor het verspreiden van de beelden.
Massaal werd een filmpje gedeeld waarop een man en een vrouw te zien zijn, die seks lijken te hebben tussen geparkeerde auto’s op de Keizersgracht in Amsterdam. De politie doet onderzoek naar verkrachting, nadat de vrouw zich heeft gemeld. Een verdachte is inmiddels opgepakt.
Lees ook
Verdachte aangehouden in onderzoek naar mogelijk verkrachtingsfilmpje Koningsdag
Verspreiden van beelden zonder toestemming gebeurt vaker. Begin april werden zonnebadende vrouwen in bikini op een stadsstrand in Amsterdam met een verborgen camera gefilmd, waarna de video op YouTube werd gezet. Al snel waren de beelden meer dan drie miljoen keer bekeken. Raadslid Elise Moeskops (D66) vroeg om nieuwe regelgeving, zei ze tegen Linda.nl: „We hebben ergens een stoffig wetsartikel dat heimelijk filmen verbiedt, maar eigenlijk zijn er te weinig middelen.” Een paar dagen geleden ontdekte Omroep Brabant dat er rond Eindhoven en de Efteling een man geheime opnames maakte en op TikTok en Telegram plaatste van zichzelf terwijl hij probeerde vrouwen te ‘versieren’.
Seksueel misdrijf
De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema riep op de beelden van de mogelijke verkrachting tijdens Koningsdag te verwijderen en veroordeelde de personen die ze hadden verspreid: „Het maken en verspreiden van dit soort beelden is niet alleen strafbaar, maar ook diep vernederend en kwetsend.”
Wanneer is het publiceren en verspreiden van video’s die zijn gemaakt op openbare plekken inderdaad strafbaar? Waar ligt de grens tussen een video die slechts onfatsoenlijk is, en een strafbare video? En wat kunnen mensen doen als zij te zien zijn op dergelijke opnames?
„Dit is geen gemakkelijke kwestie”, zegt Zakaria El Wali, strafrechtadvocaat bij het Amsterdamse kantoor Hartman & Van Vliet. „In principe mag je filmen in openbare ruimtes zoals de straat. Het valt in zekere zin onder de vrijheid van meningsuiting, zelfs als je dat in het geheim doet.” Bij seksuele handelingen ligt dat anders. Lange tijd gold het maken en online zetten van seksueel beeldmateriaal als een misdrijf tegen de openbare orde. Dit veranderde in 2023, toen de Tweede Kamer besloot om artikel 137h in het Wetboek van Strafrecht te zetten. „Nu is het maken en verspreiden van zo’n filmpje een seksueel misdrijf. Daarvoor heb je speciale rechercheurs en rechtsbijstand, dus slachtoffers worden dan ook extra geholpen”, aldus El Wali.
Smaad
Het online zetten en delen van de video van Koningsdag is volgens de advocaat zeker strafbaar. Lastiger is het bij gevallen die minder duidelijk onder de noemer ‘seksuele handeling’ vallen, zegt strafrechtadvocaat Peter Schouten. Volgens Schouten is het belangrijk om onderscheid te maken tussen het máken van opnames en het openbaar maken of verspreiden van dit soort beelden. „Bij het filmen hangt het af van de context. Maak je een video op het strand en is er een half ontblote man of vrouw in de verte te zien, dan is niet meteen sprake van een seksuele handeling. Anders zal het zijn als er wordt ingezoomd op geslachtsdelen of specifieke lichaamsdelen.”
Schouten benadrukt dat bij het posten of verspreiden van beelden op internet zonder instemming sneller sprake is van ‘smaad’. Dat wil zeggen dat iemand iets opzettelijk naar buiten brengt, met het doel de ander te beschadigen. Daarbij ligt het zwaartepunt bij de bedoeling van de maker. El Wali is het daarmee eens: „Dat kan bijvoorbeeld als je iemand filmt die aan het zoenen is of wordt versierd, en dat plaatst op internet. Je hebt tegenwoordig van die Snapchat-posts waar bij dat soort filmpjes lach-emoji’s worden geplaatst. Zo van: kijk wat voor idioten dit zijn.”
Of iemand wordt vervolgd, is niet aan eventuele slachtoffers. Dat bepaalt het Openbaar Ministerie. Wat kun je zelf wel doen, als zonder jouw toestemming beelden van jou worden gedeeld? Iedereen heeft een portretrecht en een recht op privacy, benadrukt Lars Boer, privacy-advocaat bij Ploum Advocaten. „Op basis daarvan kan bij een rechtszaak door de rechter besloten worden dat de maker van het filmpje schadevergoeding moet betalen en dat het platform de video moet verwijderen. De rechter zal het belang van de gefilmde daarbij afwegen tegen het belang van de video. Maar het beste kun je allereerst een klacht indienen bij een platform. Die hebben vaak striktere regels.”
Ook de woordvoerder van HelpWanted, dat mensen bijstaat bij online problemen, zegt dat slachtoffers het beste een klacht kunnen indienen bij de sociale mediaplatforms, of zich (anoniem) kunnen melden: „Wij helpen ze bij het verwijderen van de filmpjes. Wij hebben goed contact met deze bedrijven, en desnoods schakelen wij een advocatenkantoor in om een rechtszaak te beginnen. Ook is het belangrijk voor slachtoffers om erover te blijven praten; want praten, dat helpt echt.”
