Een botsing tussen de mensheid en een nieuw soort intelligentie, zo beschrijft Michael Safi, journalist van The Guardian, de afgelopen jaren. Een voorbode van een nieuw tijdperk, waarin kunstmatige intelligentie een steeds grotere rol zal spelen. In de zevendelige serie Black Box portretteert en onderzoekt Safi het begin van dit nieuwe tijdperk: de eerste menselijke ontmoetingen met een zelfdenkende technologie waarvan de makers geen idee hebben wat die eigenlijk precies denkt. Na een inzichtelijke aflevering over het ontstaan van AI volgen verhalen over criminaliteit, liefde, gezondheidszorg en menselijk contact. Soms geven die reden tot zorg, op andere momenten juist reden tot hoop, maar bovenal zijn ze zorgvuldig onderzocht en goed verteld.
De conservatieve Yoon Suk-yeol kwam in 2022 aan de macht, toen zijn partij PPP (People Power Party) de verkiezingen won. Voordat hij president werd was hij de hoogste openbaar aanklager van Zuid-Korea. Als president wist hij nog niet veel verkiezingsbeloften in te lossen.
Yoon speelde toen een belangrijke rol bij de veroordeling van voormalig president Park Geun-hye en haar opvolger Lee Myung-bak wegens machtsmisbruik. Ook de baas van elektronicaconcern Samsung belandde in de gevangenis wegens corruptie door een aanklacht van Yoon.
Tijdens zijn campagne beloofde Yoon de huizencrisis aan te pakken. Ook kondigde hij omstreden maatregelen aan om de economische problemen van Zuid-Korea op te lossen, zoals het verlagen van het minimumloon en het afschaffen van het maximum aantal werkuren per week.
De positie van Yoon Suk-Yeol was al verder verzwakt door de uitslag van de parlementsverkiezingen in mei (2024). Die verkiezingen werden algemeen gezien als een referendum over de regering van Yoon. Zijn binnenlandse politieke agenda, waarbij hervorming van de arbeidsmarkt, het pensioenstelsel en het onderwijs speerpunten zijn, kwam tot dat moment al nauwelijks van de grond omdat hij geen parlementaire meerderheid had.
Met de verkiezingen in mei verloor hij nog meer armslag omdat de Democratische partij (DPK) toen zetels won.
In opspraak
In de aanloop naar de parlementsverkiezingen in mei kwam Yoon Suk-Yeol ook in de problemen omdat een filmpje circuleerde waarin zijn vrouw een peperdure Dior-handtas aannam van een Koreaans-Amerikaanse predikant.
Die predikant, Choi Jae-young, beweerde dat hij in ruil voor de tas met een geschatte waarde van 2.100 euro een audiëntie zou hebben gekregen bij de als invloedrijk geldende presidentsvrouw. In het gefilmde gesprek met Choi zei de vrouw van Yoon Suk-Yeol dat ze zich „actief wil mengen in de betrekkingen tussen Noord- en Zuid-Korea”.
Halverwege november (2024) was van een crisissfeer nog geen sprake rond Yoon Suk-Yeol. Een medewerker maakte toen bekend dat hij voor het eerst in tien jaar weer ging golfen om ,,soepele gesprekken” te kunnen voeren met de zojuist verkozen Amerikaanse president Donald Trump.
Lees ook
Handtas voor ‘Marie Antoinette van Zuid-Korea’ brengt president Yoon in het nauw
Liveblog
Hoofd regeringspartij Zuid-Korea tegen uitroepen noodtoestand door eigen president, ook VS reageren
Er is grote onrust ontstaan onder de achterban van D66 in Rotterdam over uitspraken van hun fractievoorzitter Agnes Maassen. Zij zei dinsdag in NRC dat als een kwetsbare ongedocumenteerde dakloze op straat overlijdt, D66 uit de coalitie stapt. „Dat is onze grens, onze rode lijn”, zei Maassen.
Met instemming van D66 sluit de gemeente per 1 januari de opvang voor deze groep. Dat is veel partijleden in het verkeerde keelgat geschoten. „Dit is toch te gek voor woorden”, briest lid Wichard de Wolf. „We staan toe dat de allerkwetsbaarsten op straat terechtkomen en pas als er iemand overlijdt, is dat een rode lijn?”
In Rotterdam, Amsterdam, Utrecht, Eindhoven en Groningen financiert het Rijk opvang voor kwetsbare ongedocumenteerden. Asielminister Marjolein Faber (PVV) kondigde onlangs aan dat ze per 1 januari de financiering van deze zogeheten Landelijke Vreemdelingen Voorzieningen (LVV), beter bekend als de bed-bad-broodregeling, wil beëindigen. Vier van de vijf gemeenten weigerden de opvang te sluiten en besloten die zelf te betalen. Rotterdam besloot als enige anders: de coalitie van Leefbaar, VVD, Denk en D66 stopt per 1 januari 2025 helemaal met de regeling.
Lees ook
De bed-bad-broodregeling stopt, ongedocumenteerden in Rotterdam dagen de gemeente
Motie
D66 vond dat lastig, maar fractievoorzitter Agnes Maassen wilde daar geen breekpunt van maken, omdat die afspraak in het coalitieakkoord staat. Veel leden was een andere mening toegedaan, maar een motie die werd ingediend tijdens een afdelingsvergadering, haalde het niet.
Deze week stappen de 25 ongedocumenteerden uit de Rotterdamse LVV-opvang naar de rechter en dagen de gemeente. Het plots op straat zetten van ongedocumenteerden met wie afspraken werden gemaakt over hun opvang, is tegen de wet, zo zal hun advocaat Pim Fischer betogen. Ook druist het opeens opdoeken van de LVV volgens de advocaat in tegen Europese afspraken.
Wat als de rechter de ongedocumenteerden in het gelijk stelt? „Dan moet het college die uitspraak volgen en de opvang openhouden”, zegt oud-D66-wethouder Adriaan Visser. „In dat geval heeft de rechter bepaald wat beschaving is. Wíj moeten laten zien wat beschaving is.”
D66 is een sociaal-liberale partij, vervolgt Visser. „In onze missie staat: ‘Wij kiezen voor een land waarin we iedereen vrij laten, maar niemand laten vallen.’ Moet ik nog meer uitleggen?”
Moed
Visser begrijpt dat fractievoorzitter Maassen zich aan de gemaakte afspraken wil houden. Dat moet ook het uitgangspunt zijn, zegt hij. „Maar nu moet ze de politieke moed hebben om te zeggen: déze keer niet.”
Zo staat ook architect en D66-lid Ard Buijsen erin. Ook al vindt hij dat de partij nooit in de coalitie had moeten stappen, met een partij als Leefbaar Rotterdam die volgens hem steeds rechtser en conservatiever wordt. „De prijs om in het college te blijven, is nu in elk geval te hoog. Je kan niet al je principes inleveren.”
Het is belangrijk om bij je kernwaarden te blijven, maar die zijn niet in beton gegoten
De onrust borrelt al lang, zegt beleidsadviseur en partijlid Jelrik Westra. „Mijn grote probleem met de houding in de fractie is dat mensen op straat niet langer als de ondergrens geldt, maar mensen die sterven op straat. Dat moet onze partij toch niet willen?”
Volgens Westra zijn er twee kampen. Het eerste begrijpt de moeilijke positie van een partij in een coalitie. Het tweede vindt dat de partij een morele grens is overgegaan. „Laat het duidelijk zijn: ik zit in dat tweede kamp.”
Kampen
Shermin Amiri, werkzaam voor een adviesburau, is een D66-lid uit het eerste kamp. „Het is belangrijk om bij je kernwaarden te blijven, maar die zijn niet in beton gegoten. Er moet ruimte blijven voor flexibiliteit en aanpassingsvermogen.”
De partij moet niet ruziën, maar van koers veranderen, vindt Amiri. „Het gaat niet alleen om die 45 mensen die de opvang uit moeten. Daar wordt vast wel een oplossing voor gevonden.” Volgens Amiri moet de aandacht uitgaan naar het rap groeiende aantal daklozen in de stad. „Iedereen snapt toch dat elke Rotterdammer baat heeft bij een oplossing voor de vijfduizend daklozen?”
Volgens Amiri moet de partij harder haar best doen om dat duidelijk te maken, maar wel vanuit de coalitie. „Dit probleem overstijgt elke coalitie.”
Lees ook
In Nederland zonder verblijfsrecht: S. zwierf jaren rond, belandde in een cel, en pas op het vliegveld blijkt dat hij tóch mag blijven
Geen enkel groot onlineplatformbedrijf voldoet aan EU-regels voor veiligheid en transparantie. Dat blijkt uit de eerste onafhankelijke beoordeling die negentien platforms, waaronder Meta, TikTok, Google en Amazon, de afgelopen weken moesten publiceren. Het is bijvoorbeeld niet duidelijk hoe de aanbevelingsalgoritmes van deze bedrijven werken. Ook doen de platforms niet genoeg om kinderen te beschermen en halen ze illegale inhoud niet snel genoeg offline.
Sinds dit jaar verplicht de Europese digitaledienstenwet DSA grote techplatforms een accountant aan te stellen die controleert of ze voldoen aan de verplichtingen die uit die verordening voortkomen. Het is voor het eerst dat de bedrijven een externe partij moeten laten meekijken naar, onder meer, de manier waarop ze content modereren, hoe ze omgaan met de veiligheid en privacy van kinderen en of hun algoritmes risico’s opleveren. De afgelopen dagen werden de laatste accountantsverklaringen gepubliceerd. Daaruit blijkt: van de negentien platforms krijgt alleen Wikipedia op alle punten een voldoende. Dat platform, eigendom van een stichting zonder winstoogmerk, doet het wel goed volgens de accountant.
Zo merkt de accountant van TikTok op dat nieuwe medewerkers van een team dat ingrijpt bij noodgevallen, al aan de slag gingen voor hun training was afgerond. Dat team moet actie ondernemen bij acute gebeurtenissen zoals een livestream waarop iemand aan zelfverwonding doet. X controleert niet nauwkeurig genoeg of gebruikers oud genoeg zijn. Amazon maakt te weinig duidelijk hoe aanbevelingen van producten tot stand komen. Bij Apples downloadwinkel, de App Store, was niet altijd duidelijk wie de aanbieder van een app was. Booking bracht zelf in kaart welke ontwerpelementen van zijn site misleidend kunnen zijn, maar haalde die vervolgens niet allemaal weg.
Gebrekkige controle
Vermoedens dat de platforms niet aan alle eisen voldoen, zijn er al langer. Sinds de DSA in augustus vorig jaar in werking trad, heeft de Europese Commissie een aantal onderzoeken gestart die kunnen leiden tot boetes van wel 6 procent van de wereldwijde omzet van een bedrijf in de fout. Daarbij gaat het onder meer over hoe verslavend de algoritmes van Instagram, Facebook en TikTok zijn voor kinderen. En of ze op een betrouwbare en privacyvriendelijke manier aan leeftijdsverificatie doen. Ook tegen AliExpress loopt al een onderzoek. Het is niet altijd duidelijk waar producten vandaan komen die via het platform worden verkocht.
Mensen brengen een groot deel van hun dag door op onlineplatforms. De werking van die bedrijven is daarom van grote invloed op hun gedrag. Tot nu toe is de controle op de grote onlineplatforms gebrekkig. Politici, journalisten en maatschappelijke organisaties probeerden met steekproeven, ervaringsverhalen en in rechtszaken bijvoorbeeld aan te tonen hoe verslavend algoritmes op veel van de platforms zijn. Maar dat gebeurde vrijwel altijd zonder een blik onder de motorkap.
Dat is onder de nieuwe EU-regelgeving voor het eerst anders en dat is wereldwijd een unicum. De digitaledienstenwet verplicht de allergrootste bedrijven (met maandelijks meer dan 45 miljoen gebruikers in de EU) tot een accountantsverklaring (‘assurance’) op de eisen die de DSA stelt. Die gaat dus niet over hun financiën, maar draait eigenlijk om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. „De design-beslissingen”, legt advocaat en consultant Mathias Vermeulen uit. Hij is gespecialiseerd in digitaal beleid en de DSA. „Op welke manier raad jij content aan je gebruikers aan? Of beslis je of ze bepaalde advertenties te zien krijgen? En wat zijn de manieren om illegale content aan een platform te melden?” Hij noemt de beoordelingen daarvan, die nu zijn gepubliceerd, de ‘eerste echte nulmeting’.
Lees ook
Meer keuzemogelijkheden: hoe een nieuwe wet je controle moet geven over wat je online ziet
Om die te kunnen doen, kregen de accountants toegang tot de bedrijven en onderzochten ze de werking van de algoritmes. Het was voor de accountants ook zoeken, vertelt jurist Peter Kits van de adviestak van KPMG. „Deze platforms zijn er niet aan gewend gecontroleerd te worden. Je hebt daardoor weinig documentatie.’’ Het is nog niet altijd duidelijk hoe de regelgeving van de EU moet worden geïnterpreteerd.
Verdere handhaving
Verschillende accountantskantoren benadrukken in hun verslagen dat aanbevelingsalgoritmes doorlopend veranderen. Het is daardoor lastig er een oordeel over te vellen met een langere geldigheid.
Kits collega Koen Klein Tank is IT-accountant en deed een aantal beoordelingen. De lat ligt hoog, zegt hij. Een negatieve score op een van de tientallen onderdelen van de wet maakt al dat de accountant een onvoldoende moet geven.
Een van de doelen van de DSA is dat meer transparantie ertoe gaat leiden dat de grote onlineplatforms meer verantwoording af moeten leggen. Daar moeten de accountantsrapporten aan bijdragen. Een rapport dat een onvoldoende krijgt leidt niet direct tot een boete, maar kan wel door de Europese Commissie gebruikt worden voor verdere handhaving.
Hoewel de grote techbedrijven in Klein Tanks ervaring goed meewerken, proberen ze tegelijk te voorkomen dat ze veranderen in een soort banken, vertelt hij, waar ongeveer tien procent van het personeel bezig is met verantwoording afleggen en ervoor zorgen dat het bedrijf aan de regels voldoet. Amazon merkt in het voorwoord van zijn verslag op dat de accountantscontrole het techbedrijf veel tijd kost: meer dan driehonderd medewerkers waren er ruim 4.500 uren werktijd aan kwijt.
De bedrijven geven tot nu toe weinig uit aan het voldoen aan de regels, vertellen beide accountants. „Ze hebben veel juristen in dienst, maar tot nu toe heel weinig mensen die zich bezighouden met het verkleinen van risico’s en het voldoen aan de wet”, aldus Klein Tank.
Lees ook
Het ‘hoofdpijndossier’ van de porno-industrie: controleren hoe oud je bezoekers zijn
