In zijn eerste maand als president van de Verenigde Staten heeft Donald Trump in elk geval één ding voor elkaar gekregen: de banden tussen de Europese bondgenoten van Oekraïne worden in hoog tempo verstevigd.
Op het station van Kyiv arriveerden maandag niet minder dan drie treinen met zeker dertien buitenlandse leiders en tal van andere hoogwaardigheidsbekleders, onder meer namens de Europese Unie, alle Scandinavische en Baltische landen, Spanje en Canada. Zij herdachten samen met de Oekraïners dat Rusland het land precies drie jaar geleden met een kolossale troepenmacht binnenviel. En zij spraken hernieuwde steun uit aan het land dat sindsdien onder vuur ligt en in zijn voortbestaan wordt bedreigd.
„Ik heb nooit het idee gehad dat deze oorlog alleen over Oekraïne gaat”, zei de Deense premier Mette Frederiksen in Kyiv. „Jullie betalen de prijs, maar deze oorlog gaat over Rusland.” Zij onderstreepte, net als andere aanwezige regeringsleiders, dat er niets mag worden besloten in onderhandelingen buiten Oekraïne om. Zij doelde daarmee op de vredesbesprekingen die vertegenwoordigers van de VS en Rusland vorige week begonnen in Saoedi-Arabië, zonder Oekraïne.
De lange leidersparade in Kyiv, op dag 1.097 van de grootschalige oorlog, lijkt een nieuwe vastberadenheid te symboliseren waarmee de Europese bondgenoten om Oekraïne heen gaan staan, juist nu voortzetting van de Amerikaanse militaire steun hoogst onzeker is geworden. En niet alleen dat: er bestaan zelfs serieuze twijfels of de Amerikanen hun militaire aanwezigheid in Europa wel op het huidige niveau zullen handhaven en of Washington zijn NAVO-verplichtingen zal nakomen.
Want symbolisch was maandag óók in Kyiv dat één land ontbrak bij de herdenking van de Russische invasie: de Verenigde Staten. Verwonderlijk is dat misschien niet meer, sinds president Trump zich vorige week opzichtig aan de zijde van president Poetin schaarde, toen hij president Zelensky uitmaakte voor „dictator” en Oekraïne verantwoordelijk hield voor het uitbreken van de grootschalige oorlog.
Dat het Trump menens is bleek in het weekeinde toen Washington bij de VN steun zocht voor een resolutie waarin alleen werd opgeroepen tot een snel einde aan „het conflict”, zonder dat Rusland werd aangewezen als agressor.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/24220134/data128544491-51bf1e.jpg)
Confrontatie in de VN
Maandag werd de scheuring in het westerse Oekraïne-bondgenootschap in de Algemene Vergadering nog eens helder onderstreept. De VS stemden tégen een resolutie die Oekraïne met Europese steun had ingediend en waarin de invasie wordt veroordeeld en Rusland wordt opgeroepen zich terug te trekken. Behalve de VS stemden onder andere ook Rusland, Hongarije, Israël, Nicaragua en Niger tegen de Oekraïense resolutie.
De VS dienden een eigen resolutie in, waarin slechts staat dat de oorlog beëindigd moet worden. Ook die resolutie werd aangenomen. De Amerikaanse tekst werd aangevuld met de constatering dat de invasie in strijd is met het VN-Handvest. De VS zagen zich toen genoodzaakt zich van stemming te onthouden over hun eigen resolutie. Resoluties van de Algemene Vergadering hebben geen bindende werking, maar geven wel een beeld van de mondiale opinie.
De Franse president Emmanuel Macron bracht maandag als eerste Europese leider een bezoek aan Trump in het Witte Huis. Samen met Trump nam hij ’s ochtends vanuit het Oval Office deel aan een videovergadering van de leiders van de G7-landen over Oekraïne. De vergadering van grote westerse economiën slaagde er niet een gezamenlijke verklaring over Oekraïne op te stellen.
Later, tijdens een korte ontmoeting met journalisten, deed Trump het voorkomen alsof Europa’s miljardensteun voor Oekraïne slechts een lening was. Macron probeerde zijn gastheer te corrigeren, maar die leek daar geen boodschap aan te hebben.
Tijdens een gezamenlijke persconferentie herhaalde Trump dat hij hard werkt aan zijn grootste nalatenschap: die van vredestichter. Hij herhaalde ook dat Europa verantwoordelijkheid moet nemen voor het garanderen van vrede in Oekraïne, als het tot een akkoord komt.
Macron gaf Trump complimenten voor zijn gesprekken met president Zelensky. Hij onderstreepte ook dat een eventueel vredesakkoord een rechtvaardige en stabiele vrede moet garanderen voor een soeverein Oekraïne. Volgens Macron beseffen de Europeanen dat ze meer moeten doe aan hun eigen verdediging.
Zelensky zegt dat hij bereid is af te treden, als dat de prijs is voor vrede in Oekraïne
Of ‘Europa’ daadwerkelijk een nieuw hoofdstuk begint op weg naar een gezamenlijk defensie- en veiligheidsbeleid is nog de vraag, maar het belang daarvan lijkt inmiddels doorgedrongen tot in alle uithoeken van het continent. De opmerkelijke Amerikaanse ommezwaai leidt er in elk geval toe dat op allerlei Europese niveaus koortsachtig wordt overlegd over het grote veiligheidsvraagstuk dat zich plotseling voordoet, niet alleen voor Oekraïne, maar voor de hele oostgrens van Europa. Van de Noors-Russische grens binnen de poolcirkel tot diep in Turkije zullen de gevolgen merkbaar zijn als de Amerikanen hun buitenlandse beleid inderdaad zo drastisch omgooien als Trump lijkt te gaan doen.
„Wij zijn vandaag in Kyiv, want Oekraïne is Europa”, schreef Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, maandag bij aankomst in de Oekraïense hoofdstad. „In deze overlevingsstrijd staat niet alleen het lot van Oekraïne op het spel, maar dat van Europa.”
Later zei ze óók dat Oekraïne vóór 2030 lid kan zijn van de Europese Unie. Lidmaatschap van de grote landbouwstaat was vóór de inval in 2022 volstrekt ondenkbaar. Inmiddels zijn toetredingsonderhandelingen begonnen, maar moet er door Kyiv nog heel veel werk verzet worden.
Ook de Britse premier Keir Starmer benadrukte het belang van de „collectieve kracht” die vrede moet brengen. „President Trump heeft de mondiale discussie de afgelopen weken veranderd, en dat creëert kansen”, zei Starmer via een videoverbinding met Kyiv. „Als we duurzame vrede willen, moet Oekraïne een plek aan de onderhandelingstafel hebben, en elke overeenkomst moet uitgaan van een soeverein Oekraïne, gesteund door sterke veiligheidsgaranties.”
Zelensky greep de herdenking aan om de wereld te laten zien dat hij trots is op zijn vaderland en op zijn landgenoten. „Drie jaar verzet. Drie jaar van dankbaarheid. Drie jaar absolute heroïek van de Oekraïners. Trots op Oekraïne”, schreef de president op Telegram.
Diplomatiek handwerk
Intussen ging het politieke handwerk op de treurige jaardag in Brussel en elders verder – onder grote druk en in de wetenschap dat een nieuwe episode in de Europese geschiedschrijving is aangebroken.
Het tijdperk van na de val van de Muur is nu afgesloten
„We staan aan het begin van een historisch nieuw tijdperk”, zei minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) in Brussel voorafgaand aan een vergadering met collega-ministers. „Het tijdperk van na de val van de Muur is nu afgesloten.”
De val van de Berlijnse Muur leidde in 1989 tot een politieke herschikking van Europa: de Oost-Europese landen, die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog onder de invloedssfeer van Moskou vielen, kozen toen voor een toekomst in het Westen, in de NAVO en de Europese Unie. De Verenigde Staten stimuleerden die ontwikkeling en fungeerden als beschermheer.
Volgens Veldkamp zijn „we nu allemaal gaullisten geworden”. Veldkamp: „We hechten aan de trans-Atlantische verhoudingen, maar we hebben realistische verwachtingen over wat dat betekent.” De Franse president Charles de Gaulle (1959-1969) legde de basis voor een centrumrechtse politieke stroming die een krachtige centraal geleide republiek voorstaat en sterk de nadruk legt op de onafhankelijkheid van Frankrijk, onafhankelijk van de Verenigde Staten. Frankrijk stapte in 1966 uit de commandostructuur van de NAVO om er pas in 2009 terug te keren, al hield Parijs zijn kernwapens buiten de alliantie. Frankrijk vond dat de VS te veel invloed hadden in de NAVO.
Zestiende sanctiepakket
Veldkamp en collega’s besloten formeel tot instelling van een zestiende sanctiepakket tegen Rusland. De EU pakt daarin onder andere de schaduwvloot aan waarmee Moskou sancties omzeilt. Ook neemt de EU een Chinees bedrijf op de korrel dat satellietbeelden aan de Russische krijgsmacht levert.
De ministers spraken ook over een nieuw steunpakket voor Oekraïne van mogelijk enkele miljarden. De omvang van het pakket moet vastgesteld worden op een ingelaste EU-leiderstop volgende week in Brussel.
„Het is duidelijk dat verklaringen uit de VS bij ons allemaal tot bezorgdheid over de trans-Atlantische betrekkingen hebben geleid”, zei EU-buitenlandchef Kaja Kallas, die deze week twee dagen voor overleg naar de VS gaat. „Het moge duidelijk zijn dat we ook eerder meningsverschillen hadden en dat we die altijd konden oplossen. We verwachten dat we daar ook deze keer toe in staat zijn.”
