Het blijft woensdag stil in de rechtszaal van het Vredespaleis, toch is de euforie tastbaar. De vijftien rechters van het hof zijn het unaniem eens: landen zijn verplicht om alles te doen wat in hun macht ligt om klimaatschade te voorkomen en hun uitstoot zoveel mogelijk te beperken. Als ze dat niet doen, schenden ze een heel scala aan wetten en verdragen, zoals die over de mensenrechten.
Bovendien kunnen ze aansprakelijk gesteld worden en mogelijk verplicht worden herstelbetalingen te doen, als ze hun zorgplicht niet nakomen. „De vervuiler moet betalen”, vat de minister van Klimaat van Vanuatu, Ralph Regenvanu, het samen. De eilandstaat is een initiatiefnemer van de zaak.
De president van het hof, rechter Philemon Yang, nam ruim twee uur de tijd om de uitspraak uiteen te zetten. Verschillende verdragen en internationale wetten kwamen aan de orde, zoals verplichtingen onder het klimaatakkoord van Parijs, het Kyoto-protocol en het VN-zeerechtverdrag.
‘Helderheid’
Zelfs de grootste optimist is even sprakeloos als de volledige reikwijdte van het advies van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) duidelijk wordt. „We hadden drie verklaringen opgesteld”, zegt minister Regenvanu, die al jaren betrokken is bij de zaak. „Een verklaring als het een slecht resultaat zou zijn, een deels positief resultaat en een goed resultaat. Maar deze uitkomst is nog veel beter dan waar we ons op hadden voorbereid.”
De Nederlandse Margaretha Wewerinke-Singh, expert duurzaamheidsrecht en een van de twee hoofdadvocaten in het juridische team van Vanuatu, is tevreden. „Eindelijk is er helderheid over wat de relevante verplichtingen zijn, wat die verplichtingen betekenen en wat de gevolgen zijn als ze niet worden nageleefd.” Nadat het hof heeft gesproken staat ze opgetogen in de namiddagzon voor het Vredespaleis. „Het hof heeft alle belangrijke argumenten die we hebben aangevoerd omarmd. Argumenten van grote vervuilers over waarom ze niet aansprakelijk gesteld zouden kunnen worden voor hun bijdrage aan klimaatverandering zijn door het hof zorgvuldig in overweging genomen en uiteindelijk verworpen.”
Deze uitspraak geeft hoop aan alle jonge mensen in de wereld die vechten voor klimaatrechtvaardigheid
Studenten
De historische uitspraak van de hoogste rechtbank is er dankzij de inzet van een van de kleinste landen ter wereld. Eilandstaat Vanuatu nam het voortouw en kreeg de steun van een grote meerderheid van VN-lidstaten.
Het begon in 2019, toen een groep studenten in Vanuatu duidelijkheid probeerde te krijgen over de toepassing van het internationaal recht als het gaat om klimaatverandering. Zij kwamen met het idee het Internationaal Gerechtshof om advies te vragen.
Dat het zes jaar later tot zo’n grote overwinning zou leiden was zonder de tomeloze inzet van jonge klimaatactivisten nooit gelukt, zegt Regenvanu. „Deze uitspraak geeft hoop aan alle jonge mensen in de wereld die vechten voor klimaatrechtvaardigheid. Ik hoop dat dit resultaat hen nieuwe kracht en moed geeft om door te gaan.”
Buiten de hekken van het Vredespaleis hebben jonge klimaatactivisten zich verzameld voor een kleurrijke demonstratie, waarbij ze de leuze scanderen: „Wat willen we? Klimaatrechtvaardigheid! Wanneer willen we het? Nu!”
Ze worden beloond: de rechters hebben specifiek gekeken naar de rechten van jonge mensen. Het hof stelt dat lidstaten wel degelijk een zorgplicht hebben tegenover toekomstige generaties. Vishal Prasad is de voorzitter van de Pacific Islands Students Fighting Climate Change group, die een belangrijkste rol speelde bij het indienen van het verzoek om advies. „Dit is een historische dag. We staan hier dankzij studenten. Deze uitspraak is een levenslijn voor ons. Ik ben nu overtuigd dat er hoop is”, zegt hij uitgelaten tegenover de wereldpers op de trappen van het Vredespaleis.
Herstelbetalingen
De baanbrekende uitspraak plaveit de weg voor meer internationale klimaatzaken. Hoewel het advies niet bindend is, zal dat wel veel juridisch en politiek gewicht in de schaal leggen. Het juridische team van Vanuatu hoopt dat nieuwe rechtszaken niet altijd nodig zijn. „Het hof zei onomwonden dat landen die geen actie ondernemen verantwoordelijk worden gehouden. Dus als grote vervuilers slim zijn, stellen ze vrijwillig voor om herstelbetalingen te doen of getroffen gemeenschappen te compenseren voor het leed dat hen is aangedaan”, zei Wewerinke-Singh.
Voor Wewerinke-Singh was één onderdeel van de uitspraak het meest opvallend. „Het hof bevestigde dat staten verplichtingen hebben onder de klimaatverdragen zoals Parijs, maar dat die verplichitngen óók gelden voor staten die deze verdragen niet hebben ondertekend. Die staten moeten zich toch houden aan het internationaal recht. Met andere woorden: het helpt niet om je terug te trekken uit zo’n klimaatverdrag. Je bent nog steeds verantwoordelijk om die maatregelen te treffen die worden voorgeschreven onder het klimaatrecht. Dat is natuurlijk relevant voor de Verenigde Staten die net uit ‘Parijs’ zijn gestapt, want hiermee zegt het hof heel duidelijk dat de VS dezelfde verplichtingen hebben als de rest van de wereld.”
De volgende klimaattop in Brazilië in november wordt bepalend, zegt Regenvanu. „Tien jaar na Parijs kunnen we nu echt actie eisen.”
Voor veel betrokkenen is de uitspraak persoonlijk. „Ik dacht tijdens de uitspraak aan mijn kleinkinderen in Vanautu”, zegt de klimaatminister. „Zij gaan deze planeet erven. We hebben steeds moeten vechten tegen mensen die niet om de toekomst van hun kleinkinderen lijken te geven. Maar nu kan ik zeggen dat ik alles heb gedaan wat ik kon om hun toekomst te beschermen.”
