Amnestiewet verdeelt Spanje én Catalonië: ‘Zo is de strijd van de Catalanen voor niks geweest’

Moeten de separatisten die in 2017 in de Spaanse regio Catalonië een eenzijdige onafhankelijkheid uitriepen wel of geen gratie krijgen? De Amnestiewet is een tikkende tijdbom die de al gepolariseerde Spaanse samenleving verdeelt. En die verdeeldheid openbaart zich ook binnen de Catalaanse beweging.

Nu leider Alberto Nuñez Feijóo van de Partido Popular er als winnaar van de parlementsverkiezingen niet in is geslaagd om een regering te vormen, is demissionair premier Pedro Sánchez aan zet. De Spaanse koning Felipe heeft Sánchez dinsdagmiddag gevraagd om een regering te vormen. De socialist kan een meerderheid halen met de steun van de Catalaanse en Baskische nationalisten, maar daar moet hij wel een hoge prijs voor betalen.

De onafhankelijkheidspartijen Junts per Catalunya (Samen voor Catalonië) van de voortvluchtige Carles Puigdemont – de voormalige regiopresident – en de Esquerra Republicana de Catalunya (ERC, Catalaans Republikeins Links) willen dat er onder meer een Amnestiewet komt. Dit zou betekenen dat Puigdemont en andere separatisten niet langer vervolgd worden wegens het organiseren van het illegale referendum van 2017.

„Ik wil geen amnestie. Ik heb geen enkele misdaad begaan”, zegt Josep Costa, advocaat en voormalige vicepresident van Catalonië. Costa werd op 27 oktober 2021 gearresteerd door de Mossos d’Esquadra, de Catalaanse politie. Hij moest voor het Hooggerechtshof verschijnen, waar er een onderzoek tegen hem liep wegens ‘ongehoorzaamheid’ in november 2019, toen hij als vicepresident van het parlement aan resoluties heeft gewerkt ten gunste van zelfbeschikking van de regio. „We worden beschuldigd van het voorzetten van het streven naar onafhankelijkheid.”

Toen Costa zich inzette voor de onafhankelijkheidsstrijd vanuit het Catalaanse parlement, was hij zich bewust van de mogelijke gevolgen. „Onderdeel van de strijd”, zegt hij.

Later bleek zijn arrestatie onrechtmatig en stapte hij naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat de zaak in behandeling heeft. Amnestie heeft „geen zin als je het politieke conflict verder negeert”, zegt Costa. „Iedereen krijgt gratie, straffen worden opgeheven, maar verder moeten we ons mond houden. Dat steun ik niet. Wat ik wil, is dat het Europees Hof alle zaken behandelt en oordeelt dat we geen misdaden hebben begaan en dat Spanje ons onterecht heeft vervolgd.” Volgens Costa maakt dat de politieke zaak sterker; het nadeel van amnestie vindt hij dat alles dan zonder genoegdoening vergeven wordt.

Zelfbeschikking

Een belangrijke groep in de strijd om onafhankelijkheid is Assemblea Nacional Catalana (Catalaanse Nationale Vergadering), een organisatie die massaprotesten organiseert om druk uit te oefenen op Madrid. Directeur Dolors Feliu kan zich vinden in het verhaal van Josep Costa. „Amnestie maakt het allemaal wat makkelijker, maar we hebben het niet nodig. Wat we écht nodig hebben, is zelfbeschikking”, zegt ze vastbesloten. „De onafhankelijkheidsbewegingen moeten als democratisch worden gezien en niet worden bestempeld als terroristisch.”

Feliu vindt de kleine toezeggingen, zoals het toestaan van Catalaans in het Spaanse Congres, kruimels. Ze is – net als Costa – bang dat met alleen een Amnestiewet de mond wordt gesnoerd van de Catalanen die onafhankelijkheid willen. „En dat is nou net het punt. Ons enige doel is onafhankelijkheid. De rest is bijzaak. De onderhandelingen met Sánchez moeten ook over een referendum gaan.”

Lees ook: Puigdemont: van banketbakkerszoon tot zelfverklaard president

Alles of niets

De onafhankelijkheidspartij ERC vindt – in tegenstelling tot Junts – alleen amnestie niet genoeg. De Amnestiewet is een eerste stap, zegt ERC-senator Joan Queralt aan de telefoon. „Het welzijn van Catalonië moet worden verbeterd. Er moet een einde worden gemaakt aan het begrotingstekort. Onze schulden moeten worden kwijtgescholden. Daarnaast moeten er belastinghervormingen komen en moet het beheer van de sociale zekerheid worden verbeterd”, aldus Queralt.

Volgens de laatste cijfers van het regionaal bestuur zou Catalonië zo’n 22 miljard euro afstaan aan de staat, ruim 5,5 procent meer dan proportioneel zou zijn. Queralt: „Na overdracht van belastingen blijft er weinig over. Baskenland en Andalusië staan verhoudingsgewijs veel minder af. Het is dus niet gek dat de Catalanen betere sociale voorzieningen eisen als ze veel belasting betalen.”

De twee Catalaanse partijen hebben hun wensenlijst kenbaar gemaakt bij Sánchez. De demissionair premier heeft al laten weten dat hij akkoord is met een Amnestiewet, maar dat een referendum voor hem te ver gaat.

Treinen

Een ander heikel punt tijdens de onderhandelingen is het spoornetwerk in Catalonië, dat al jarenlang incidenten kent door nalatigheid en gebrek aan investeringen. Rodalies, het belangrijkste spoorwegsysteem in de regio, wordt geëxploiteerd door de nationale spoorwegmaatschappij Renfe – eigendom van de Spaanse Staat. Renfe is verantwoordelijk voor de dienstverlening aan passagiers. Het staatsbedrijf Adif legt sporen aan en onderhoudt deze.

In december 2022 raakten er meer dan honderdzestig mensen gewond nadat twee treinen rond Barcelona op elkaar waren gebotst. En afgelopen mei zorgde een brand in het seinsysteem ervoor dat het treinverkeer in Catalonië urenlang stil lag. Volgens Renfe en Adif door blikseminslag, maar de Catalaanse overheid wijst naar het gebrekkige onderhoud. Vorig jaar lag het treinverkeer ook lange tijd stil, waardoor meer dan tachtigduizend mensen waren gestrand. Onafhankelijkheidspartij ERC wil dat de Catalaanse overheid geheel verantwoordelijk wordt voor het treinnetwerk -en onderhoud.

Staatsgreep

Tegenstanders van Sánchez, onder wie PP-leider Feijóo, denken dat de Amnestiewet de rechtsstaat en samenleving zal ontwrichten. Er wordt zelfs gesproken over een staatsgreep. Ook binnen de socialistische partij van Sánchez is er kritiek. Twee kopstukken van de PSOE, Alfonso Guerra en Felipe González, noemen de wet „illegaal”.

Zo waarschuwt Guerra dat „buigen voor de eisen van de nationalisten” een slecht idee is, omdat ze vervolgens alleen maar meer willen. „Eerst wilden ze strafverlagingen, toen gratie, nu een Amnestiewet, daarna zelfbeschikking en tot slot een referendum. Als we daaraan toegeven, dan wordt de democratie die we in 1978 hebben opgebouwd, vernietigd”, zei hij in een interview met El País.

„Tegenstanders denken dat amnestie ongrondwettelijk is”, zegt Joan Queralt. Hij is behalve senator en jurist ook verbonden aan de Universiteit van Barcelona, waar hij het afdelingshoofd is van de faculteit strafrecht en criminologie. „Ze geloven dat er geen ruimte is voor gerechtigheid en dat de komst van zo’n wet de gelijkheid van de Spanjaarden aantast, maar dat klopt niet. Dit hoort juist bij een democratie.”

In een recente peiling, in opdracht van de krant El Mundo, blijkt dat ruim de helft van de PSOE-stemmers liever nieuwe verkiezingen heeft dan dat hun partij toegeeft aan de Catalanen. Slechts een kwart vindt dat Sánchez met de Catalaanse onafhankelijkheidspartijen moet onderhandelen.

Ook Josep Costa ziet liever nieuwe verkiezingen dan een akkoord met alleen amnestie. „Als alleen die wet er komt, dan is dat een stap achteruit. De partijen moeten de steun voor Sánchez gewoon intrekken. De strijd van de Catalanen is anders voor niets geweest”, zegt hij.

Maar de leider van de socialisten heeft al laten weten dat hij er alles aan zal doen om een nieuwe regering te vormen. Ook als dat betekent dat die tikkende tijdbom uiteindelijk ontploft.