Nog voordat Donald Trump als Amerikaanse president aantreedt, heeft het Huis van Afgevaardigden al een wet in zijn geest aangenomen. Uit woede over de arrestatiebevelen tegen Israëlische leiders willen de Verenigde Staten sancties opleggen aan iedere niet-Amerikaan die het Internationaal Strafhof ondersteunt of financiert. Behalve de Republikeinen stemde ook een flink deel van de Democraten voor deze ‘Illegitimate Court Counteraction Act’, die nog wel door de Senaat goedgekeurd moet worden.
Met deze nieuwe wet zetten de Amerikanen een soort „hamer tegen het internationaal recht” in, zonder ook maar enige consideratie voor diplomatie, zegt historicus Iva Vukusic van de Universiteit Utrecht. „Dit is niet hoe normale staten zich gedragen. Het is een pestwet, in de geest van de maffia: als je mij of mijn bondgenoten iets aandoet, breek ik je benen.”
Wat regelt de wet precies?
„Het is een heel brede wet, die potentieel iedereen raakt die op wat voor manier dan ook bij het Strafhof betrokken is. Dus niet alleen de aanklager of de rechters, maar ook het bedrijf dat de ict aan het hof levert. Plus, en dat maakt het pas echt ongepast, alle familieleden van die mensen. Al die mensen lopen het risico dat hun tegoeden bevroren worden, of dat ze geen visum meer krijgen voor de VS. Het kan dus ook zijn dat de dochter van een Strafhofmedewerker die in de VS studeert, daar weg moet. Of dat een academicus zich zorgen moet maken of ze nog wel een visum voor de VS krijgt als ze het in een opiniestuk voor het Strafhof opneemt. Daarmee gaat de nieuwe wet ook een stuk verder dan eerdere sanctiemaatregelen, die alleen enkele bij het hof betrokken individuen raakten.”
Waar komt die Amerikaanse aversie tegen het Strafhof vandaan?
„Scepsis ten aanzien van het Strafhof, of zelfs totale afwijzing ervan, is een van de weinige onderwerpen waar Republikeinen en Democraten het nog over eens zijn. Het is een vorm van Amerikaans exceptionalisme: ‘wij kunnen doen wat we willen’. En dat exceptionalisme wordt uitgebreid naar Israël, het enige andere land dat met naam genoemd wordt in de nieuwe wet.”
Lees ook
Kwetsbaar Internationaal Strafhof neemt risico met de vervolging van Netanyahu
Maar de Amerikanen steunden toch wel het arrestatiebevel tegen Vladimir Poetin?
„Klopt. Het maakt voor de reactie nogal uit of de verdachte een Amerikaanse bondgenoot is. Maar deze sanctiemaatregelen bedreigen ook dat onderzoek, omdat de legitimiteit van het Strafhof als zodanig op het spel staat.”
Er zijn toch ook andere ontwikkelingen die het Strafhof bedreigen?
„Ik denk dat 2025 het meest bedreigende jaar uit de geschiedenis van het hof wordt. Zo vragen landen als Frankrijk, Polen en Duitsland zich openlijk af of ze Benjamin Netanyahu wel zouden arresteren als hij zich op hun grondgebied begeeft. Volgens het Statuut van Rome, het verdrag waarop het Internationaal Strafhof gebaseerd is, zijn ze daartoe verplicht. Maar nu de verdachte een bondgenoot is, hoor je ineens het argument dat een zittende regeringsleider immuniteit geniet. Dat kunnen ze betogen, maar waarom hoorde je ze daar dan niet over toen er een arrestatiebevel tegen Poetin werd uitgevaardigd?
„Het Statuut van Rome is geen markt waar je naar believen een argument uit kunt plukken dat in jouw straatje past. Poetin noemt het Westen hypocriet, en met dit gedrag bewijzen westerse landen in feite zijn gelijk: ze committeren zich kennelijk alleen aan het internationaal recht wanneer het hun niets kost.”
Wat zijn hiervan de mogelijke gevolgen?
„Als het Strafhof zijn legitimiteit verliest, is er straks geen instantie meer die de ergste misdaden van de wereld kan berechten. Alle 125 landen die bij het hof aangesloten zijn zouden de ontmanteling ervan moeten tegengaan.”
Als het Strafhof zijn legitimiteit verliest, is er straks geen instantie meer die de ergste misdaden van de wereld kan berechten
Doen die lidstaten te weinig, wat u betreft?
„In Kroatië, waar ik vandaan kom, heb je het gezegde ‘Het dorp staat in brand, maar de oude vrouw kamt haar haar’. Dat is wat de lidstaten nu doen: stilzitten, terwijl ze luid en duidelijk tegen de VS zouden moeten opstaan. Wanneer de Amerikanen zeggen dat ze hun bondgenoot Israël willen beschermen, zouden de Europeanen hun duidelijk moeten maken dat ook zij bondgenoten zijn. Ze zeggen niet genoeg, en doen dat niet luid genoeg. Amerika valt ons aan, en we laten het gewoon gebeuren.”
Europa is ook afhankelijk van de VS, onder meer voor militaire rugdekking. Is het in dat licht niet begrijpelijk dat het niet te hard kritiek durft te leveren?
„De NAVO is een alliantie die uitgaat van wederkerigheid. Het kan niet zo zijn dat één partij dicteert en de ander alleen maar kan slikken. De Europese lidstaten van het Strafhof zouden op z’n minst moeten proberen terug te vechten.”
Heeft Nederland, als gastland van het Strafhof, nog bijzondere verantwoordelijkheden?
„Nederland is verplicht om ‘doeltreffende en adequate maatregelen’ te nemen om het Strafhof naar behoren te laten functioneren. Daarbij kun je denken aan maatregelen tegen het afluisteren van telefoons van medewerkers, of optreden tegen cyberaanvallen. Maar ik weet niet wat Nederland kan uitrichten tegen deze Amerikaanse druk, behalve zich er luid en duidelijk tegen uitspreken. Dat is een zaak voor alle 125 lidstaten om te doen, krachtig en dringend.”
Lees ook
In het net van het internationaal recht raakt de foute leider nog altijd makkelijk verstrikt
