De Britse wielrenner Simon Yates van de Nederlandse ploeg Visma-Lease a Bike gaat de Giro d’Italia winnen. Zaterdag behaalde hij een voorsprong van 3 minuten en 56 seconden op de nummer twee in het algemeen klassement van de Italiaanse wielerwedstrijd, de Mexicaan Iscaac Del Toro. De bergrit van zaterdag was de voorlaatste etappe. Zondag volgt nog een rit door Rome, die wordt gezien als een formaliteit waarbij er aan het klassement vrijwel niets meer verandert.
Dat Yates vrijwel zeker is van Giro-winst, is opmerkelijk. Voorafgaand aan de etappe van zaterdag stond hij nog derde in het klassement. Op de Colle delle Finestre reed Yates weg van zijn concurrenten Del Toro en de Ecuadoriaan Richard Carapaz. Op de top van die klim had Yates al genoeg marge bij elkaar gefietst om de roze leiderstrui van de Giro virtueel over te nemen. Na de afdaling kwam de Brit zijn ploeggenoot Wout van Aert tegen, die vanuit de kopgroep van de koers op zijn kopman had gewacht. Een tactische zet waarmee Yates nog verder wist uit te lopen op de concurrentie.
Nog opmerkelijker dan de aanval van Yates was de ogenschijnlijke capitulatie van zijn concurrenten. Richting de slotklim naar skioord Sestrière leken Del Toro en Carapaz niet te willen samenwerken om tijd op Yates terug te pakken. Die wist daardoor minuten uit te lopen.
„Ik heb er eigenlijk geen woorden voor, wat hebben we gezien bij Del Toro en Carapaz?”, zei Eurosport-analist Jip van den Bos na afloop. Vanwege de patstelling tussen de Mexicaan en de Ecuadoriaan op de slotklim zijn zij allebei kansloos voor de eindzege in de Giro.
Na de finish barstte Yates in tranen uit, daarbij omgeven door zijn verzorgers en tientallen camera’s. Toen Del Toro ruim vijf minuten later de eindstreep passeerde, nam hij gebarend zijn ‘petje af’ voor Yates.
De etappewinst ging zaterdag naar de Australiër Chris Harper, die de sterkste was in de kopgroep. Voor Yates wordt het de tweede overwinning in een grote ronde, in 2018 was hij de beste in de Ronde van Spanje.
Lees ook
De Giro d’Italia beleeft zijn spannendste editie in jaren, dankzij het ontbreken van Pogacar
Om negen uur, dinsdagochtend, zit premier Dick Schoof in het Catshuis. Zoals elke dinsdag heeft hij overleg met zijn vier vicepremiers: Fleur Agema van de PVV, Sophie Hermans van de VVD, Eddy van Hijum van NSC en Mona Keijzer van BBB. Er zijn ook medewerkers bij. Dat een kabinetscrisis dreigt, weten ze. En dus is het overleg nog niet echt begonnen, ze wachten. Fleur Agema komt wat later binnen, dat valt de anderen op. Ze denken: zíj weet het al wel.
Het is nog niet helemaal zeker, toch begint Schoof alvast over het scenario dat PVV-leider Wilders niet verder wil met het kabinet. Ambtenaren hebben voor hem uitgezocht hoe dat in het verleden ging: de ministers en staatssecretarissen van de partij die het kabinet ten val bracht, stapten dan zelf ook op. Hij vraagt aan Agema: „Wat doen jullie?” Agema heeft geen idee.
Om tien over negen horen ook Hermans, Van Hijum en Keijzer dat Geert Wilders het kabinet niet meer steunt. Ze horen ook dat Wilders Schoof erover zal bellen, en daar wachten ze op. Om kwart over negen ziet een van hen het bericht van Wilders op X: ‘PVV verlaat de coalitie’. Aan tafel is er irritatie over, verontwaardiging: éérst X, dan pas de premier. Meteen daarna gaat de telefoon van Schoof. „Daar zul je ’m hebben”, zegt hij. Hij staat op om met Wilders te bellen.
Verbijsterd en boos
Schoof begint tegen Wilders ook over voorbeelden uit het verleden en vraagt aan hem hetzelfde als aan Agema: wat is de PVV van plan met de eigen bewindslieden? Wilders heeft er nog niet over nagedacht, hij belooft om erover terug te bellen.
Voorbeelden uit het verleden: in juni 2006 liet D66 het kabinet-Balkenende II vallen en alle D66’ers verlieten het kabinet. In 2010 viel Balkenende IV omdat de PvdA niet verder wilde en vertrokken ook de ministers en staatssecretarissen van de PvdA.
Wilders belt er niet veel later over terug, hij heeft het nagevraagd en hij heeft er een beslissing over genomen: al zijn bewindslieden stoppen. Agema, zien de anderen, kan het eerst niet geloven. Ze denkt dat Schoof dit heeft bedacht. Wil hij haar weg hebben? Nee, zegt Schoof. Hij weet, maar dat zegt hij niet, dat de andere partijen al klaar zijn met de PVV. Politiek is het nu niet meer te doen, met z’n allen in één kabinet blijven zitten, al is dat demissionair.
Yesilgöz had op de kamer van Wilders nog willen redden wat er te redden viel
In de Tweede Kamer staan VVD-leider Dilan Yesilgöz, NSC’er Nicolien van Vroonhoven en Caroline van der Plas van BBB om kwart over negen op de gang van de PVV, net buiten het beveiligde deel. Ze zijn verbijsterd en boos. Van Vroonhoven had ’s ochtends vroeg nog „een klein sprankje hoop” gehad. Van der Plas nauwelijks, bij BBB lag het persbericht over de kabinetsval al klaar. Yesilgöz had op de kamer van Wilders nog willen redden wat er te redden viel. Ze had willen voorstellen om namens de vier partijen met een motie te komen over de extra asielplannen van Wilders, waaruit de steun van de hele coalitie zou blijken voor een nóg strenger asielbeleid. Maar Wilders had haar niet laten uitpraten. Hij eiste een handtekening van alle drie, en die kwam er niet. Voor hem was het klaar.
In de gang zegt Yesilgöz: „We staan voor schut.” Nu gebeurde waar de VVD al een tijdje bang voor is: een kabinetscrisis net voor de NAVO-top in Den Haag, eind juni, met de leiders van alle NAVO-landen en Mark Rutte als gastheer.
In Parijs
De ministers en staatssecretarissen van de PVV zien het nieuws van hun onmiddellijke vertrek uit het kabinet op hun telefoon, niemand van hen had dáárop gerekend. Minister Reinette Klever voor Buitenlandse Handel ziet het bericht in Parijs, ze loopt op straat, onderweg naar een bijeenkomst van de OESO met andere ministers. Staatssecretaris van Koninkrijksrelaties en Digitalisering Zsolt Szabó is op zijn ministerie. Hij had veel zin in de presentatie van de Nederlandse digitaliseringsstrategie, deze vrijdag in de ministerraad en op dinsdag hoopt hij de hele ochtend nog dat hij misschien toch in het kabinet kan blijven zitten, om zijn werk af te maken. Dirk Beljaarts, minister van Economische Zaken, wil dat ook.
Het is vooral Ingrid Coenradie, PVV-staatssecretaris van Justitie, die er in de extra ministerraad van dinsdagmiddag, in het Catshuis, een punt van maakt. Zij voelt zich al een tijdje geen PVV’er meer, ze heeft geen contact meer met Wilders sinds hun ruzie over de overvolle gevangenissen en het eerder vrijlaten van gevangenen, omdat er te weinig personeel is. Ook Coenradie wil in het kabinet blijven. Maar daarvoor heeft ze de steun nodig van VVD, NSC en BBB.
Ze krijgt van de vicepremiers van die partijen te horen dat er dan over gestemd zou moeten worden. Ze hopen, zeggen ze, dat het zover niet hoeft te komen. Ze bedoelen: je maakt geen kans. Coenradie huilt.
Lees ook
Coenradie wilde liever aanblijven als staatssecretaris: ‘Ik zie mezelf niet meer als PVV’er’
‘Onverantwoord’
Bij de deur van het Catshuis staat om half vier een katheder klaar, en een microfoon. Er is ook speciale belichting. Schoof, die is geschminkt, pakt een papier uit zijn binnenzak. Hij zegt dat hij de vier partijleiders de dagen ervoor een paar keer heeft laten weten dat de val van het kabinet wat hem betreft „onnodig en onverantwoord” was. Er was „daadkracht” nodig, geen „uitstel”. Hij begint ook nog over zichzelf: hij blijft aan als demissionair premier, totdat er een nieuw kabinet is, met een nieuwe premier.
Ik doe een korte broek aan, neem een glas witte wijn. En ga doen wat ik nooit doe: talkshows kijken, een beetje zappen
’s Avonds belt hij met fractievoorzitters in de Tweede Kamer: hoe willen ze nu verder? Op woensdagochtend om kwart over tien is daar een debat over. PVV’er Barry Madlener, tot dinsdagmiddag minister van Infrastructuur en Waterstaat, is van plan om lang uit te slapen. „Dat heb ik net in de ministerraad bedacht”, zegt hij bij het Catshuis, net voordat hij voor de laatste keer in zijn dienstauto stapt. „Ik zet géén wekker.” En als hij straks thuis is: „Ik doe een korte broek aan en neem een glas witte wijn. En dan ga ik doen wat ik nooit doe: talkshows kijken, een beetje zappen.” Hij zal zijn werk gaan missen, zegt hij, en ook de ambtenaren op zijn ministerie. „Ik ben een emotioneel mens.”
Het verdriet dat niemand ziet, zit bij de partners van de PVV-ministers en staatssecretarissen. In het kabinet-Schoof organiseerden de ‘partners van’ om de paar maanden etentjes in het Catshuis, soms met een quiz. Ze kookten samen, ze deelden lief en leed, zíj begrepen elkaar. De partners van de PVV’ers deden daar voluit aan mee, ze vonden het geweldig. Ook dat is nu voorbij.
Lees ook
Het kabinet dat zou opkomen voor de burger ging ten onder aan amateurisme en onvermogen
Violist Nina de Waal (46) schilderde dinsdagochtend het trappenhuis van haar woning in Amsterdam, toen ze hoorde over het klappen van de coalitie. Op twee lakens verfde De Waal terstond de leuzen ‘Hoera! Kabinet is weg’ en ‘Hoop op beter!’. „Ik had mijn schilderkleding toch nog aan.”
De lakens nam De Waal ’s avonds mee naar de Dam, waar ze met een stuk of twintig familieleden en kennissen het einde van het kabinet-Schoof viert. Ze noemen dit ‘Feest van Hoop op Beter’. Vanaf het stuur van een fiets is een kleurig vlaggenlijntje naar een rugzak gespannen. Er zijn pizza’s, spekjes en nacho-kaaschips. In een aankondiging van de kleinschalige manifestatie staat: „Na maanden van guurrechtse kwaadaardigheid en waardeloos politiek theater, vieren we de kans op betere tijden”.
„Dit kabinet zaaide haat”, zegt De Waal, terwijl ze in haar roze shirt een blikje Hertog Jan-bier opentrekt. „En nu gaan ze weg, ik ben zo opgelucht!” De Amsterdamse heeft „niet de illusie dat de PVV bij volgende verkiezingen geen grote partij meer is”. Wel hoopt ze dat de VVD niet meer met de PVV wil regeren. „Ik weet dat fascisme een beladen term is, maar als het over Geert Wilders en Marjolein Faber gaat, gebruik ik ’m wel. Ze wijzen bevolkingsgroepen aan als reden van alle problemen in dit land.”
‘Faber-bal’
Sara, het 14-jarige nichtje van De Waal, trapt tegen een voetbal. Daarop zijn foto’s van PVV-minister Marjolein Faber geplakt. „De Faber-bal.” Sara, die een bloemenkrans om haar hoofd heeft gewikkeld, hoorde op school van de kabinetsval, haar ouders hingen de vlag uit. „Ik volg de grote lijnen, het kabinet deed het niet zo best.”
Verderop nipt schrijver Liesje Schreuders (46) aan een plastic glas alcoholvrije champagne. „Al bijna een jaar erger ik me groen en geel als Faber de Tweede Kamer weer eens schoffeert. Ik schaamde me voor deze coalitie.” De kabinetsval noemt Schreuders „het bewijs dat de veiligheidskleppen van de parlementaire democratie toch nog werken”. Ze pakt een pizzapunt. „Ik hoop dat mensen zien dat hun belangen niet gediend zijn met een stem op de PVV.” Zelf gaat Schreuder, net als in 2023, op GroenLinks-PvdA stemmen.
Historicus Arthur Weststeijn (44) is met zijn hond Freddy naar de Dam gekomen. In een appgroep met zijn vrienden werd al langer gespeculeerd over een kabinetsval. „Toch was ik verrast. Wilders weet dondersgoed dat hij zichzelf nu tot de oppositie veroordeelt.” Echt hoopvol is Weststeijn niet. „Dit is geopolitiek het meest onzekere moment sinds 1945, en hier blijven we doen alsof asiel het belangrijkste probleem is.”
Freddy trekt aan de leiband. De hond draagt een bloemenkrans. Of hij ook hoopvol zou zijn? „Die heeft basale verlangens”, zegt zijn baasje. „Hij ruikt pizza.”
Liveblog Kabinetsval
Van Hijum (NSC) benadrukt slechte timing van besluit Wilders, Faber (PVV) legt schuld bij coalitiepartners
Het „strengste asielbeleid ooit” betekende in de dagelijkse praktijk van het aanmeldcentrum in het Groningse Ter Apel een jaar lang stilstand, zegt burgemeester Jaap Velema (D66). Verrast was hij niet dat Wilders er dinsdagochtend de brui aan gaf, bedroefd is hij evenmin. Met minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) had hij naar eigen zeggen „buitengewoon aardig en vriendelijk” contact, al spraken ze elkaar slechts sporadisch. „Zodra het over de inhoud ging, werd het heel erg lastig”, zegt Velema. „Ze ging blind voor het beperken van de instroom want dan lost het probleem zich vanzelf op, was haar gedachte.” Hij zucht. „Was het maar zo eenvoudig.”
Het ontbrak deze minister aan bestuurlijke vaardigheden om problemen op te lossen, zegt Velema. „Ze is uit heel ander hout gesneden.” Ook bezat Faber geen Rolodex vol contacten om acute noodsituaties het hoofd te kunnen bieden. „De uitkomst is dat er in een jaar niets is veranderd in Ter Apel, óók niet als het gaat om versneld kansarme en overlast gevende asielzoekers uit de opvang te halen – een gedeelde wens van haar én de gemeente.”
Velema had dinsdag al snel contact met verschillende collega-burgemeesters. De teneur van die gesprekken? „De hoop dat we nu verder kunnen, met een nieuw kabinet dat niet voortdurend met zichzelf bezig is.”
Woningbouw in Barneveld
In Barneveld (Gelderland) had een ruime meerderheid van de 63.000 inwoners hoge verwachtingen van juist dit kabinet „van rechtse snit”, zegt burgemeester Jacco van der Tak (CDA). In de negen dorpen die de gemeente telt wordt tamelijk verschillend gestemd, maar de gemene deler is helder: „Er is hier een rechts-conservatieve meerderheid.” Lokaal is de SGP de grootste partij, bij de laatste landelijke verkiezingen scoorden Wilders’ PVV en de BBB van Caroline van der Plas goed. Van der Tak: „Het is een beetje overdreven, maar in zekere zin is Barneveld Nederland in het klein.”
Dat geldt ook voor de problemen die er spelen in de groeigemeente. In de komende jaren moet het inwonersaantal naar 85.000. Door de achterblijvende woningbouw is dat lastig. Helemaal omdat daarvoor ook het nabijgelegen knooppunt Hoevelaken op de schop moet. En dat alles is weer moeilijk te realiseren met de stikstofproblematiek die op de Veluwe de natuur én de boer treft. „Het leidt al tijden tot onzekerheid op het erf”, zegt Van der Tak. „Mensen willen weten waar ze aan toe zijn en hadden daarom hoge verwachtingen van juist dit kabinet.” Behalve „een meer respectvolle benadering van de boeren” leverde het Barneveld weinig concreets op.
Kerncentrales in Terneuzen
In Zeeland moest juist een van de belangrijkste ambities van het kabinet Schoof vorm krijgen: nieuwe kerncentrales. Naast de al voorgenomen bouw van twee kerncentrales wilde de rechtse coalitie twee extra kerncentrales bouwen. Minister Sophie Hermans (Klimaat, VVD) gaf onlangs aan daarbij een voorkeur te hebben voor Zeeland.
Dit tot tevredenheid van Terneuzen, dat kansen ziet op een nieuwe levensimpuls door de werkgelegenheid die met de bouw én beheer van een centrale gepaard gaat. Verantwoordelijk wethouder Laszlo van de Voorde (PvdA): „Dit nu gevallen kabinet heeft dit dossier een andere dynamiek gegeven.” Over de uitvoering van de plannen is hij daarentegen minder enthousiast. „Ook voor deze partijen bleek de praktijk om meerdere geschikte locaties te vinden weerbarstig te zijn.”
Toch verwacht hij dat in Den Haag ambtelijk de plannen om tot in ieder geval twee nieuwe centrales te komen gewoon worden voortgezet. Aan Terneuzen zal het in ieder geval niet liggen. Woensdagavond is er een inloopavond voor bewoners om al hun vragen te stellen, donderdag is de gemeenteraad aan zet om de volgende fase in te luiden.
Asielzoekerscentrum in Best
Zo vechten onzekerheid en hoop momenteel in heel bestuurlijk Nederland om voorrang. Neem het Brabantse Best, dat zich al eerder bereid toonde om Ter Apel te ontlasten door asielzoekers op te nemen. Het leidde in april tot ernstige ongeregeldheden waarna waarnemend burgemeester Rianne Donders (CDA) minister Faber in een open brief om hulp vroeg: „Zo gaat het niet langer. Geweld mag niet lonen in onze democratische rechtsstaat.” De uitnodiging om naar Best te komen („U bent van harte welkom”) bleef onbeantwoord.
Gevraagd naar de gevolgen van de kabinetsval, zegt Donders: „Iedereen zal er een ander signaal in zien, denk ik. Tegenstanders van een asielzoekerscentrum in Best zullen misschien denken dat het voornemen nu van de baan is, anderen zullen juist hopen dat de oude draad van vóór dit kabinet weer wordt opgepikt.” Na een korte stilte: „Feit is dat er nog altijd een acuut probleem is in Ter Apel en wij, hier in Best, ook deels verantwoordelijk zijn voor de oplossing.”
