Leraren moeten wennen aan rol van AI in het klaslokaal: ‘Mevrouw, ziet u het als ik mijn leesverslag door ChatGPT laat maken?’

Om te oefenen met het zoeken naar historische bronnen moest Thomas (17) voor geschiedenis ooit een afbeelding vinden van een „Koningsdag lang geleden”. Lukte niet. Dus besloot hij om ChatGPT zo’n afbeelding te laten genereren. Die keurde zijn docent af, want ja, het was duidelijk te zien dat het geen échte historische beeltenis was.

Thomas zit samen met Anne (16), Vainavi (17), Meis (17) en Bram (17) in een halve kring in een klaslokaal van het Lorentz Casimir Lyceum in Eindhoven, een school voor havo, atheneum en gymnasium. De jongens zitten in 4 havo en de meiden in 5 vwo. Hun economiedocent Merlijn Gerritsen heeft ze bij elkaar gezet om met NRC te praten over het gebruik van ChatGPT voor schoolwerk. Hij is ook aanwezig bij het gesprek.

Ja, je kunt leerlingen alles met de hand laten schrijven, maar dat vind ik een beetje ouderwetse krampachtigheid

De andere leerlingen kunnen geen voorbeeld noemen van een opdracht waarbij ze ChatGPT ongeoorloofd gebruikten. Of ze dat ook daadwerkelijk nooit hebben gedaan, is nauwelijks te controleren, want de ‘pakkans’ is laag. Plagiaatscanners herkennen ChatGPT-teksten bijna nooit, omdat het systeem unieke teksten genereert.

Een lage pakkans betekent niet dat je nóóit gepakt wordt. Bij een klasgenoot van Bram sloeg de scanner rood uit toen zijn CKV-verslag erdoorheen werd gehaald. Cijfer: 1. En hij kreeg geen herkansing. Bram: „Ja, dat maakt je wel wakker. Je moet niet constant ChatGPT erbij pakken, want ze kunnen er dus wel achter komen.”

Vermoedens

Maar makkelijk is dat niet, zeggen docenten met wie NRC voor dit artikel sprak. Dat waren er – inclusief Gerritsen – zes, van middelbare scholen door het hele land. Ze geven verschillende vakken, van Engels tot natuurkunde.

Ze hebben af en toe natuurlijk hun vermoedens. Als een leerling opeens woorden gebruikt die niet bij zijn of haar vocabulaire passen bijvoorbeeld. „Eentje schreef eens ‘chloroplast’ in plaats van ‘bladgroenkorrel’”, vertelt biologiedocent Furkan Soysal van het Melanchton Kralingen, een vmbo-school in Rotterdam. Merlijn Gerritsen van het Lorentz Casimir Lyceum zegt dat je het soms ook aan de interpunctie kunt zien. „Je ziet dat ChatGPT vaak een komma zet voor ‘en’.” Ze kunnen hun vermoedens echter bijna alleen maar bewijzen als een leerling het gebruik toegeeft.

Er bestaan geen officiële cijfers, maar docenten merken dat steeds meer leerlingen – geoorloofd én ongeoorloofd – ChatGPT gebruiken. Waar de toepassing kort na de introductie eind 2022 nog nauwelijks werd gebruikt op scholen, is ‘Chat’ nu voor veel scholieren een trouwe vriend.

Het plaatst scholen en docenten voor een dilemma: moeten ze ChatGPT zoveel mogelijk uit het onderwijs weren óf juist omarmen?

„Ik vind het een heel lastige”, zegt Gert Verbrugghen, docent Engels op het Alfrinkcollege, een vmbo-school in Deurne (Noord-Brabant). „Ik stimuleer het in ieder geval niet, in de zin van dat ik het gebruik ervan integreer in een opdracht. Ik ben bang dat de kinderen hun denken te veel gaan uitbesteden aan ChatGPT. Ik laat ze nu meer schriftelijk in de klas werken. Dat is de enige manier om zeker te weten of ze de stof écht beheersen.”

Voor Juliëtte Jansen, docent Nederlands op dezelfde school, geldt hetzelfde. „Maar wij deden al veel klassikaal en schriftelijk, dus de verandering is niet zo groot.” Een leesverslag hoeven haar leerlingen niet met de hand te schrijven; dat mag met een laptop in de klas „En dan nog zijn sommige leerlingen slim genoeg; je bent nooit op tijd bij de laptops om ze op heterdaad te betrappen op het gebruik van ChatGPT. Maar je ziet het aan bepaald taalgebruik. Doorvragen is dan belangrijk.”

Jansen probeert ook om leerlingen te laten zien dat ChatGPT lang niet altijd de juiste antwoorden geeft. „Soms vragen ze: ‘Mevrouw, ziet u het als ik mijn leesverslag door ChatGPT laat maken?’ Dan laat ik ze dat doen in mijn bijzijn en vaak kan ik ze dan op fouten wijzen. Laatst stond al in de eerste of tweede regel iets over het boek wat niet klopte.”

Zwakke plekken

Van die zwakke plekken van ChatGPT probeert Merlijn Gerritsen, de economiedocent van het Lorentz Casimir Lyceum, juist te profiteren, bijvoorbeeld door opdrachten te bedenken waarbij leerlingen de fouten uit ChatGPT’s antwoorden moeten halen. „Ja, je kunt leerlingen alles met de hand laten schrijven, maar dat vind ik een beetje ouderwetse krampachtigheid.”

Op het digibord laat hij een voorbeeld zien. Het is een werkstuk dat Bram heeft gemaakt samen met een klasgenoot. Op het voorblad staat: „De impact van internationale handel op de Nederlandse economie”. Bram: „De opdracht was om de deelvragen in ChatGPT te zetten en om vervolgens zelf onderzoek te doen met Google Scholar [een zoekmachine voor wetenschappelijke literatuur]. Daarna moesten we de overeenkomsten en verschillen tussen de antwoorden van ChatGPT en de literatuur laten zien.”

Bij de tweede deelvraag – „Wat is de impact op de werkgelegenheid in Nederland tussen 2015 en 2025?” – zag Bram bijvoorbeeld dat ChatGPT een fout had gemaakt in het percentage industriebanen op het totaal aantal werknemersbanen. Dat zou ongeveer 10 procent zijn. „ChatGPT haalt uit veel verschillende bronnen informatie, waardoor het soms misgaat. Ik ben die bronnen nagegaan, heb zelf een berekening gemaakt en toen kwam ik op ongeveer 7 procent uit.”

We moeten niet denken dat we door generatieve AI opeens minder mensen in het onderwijs nodig hebben

Iedere docent op het Lorentz Casimir Lyceum gaat anders om met ChatGPT. Maar als het om het profielwerkstuk gaat, het eindwerkstuk op de havo en het vwo, zijn er onlangs nieuwe afspraken gemaakt op schoolniveau. Gerritsen: „Eind vorig jaar ben ik naar de schoolleiding gestapt en heb ik gezegd: wij moeten op deze trein stappen, we kunnen niet struisvogelen. Toen kreeg ik snel gehoor, dat was prettig.” Van de leiding mocht hij de handleiding voor het profielwerkstuk herschrijven.

Dit schooljaar zag je nog een „heel ongelijk speelveld” bij het maken van het profielwerkstuk, zegt Gerritsen. „Er zijn kinderen die in vijf uur een werkstuk hebben geschreven met ChatGPT en een 8 hebben gehaald en anderen die er tachtig uur aan hebben gewerkt en op een 6 uitkomen. Maar het probleem is dat je vermoedens niet kunt bewijzen.”

Voor de leerlingen die vandaag in het klaslokaal zitten, geldt komend schooljaar de aangepaste handleiding. De helft van het cijfer voor het profielwerkstuk wordt bepaald door het werkstuk zelf en de andere helft door een mondeling examen waarin de leerling het werkstuk moet verdedigen en vragen van twee docenten moet beantwoorden.

Frauduleus, dubieus of juist handig: universiteiten oordelen wisselend over ChatGPT als scriptiehulp

Geoorloofd

Op welke manier gebruiken de leerlingen ChatGPT eigenlijk als geoorloofd hulpmiddel? Vainavi: „Voor informatica moesten we een game ontwerpen. Toen vroeg ik ChatGPT of hij een paar ideeën had voor een leuk spel binnen de kaders van de opdracht. Dat vond ik echt handig. Uiteindelijk koos ik voor een sprookjesthema.” Ze gebruikt het ook weleens om een planning te maken, als ze veel te doen heeft en het overzicht kwijt is. „Dan geef ik aan welk huiswerk ik heb, welke toetsen, welke afspraken en dan vraag ik om een planning voor de komende week of paar weken.”

Anne vraagt ChatGPT tijdens het leren vooral om bijvoorbeeld een begrip beter uit te leggen, als ze de uitleg in haar schoolboek onduidelijk vindt. Ze gebruikt de chatbot niet om samenvattingen te maken. „Ik vind het fijner om dat zelf te doen. Op toetsen krijg je soms ook verhaaltjes waar je dan het belangrijkste uit moet halen.” Ook Meis probeert om ChatGPT niet al te veel voor school te gebruiken. „Als ik bijvoorbeeld een verslag moet inleveren, lees ik mijn tekst goed na en als ik nergens over twijfel, lever ik ’m gewoon in. Het is niet dat ik ’m standaard door ChatGPT laat checken.”

Volgens Inge Molenaar is het heel belangrijk dat scholieren leren met ChatGPT om te gaan. Molenaar is hoogleraar Onderwijs en Artificiële Intelligentie aan de Radboud Universiteit en directeur van Nationaal Onderwijslab AI (NOLAI). Dat ‘lab’, gefinancierd door het Nationaal Groeifonds, is een samenwerking tussen wetenschappers, het onderwijs en het bedrijfsleven. Zij ontwikkelen innovatieve AI-toepassingen voor het onderwijs en doen onderzoek naar de gevolgen van kunstmatige intelligentie voor het onderwijs. Daarvoor onderzoeken ze bijvoorbeeld hoe leerlingen leren met AI. Molenaar: „Je ziet dat scholieren heel graag willen leren om generatieve AI [zoals ChatGPT] op zo’n manier te gebruiken dat ze er ook daadwerkelijk iets van opsteken, maar daar hebben ze hulp bij nodig.”

Ervan leren

Het is voor leerlingen verleidelijk om puur en alleen, zoals Molenaar het noemt, voor „performance” te kiezen. „Ze laten ChatGPT dan zo snel en zo goed mogelijk de schoolopdracht maken en die leveren ze in. Maar beter is als ze ChatGPT hebben gebruikt én ervan hebben geleerd, doordat ze actief de gegenereerde informatie hebben moeten verwerken.” Molenaar vindt de opdracht van economiedocent Gerritsen daar een goed voorbeeld van.

„Wij geven scholen ook altijd het advies: probeer het niet te verbieden, want dat lukt toch niet.” Molenaar denkt dan ook dat er niet geïnvesteerd moet worden in betere plagiaatscanners, maar in nieuwe manieren van toetsen. „Daarbij is de relatie tussen leraar en leerling heel belangrijk, want hoe dichter de leraar bij de leerlingen staat, hoe beter die kan beoordelen wat ze wel en niet kunnen. We moeten dus niet denken dat we door generatieve AI opeens minder mensen in het onderwijs nodig hebben.”

Je hebt van die websites waar je je tekst van ChatGPT kan invoeren en die maakt ‘m dan menselijker. Ik weet niet of het echt werkt

Sommige docenten gebruiken ChatGPT in hun opdrachten alsof het een assistent is voor de leerlingen. Zo liet Stefanie van den Steen, docent natuur- en scheikunde op het Gymnasium Haganum in Den Haag, haar leerlingen een robotje bouwen met assistentie van Chat. „Ze mochten hun codes laten genereren door ChatGPT, maar de ervaring leert dat hij dan toch veel en heel specifieke instructies nodig heeft, dus hij fungeerde het beste als assistent, om de codes te controleren. En als de leerlingen iets extra’s wilden, bijvoorbeeld een lampje laten knipperen, dan mochten ze ook aan Chat vragen hoe dat moest.”

Ahmed Kasmi programmeerde zelf een AI-hulpje voor zijn leerlingen. Hij is aardrijkskundedocent op het Focus College, een islamitische vmbo-t-school in Amersfoort, en geeft als zzp’er workshops over AI in het onderwijs. „Voor mijn eindexamenklassen heb ik een op maat gemaakte versie van ChatGPT ontworpen. Die stelt vragen op examenniveau over specifieke onderwerpen. Leerlingen geven antwoord en krijgen direct feedback van het systeem. Ik heb het zo ingesteld dat het werkt als een examentrainer. Het enige wat ik hoef te doen, is de link met ze delen.”

ChatGPT wordt geoorloofd en ongeoorloofd gebruikt. Op het Lorentz Casimir Lyceum in Eindhoven praten Bram, Thomas Anne, Meis, Vainavi erover met hun docent Merlijn.

Menselijkheid

Furkan Soysal, de biologiedocent van het Melanchton Kralingen, heeft ook iets bedacht: „Ik laat leerlingen soms vragen stellen aan ChatGPT en vervolgens geef ik ze de opdracht om het antwoord van ChatGPT in hun eigen woorden te herschrijven. Zo probeer ik ze te laten begrijpen wat het antwoord nou precies betekent.”

De leerlingen in het klaslokaal van het Lorentz Casimir Lyceum zien op sociale media tips voorbijkomen om ChatGPT op een óngeoorloofde manier te gebruiken. Thomas: „Ik las dat ChatGPT vaak de M-dash [gedachtestreepje] gebruikt, ik weet niet hoe dat in het Nederlands heet.” Als je die weghaalt, ziet je tekst er dus al veel minder verdacht uit. Maar dat hoef je niet eens zelf te doen, weet Vainavu. „Je hebt van die websites waar je je tekst van ChatGPT kan invoeren en die maakt ‘m dan menselijker. Ik weet niet of het echt werkt.” Thomas: „Ja, en dan staat zelfs het percentage menselijkheid erbij!”

De achternamen van de leerlingen zijn bekend bij de redactie.

Delen





Mail de redactie