Breuklijn in de Vinkenstraat: renovatie van een kwart miljoen of ‘afgescheept’ met 30.000 euro

De bewoners van de Vinkenstraat in het Groningse dorp ’t Zandt hebben het idee dat er een spelletje met hen wordt gespeeld. Het is hun volstrekt onduidelijk waarom het ene huis in de straat moet worden versterkt tegen instortingsgevaar bij aardbevingen en het andere niet. Huizen aan de even kant van de straat zijn door de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) na onderzoek onveilig verklaard, eigenaren krijgen een ingrijpende verbouwing vergoed. Dat moet de huizen veiliger maken, maar heeft een bijkomend voordeel: een opgeknapt huis stijgt in waarde, het kan zo een ton of meer schelen. Terwijl huizen aan de overkant van de straat, vijftien meter verderop, niet worden versterkt. Deze bewoners voelen zich „afgescheept” met een tegemoetkoming van 30.000 euro voor woningverbetering en verduurzaming, wegens „moeilijk uitlegbare verschillen”.

De bewoners begrijpen er niks van, het zijn in hun ogen precies dezelfde huizen. Ze zijn bijna allemaal gebouwd in de jaren 20 van de vorig eeuw volgens telkens dezelfde bouwtekening. En allemaal hebben ze door de aardbevingen flinke schade opgelopen: scheuren in muren, balken en funderingen.

Lees ook: Hoe Wiebes het vertrouwen van de Groningers verspeelde

„Het is de tactiek van verdeel en heers”, zegt Henk Dijkhuis, die op huisnummer 1b woont. Bij de parlementaire enquête naar de gaswinning, afgelopen zomer, ging het ook over dit in Groningen levende gevoel. Melissa Dales, die als geestelijk verzorger werkte in het aardbevingsgebied, zei bij haar verhoor dat de versterkingsoperatie leidt tot een „sociale splitsing” in de dorpen.

De commissie van Tweede Kamerleden verhoorde in zeven weken tientallen getuigen. Vrijdag wordt het eindrapport gepresenteerd. De meeste bewoners van de Vinkenstraat laat het koud, ze hebben niet de verwachting dat het rapport iets aan hun situatie zal veranderen. De staatssecretaris die verantwoordelijk is voor het gasdossier, Hans Vijlbrief (Mijnbouw, D66), is erop voorbereid dat hij weg moet als de Kamer het vertrouwen in hem opzegt. In de Vinkenstraat zitten ze daar niet op te wachten. Voor je het weet veranderen de regels voor schadevergoeding en versterking van huizen dan wéér, zoals al zo vaak is gebeurd.

Picknicktafels

Toen de versterking in ’t Zandt net was begonnen, rond 2016, werden bewoners die aan de beurt waren bijeengeroepen in het dorpshuis. In de Vinkenstraat worden de huizen nu allemaal individueel benaderd. Toch wisselen de bewoners informatie uit. Aan het einde van de straat hebben ze in coronatijd twee picknicktafels neergezet. Als het weer het toelaat, zitten ze daar met elkaar te praten. In de verte zie je de rode lichtjes knipperen van tientallen windmolens, voorbij de plek waar vroeger een boorput was voor de gaswinning.

Aan de picknicktafels valt te beluisteren dat één huis in de straat al wél versterkt is, razendsnel zelfs. Binnen vier maanden werd het hele huis voor een kwart miljoen euro verbouwd. De andere bewoners gunnen het hun buurman, zeggen ze, maar eerlijk vinden ze het niet.

Met verbazing kijken ze ook naar de rijen huurwoningen verderop in het dorp die in razend tempo worden gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Sommige bewoners van de Vinkenstraat betreuren het dat de rode bakstenen huizen verdwijnen die zo kenmerkend zijn voor de Groningse dorpen. „Er blijft van het oude niets over, dat vind ik zo verschrikkelijk jammer”, zegt Kees Lijnema van huisnummer 1.

Lees ook: Veenstra’s huis is eindelijk veilig. Nu de duizenden andere huizen nog

Rijksbouwmeester Francesco Veenstra schreef vorige week een brief aan het kabinet, waarin hij ervoor pleitte niet lukraak huizen te slopen en te vervangen, maar meer oog te hebben voor de „unieke landschappelijke en monumentale kwaliteiten van het gebied”. Toch heeft nieuwbouw ook aantrekkelijke kanten, vinden sommige bewoners van de Vinkenstraat. De huizen die aan de andere kant van het dorp worden gebouwd zijn „gigantisch”, zegt Jan Smit van huisnummer 1A, die nog geen idee heeft wat er met zijn huis gaat gebeuren. „En wij moeten maar wachten.” Nico Kobes van nummer 2, die zijn huis eigenhandig zoveel mogelijk heeft versterkt, is over de kwaliteit van de nieuwbouwhuizen verderop in het dorp „niet erg tevreden”, maar die huizen krijgen wel zonnepanelen en een warmtepomp. Die wil hij ook wel.

Lokkertje

De enige in de straat die nog een beetje kan volgen hoe er zulke grote verschillen tussen de huizen kunnen ontstaan, is Jolanda Jager-Smit, van nummer 14. Zij werkte jarenlang bij het Groninger Gasberaad, de koepel van maatschappelijke organisaties die zich inzet om bewoners in het aardwinningsgebied te ondersteunen. Zij legt het zo uit: alle huizen in de Vinkenstraat zijn ongeveer tegelijkertijd onderzocht, rond 2017, maar niet van elk huis werd alles meteen doorberekend. Daarom is van het ene huis al een versterkingsadvies bekend en van het andere huis nog niet.

In 2020 maakten het kabinet, de provincie Groningen en de gemeenten nieuwe afspraken over de versterking. Huizen waarvan nog geen versterkingsadvies bekend was, worden sindsdien volgens een nieuwe norm voor aardbevingsbestendig bouwen beoordeeld. Daarbij wordt ingecalculeerd dat de gaskraan dichtgaat en er minder bevingen komen. In de meeste gevallen is de uitkomst dat die huizen niet worden versterkt, of maar heel beperkt. Hoewel Jager-Smit als een van de weinigen in haar straat begrijpt hoe de verschillen zijn ontstaan, heeft ze er geen begrip voor. „Dat de verschillen in één straatje zo groot zijn, is onverteerbaar.”

Ook eigenaren die al een versterkingsadvies hebben, kunnen kiezen voor herbeoordeling volgens de nieuwe norm. Ze krijgen dan 30.000 euro. Een „lokkertje”, want versterking volgens het oude advies is vaak duurder, zegt Jager-Smit. Voor haar huis ligt een plan klaar dat 264.929 euro kost. Toch heeft ook zij gekozen voor herbeoordeling, ze heeft twijfels over het versterkingsadvies. Ze ziet het niet zitten daarover de strijd aan te gaan met de NCG. „Ik ben moegestreden.”

Huisnummer 1: ‘Ik moet er niet aan denken dat ze mijn huis zouden slopen’

„Mijn huis is een buitenbeentje in de straat. De meeste huizen zijn smal en diep, maar mijn huis is een vierkant van tien bij tien meter met twee puntdaken erop, achter elkaar. Toen ik kwam, zat er nog jute bespanning op de muren. Warm water was er niet. Het huis was nauwelijks elektrisch. Op het dak zaten asbestplaten, die moesten eraf. In feite kocht ik in 1996 een cascohuis van ongeveer 75 jaar oud waaraan alles moest gebeuren.

„Als ik zie wat voor scheuren ik heb, dan valt het wel mee, denk ik, hoe snel mijn huis zal instorten. Ik mag hier graag wonen. Ik moet er niet aan denken dat ze mijn huis zouden slopen, want het is een mooi oud huis van Groninger baksteen.

„Een jaar of zes geleden zijn ze in opdracht van de NCG komen kijken. Toen is op alle vier de hoeken het fundament opgegraven. Ze wilden zelfs het plafond openbreken. Daar had ik niet veel trek in, dus toen heb ik ze mijn fotoalbums van de verbouwing voor de neus gegooid. Daarin kon je alle balken goed zien. Er werd gezegd dat het opmaken van dat rapport ongeveer een jaar zou duren. Nou, ik moet nog steeds bericht krijgen. Maar ik dacht: geen bericht is goed bericht. Aan de andere kant: je blijft wel in onzekerheid zitten.

„Een jaar of twee terug kreeg je de mogelijkheid subsidie aan te vragen om dus je huis te verbeteren, te verduurzamen. Ik heb de houten vloeren van 100 jaar oud uit het voorhuis laten halen. Daar is 25 centimeter piepschuim in gekwakt, en daarop is vloerverwarming gelegd met beton eroverheen. De ramen heb ik ook allemaal laten vervangen, dat is nu HR++ glas. En ik heb een nieuwe cv-ketel laten plaatsen, die is een stuk zuiniger. Dus toen was dat hele bedrag ruimschoots foetsie.

„Eind 2022 kreeg ik bericht van de NCG: wij komen fysiek bij u langs om nog het een en ander te bekijken. Dus: wordt vervolgd. Als het heel erg acuut was geweest, hadden ze vast en zeker meer haast gemaakt.”

Huisnummer 1a: ‘Bij de NCG zeiden ze: uw dossier is kwijt’

Jan Smit: „Vier of vijf jaar geleden zijn ze bij ons langs geweest, die experts, om ons huis te onderzoeken, en vorig jaar nog een keer. We hebben nog geen uitslag gehad, we horen helemaal niets. Mijn vrouw heeft er achteraan gebeld, maar bij de Nationaal Coördinator Groningen zeiden ze: uw dossier is kwijt. Ze zouden ernaar op zoek gaan.

„Onze buren, Joke en Henk, kregen wel bericht. Bij hen moet er versterkt worden. Dan denk ik: bij ons ook, want wij wonen in precies zo’n zelfde huis. Er zijn maar twee van deze huizen in de straat, allebei uit 1980, ze zijn ooit gebouwd door twee broers.

„Ons huis is nieuwer dan de rest van de straat, maar het is toch ook alweer veertig jaar oud, en we hebben door de aardbevingen ook schade gehad. Niks dramatisch, maar wel scheuren in muren. En we hebben een heel slecht balkon, daar vallen stenen af, ik heb al drie keer melding gemaakt, maar ze doen er niks aan.

„Mijn vrouw en twee dochters zijn best wel angstig geworden door de aardbevingen. Ik rijd op een vrachtwagen en ben vaak ver weg van huis, in het buitenland. Vroeger keek ik elke morgen naar het nieuws en dan belde ik naar huis om te vragen: hoe gaat het? Nu is dat wat minder.

„Ik vind het onrechtvaardig wat er gebeurt in ons dorp. De kern van het dorp wordt helemaal vernieuwd. Daar worden gigantische huizen teruggebouwd. Maar hier, aan de andere kant van het dorp, moeten we maar afwachten.”

Huisnummer 1b: ‘Het duwen, schuiven, rekken en trekken maakt mensen murw’

Henk Dijkhuis: „Ons huis is in 2017 onderzocht. Vorige maand kregen wij het langverwachte versterkingsadvies, waarin stond wat er moet gebeuren. De conclusie was dat de puntgevels voor en achter niet veilig zijn, die staan negen centimeter uit het lood en moeten verankerd worden aan de muren. Wanneer dat zal gebeuren weten wij niet. De NCG heeft laten weten dat dit zeker niet binnen een jaar zal zijn.

„Wat wij opmerkelijk vonden, is dat het rapport al in augustus vorig jaar gemaakt bleek te zijn. De Nationaal Coördinator Groningen stuurde het pas na vragen van ons. Bijzonder is ook dat het zes jaar heeft moeten duren, voordat er überhaupt een conclusie is getrokken. Het hele verhaal is duwen en schuiven en rekken en trekken. Dat maakt mensen murw.

„In april vorig jaar kwam de NCG ineens weer met de mededeling dat er boringen gedaan moesten worden om te kijken hoe de ondergrond was. Dan konden ze zien hoe die reageerde op aardbevingen. Ik heb er geen verstand van, maar als het beeft, zit ik te schudden in de stoel.

„De instanties spreken elkaar ook tegen. Bij het Instituut Mijnbouwschade Groningen hadden we een vergoeding aangevraagd voor immateriële schade. Op maandag kregen we bericht dat we geen acuut onveilig huis hebben. En op dinsdag kregen we bericht van de NCG dat er sonderingen moesten plaatsvinden, omdat men niet wist hoe veilig ons huis was. Nou, zeg het maar.

„Ik heb me nooit eerder onveilig gevoeld in het huis, maar nu denk ik: straks komt die gevel ineens naar beneden als ik in de tuin bezig ben, of als mijn kleinzoon er onderdoor loopt. Je gaat toch doemdenken. Een aardbeving kondigt zich niet van tevoren aan.”

Huisnummer 2: ‘Ik wacht tot er een beste klap komt en dan moeten ze het maar oplossen’

Nico Kobes: „Ik heb het huis een paar jaar geleden gekocht. De vorige eigenaren vertelden dat er mensen aan de deur waren geweest, ik denk van de NCG, die het huis wilden onderzoeken, maar dat was nog niet gebeurd. Er zaten gaskachels in en ik wilde vloerverwarming. Dan ga je niet die hele procedure afwachten, je leven gaat verder.

In een zijgevel zaten scheuren, daar heb ik een nieuwe muur in gezet. De houten vloer beneden is een betonvloer geworden, dat blijft beter liggen met een aardbeving. In het plafond zitten nu extra balken. Mijn dak is er ook compleet af geweest. In wezen is alles wel verbouwd. Je komt er pas achter wat er allemaal moet gebeuren als je de boel helemaal kaal haalt.

„Ik voel me op zich wel veilig in mijn huis, maar vraag me ook wel eens af: ís alles eigenlijk wel echt veilig? Ik weet dat er in de fundering ook scheuren zitten.

„Vorig jaar zijn er alsnog mensen in opdracht van de NCG door het huis gegaan om te kijken of er iets versterkt moest worden. Ik had het net compleet met mijn vader verbouwd, er was nergens een scheur te zien. Dan heb je alles klaar en netjes in de verf, komen er na een tijdje toch weer scheuren. Ik heb geen zin bij elke scheur schadevergoeding aan te vragen. Het kan zo zijn dat je er over een maand weer een scheur bij hebt. Ik wacht tot er een keer een beste klap komt en dan moeten ze maar zien hoe ze het oplossen.”

Huisnummer 5: ‘Je moet binnen zes weken reageren terwijl je 4,5 jaar hebt gewacht’

Johan Kruger: „In 2017 is ons huis geïnspecteerd door BBC Bouwmanagement in Appingedam. Hun oordeel was dat de topgevel inclusief de schoorsteen ‘mogelijk valgevaarlijk’ was. Zo stond het in het technisch rapport. Maar afgelopen jaar kregen we een aangetekende brief van de Nationaal Coördinator Groningen. Daarin stond dat ons huis niet versterkt hoefde te worden. Er stonden geen berekeningen in. Alleen de hoofdpunten van de inspectie waren samengevat.

„Ons huis is beoordeeld volgens de zogenoemde typologie-aanpak. Je huis wordt dan niet individueel beoordeeld, maar ingedeeld in een bepaalde typologie huizen. Van die typologie is van tevoren bepaald of de huizen aardbevingsbestendig zijn of niet. Dat wij hier door de aardbevingen scheuren hebben in binnen- en buitenmuren, en dat aan de overkant van de straat soortgelijke huizen zijn die wél moeten worden versterkt, daar wordt niet naar gekeken.

„Je wacht 4,5 jaar op de uitslag van je onderzoek, en als die er dan is, moet je binnen zes weken reageren. Het is ons wel gelukt tijdig bezwaar te maken. Vervolgens kregen wij per kerende post een brief van NCG waarin doodleuk stond dat zij het zelf niet zouden gaan halen om op tijd een beslissing te nemen. We hebben nog steeds geen uitslag en weten dus niet hoe het verder zal lopen.

„Wij slapen verder prima, maar je bent er op de achtergrond bijna elke dag mee bezig. We weten nog steeds niet 100 procent zeker of ons huis wel veilig genoeg is. Bovenal heerst het sterke gevoel ongelijk behandeld te worden.”

Huisnummer 7: ‘Wij slapen in een joggingbroek om snel het huis te kunnen verlaten’

Natascha Broersma: „Sinds de aardbeving van Huizinge, in 2012, slapen wij met een joggingbroek aan. Zo kunnen we zo snel mogelijk het huis verlaten bij problemen. Marten werd in 2014 op zijn werk gebeld dat hij naar huis moest komen omdat de schoorsteen onveilig zou zijn. Die moest per direct van het dak af, de aannemer was al ter plaatse. Daarna hebben we een half jaar zonder schoorsteen moeten doen. En toen er een nieuwe was geplaatst, werd die bij een controle afgekeurd. Zaten we weer maanden zonder.

„In 2018 werd ons huis onderzocht, om te zien of het versterkt moest worden. Er werd zelfs een 3D-scan gemaakt, met laserscanners in bollen die overal in huis werden geplaatst. Dit betekent dat je een dag het huis uit moet. Vervolgens hebben we vier jaar moeten wachten op de uitslag. Tot onze verbazing was de conclusie dat we veilig wonen. En dat terwijl huizen aan de overkant van de straat wél versterkt moeten worden. De aardbevingen houden zeker op in het midden van de weg?

„Het was een summier rapport, de helft stond er niet in, ook de 3D-scan bleek niet meegenomen. We hebben het laten lezen aan een vriendin die juridisch onderlegd is. Die raadde af een bezwaarschrift in te dienen. We trekken volgens haar sowieso aan het kortste eind. Want de berekeningen die er wel in staan, kloppen. Dan zouden we weer achteraan in de rij komen en zit je weer jaren te wachten.”

Huisnummer 10: ‘Mijn huis is versterkt voor een kwart miljoen terwijl ik het kocht voor 1,5 ton’

Jacob Groenewold: „Ik woonde net twee maanden in mijn huis en toen stond de aannemer al voor mijn huis om het voor een kwart miljoen te versterken. Ik heb er zelf niks voor hoeven doen. Ik had eigenlijk de koopovereenkomst beter moeten lezen, dan had ik gezien dat het een woning was die prioriteit kreeg. Dan had ik er nooit zelf voor 15.000 euro een nieuwe douche en toilet in gezet.

„Boven de deur van de woonkamer zaten ontiegelijk grote scheuren. Daar was de woning doormidden gebroken. De vorige bewoners hadden zo veel stennis geschopt over de onveiligheid, dat het dossier vermeldde dat sprake was van een acuut onveilige situatie.

Ze zijn een maand of vier bezig geweest. In de tussentijd woonde ik in een wisselwoning. Het huis stond helemaal in casco, alleen de houten vloer beneden is blijven zitten. De zoldervloer is vernieuwd, er zijn nieuwe binnenwanden gekomen, alles is geïsoleerd met 10 centimeter steenwol. Ik kreeg een subsidie van 7.000 euro voor verduurzaming, dat is naar kozijnen en een nieuwe achterdeur gegaan. Ik ben van energielabel F naar B gegaan. Zelfs op de schuur is een nieuw dak gekomen.

„Het huis is versterkt volgens de oude normen, van 2018. Ik kon het laten herbeoordelen, maar ik dacht: ik heb het gekocht voor 1,5 ton, dan ben je gek als je het niet laat opknappen voor een kwart miljoen.”

Huisnummer 12: ‘Mijn huis wordt versterkt, maar ik moest wel achter het besluit aan bellen’

Dick Jager: „Het heeft lang geduurd, maar nu zit er schot in de versterking van mijn huis. Ik heb door de aardbevingen twee keer scheuren gehad in de buitenmuur die gerepareerd moesten worden. in 2017 kwamen ze kijken of de woning ook versterkt moest worden tegen toekomstige bevingen. Drie jaar later kwam het besluit dat mijn woning verstevigd moest worden. Nou ja, ik moest er wel achteraan bellen, want als je er niet om vraagt krijg je niets.

„De houten balk die dwars door mijn woonkamer loopt is door de aardbevingen gescheurd en wordt vervangen door een stalen balk. Er worden koppelingen aangebracht tussen het dak en de vloer van de bovenverdieping, tussen het dak en de muur, en ook tussen muren en vloeren. Ook gaan ze iets aanbrengen op de wanden waardoor die beter schokken kunnen opvangen. En de houten vloeren worden versterkt. Verder moet het dakbeschot, dat bestaat uit houten planken, vervangen worden door sterke platen.

„In totaal kost de versterking 180.000 euro. Ik heb de keuze gekregen mijn huis te laten herbeoordelen, dan krijg ik 30.000 euro. Daar heb ik niet voor gekozen. Ik heb er vertrouwen in dat het goed gaat komen.”

Huisnummer 14: ‘Wij kunnen geen energie opbrengen om het versterkingsproces in te gaan’

Jolanda Jager-Smit: „Onze woning is volgens het versterkingsadvies dat we in 2020 kregen niet veilig en zou geheel moeten worden aangepakt. Alles moet gefixeerd worden: het dak, de vloer, de wanden. Wij zouden vier maanden het huis uit moeten. Een hoop ellende.

„Ik heb jarenlang bij het Groninger Gasberaad gewerkt en kan zo’n advies goed lezen. Er stond van alles in wat technisch niet klopte. Er moesten bijvoorbeeld muren verstevigd worden die er niet staan. De kosten waren berekend op 264.929 euro, maar dat was in 2020. Moet je kijken hoe hoog de bouwprijzen nu zijn. Als je eenmaal een budget toegewezen hebt gekregen, moet je het gevecht aangaan om niet zelf te hoeven bijbetalen als het duurder uitpakt. Die strijd zien wij niet zitten.

„Er zijn hier talloze experts over de vloer geweest, bouwkundig ingenieurs van bureaus als BBC bouwmanagement, Smeets schade, abtWassenaar en ga zo maar door. Maar het zegt mij meer dat er 1.100 bevingen in Groningen zijn geweest en dat ons huis nog steeds staat. Als een constructie ergens zwak is, dan zie je dat aan horizontale scheuren in de muren. Die hebben wij niet.

„We hebben ervoor gekozen ons huis te laten herbeoordelen. Niet alleen omdat we ons veilig voelen in onze woning, ook omdat we de energie niet kunnen opbrengen om het versterkingsproces in te gaan. Ik ben moegestreden.

„We hebben ook nog een schoorsteen die door de aardbevingen was gescheurd. Die is wel vervangen, maar de nieuwe is afgekeurd. Zo’n grote klus doen we liever tegelijk met andere werkzaamheden, dus we wachten eerst de herbeoordeling af. Daar wachten we nu alweer een hele tijd op. Wij moesten binnen zes weken een keuze maken tussen versterking of herbeoordeling, maar zelf houdt de NCG zich niet aan de wettelijke termijnen.”