Het is een van de heetste Europese dossiers van dit moment: de Europese AI Act. Het pakket met wetten dat de komende jaren kunstmatige intelligentie moet beteugelen is nog geen twee maanden van kracht, en een deel ervan staat alweer ter discussie. Dat bleek dinsdag tijdens een vergadering waar wetgevers, rapporteurs en het Europese AI-kantoor samenkwamen om het over de uitwerking van de maatregelen te hebben.
De toon was „nogal verhit”, beaamt Kim van Sparrentak, Europarlementariër voor GroenLinks-PvdA en AI-rapporteur van het eerste uur. De bijeenkomst volgde op een „bewust getimede” brandbrief gericht aan de Europese Commissie, getekend door de onderhandelaars van de AI-wet in het Europees Parlement. Zij spreken daarin „grote bezorgdheid” uit over de laatste versie van de gedragscode in de nieuwe AI-wet.
Vooral het versoepelen van de eisen voor risicobeoordeling bij de allergrootste techbedrijven valt de Europarlementariërs zwaar. De verplichting vervalt voor de bedrijven achter de grootste AI-systemen – denk aan ChatGPT van het Amerikaanse OpenAI en Copilot (Microsoft) of het Chinese DeepSeek – om hun content te testen op discriminerende of racistische uitingen. „Dat was nooit de bedoeling van de wet”, stellen de medewetgevers in de brandbrief.
„De grootste AI-aanbieders niet verplichten tot het inschatten en beperken van systeemrisico’s die tot discriminatie leiden, is gevaarlijk en ondemocratisch. Het creëert rechtsonzekerheid om een wetstekst waarover eenheid is bereikt, volledig te herinterpreteren en in te perken”, aldus de brief, die mede ondertekend is door Van Sparrentak.
De Europese Commssie is gezwicht voor de techlobby?
„Ja, zij laat haar oren hangen naar techoligarchen. Ze rolt de rode loper uit voor buitenlandse beïnvloeding van verkiezingen via AI en laten discriminerende systemen toe op de Europese markt. We leveren de EU zo totaal over aan de grillen van techbazen.
Europese commissie rolt de rode loper uit voor buitenlandse beïnvloeding van verkiezingen via AI
„De techlobby zit hier al vanaf het begin bovenop. Ze zijn altijd tegen de regulering van kunstmatige intelligentie geweest. ‘Wij gaan überhaupt niet tekenen’, heeft onder andere Meta gezegd. Dreigingen van grote techbedrijven dat ze niet mee willen doen aan de AI-wet, zijn aan de orde van de dag. We horen nu dat de Commissie, om maar geen gedoe te krijgen met de techlobby en de VS, de wet heel nauw wil interpreteren zodat die niet te streng uitpakt. Dat is heel zorgelijk.”
Wat staat er op het spel?
„Onze grondrechten. Als schaduwrapporteur heb ik er een halszaak van gemaakt regels toe te voegen die discriminatie tegengaan. Nederland weet als geen ander hoe dit soort systemen kunnen discrimineren, denk maar aan de Toeslagenaffaire. De Commissie wil nu akkoord gaan met wetgeving die geen rekening houdt met zulke voorbeelden. In de vergadering dinsdag bleek dat AI alleen nog verboden wordt de hele mensheid te bedreigen. Een bizarre situatie. We hebben het niet over Hollywoodachtige, Terminator-taferelen, maar over fundamentele mensenrechten die op het spel staan.”
Is dit een gebaar naar president Donald Trump, als onderdeel van een groter onderhandelspel?
„Absoluut, de toon van de Commissie is veranderd na de AI-top in Parijs in februari. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft daar met de Amerikaanse vicepresident JD Vance gesproken en het zal mij niet verbazen dat de AI-wetgeving inzet van het gesprek was, als onderdeel van grotere geopolitieke krachten. Het Witte Huis is momenteel de hoofdlobbyist van de techbedrijven. Normaal gesproken wordt een wet geïmplementeerd en wordt er na een jaar of vijf gekeken hoe het werkt en of er wat aangepast moet worden. Maar Brussel is nu in de ban van deregulering. Alles wordt in paniek op een andere manier bekeken.”
De brandbrief komt naar buiten op het moment dat de Commissie bedrijven als Google en Apple juist op de vingers tikt, om beter te voldoen aan de Europese digitalemarktenwet DMA. Geeft Brussel geen dubbel signaal af?
„In die kwestie gaat het meer over machtsmisbruik door de grote bedrijven, hoewel de AI-bedrijven ook hard bezig zijn een monopolie te creëren. Toch ligt het bij hen net wat anders. Maar ook zien we de druk uit de VS, en meer en meer uit het rechtser geworden Europarlement, om te dereguleren. De DMA wordt vanuit de VS vooral geframed als Europese wet om Amerikaanse techbedrijven mee te pesten. Al zijn er ook tal van Amerikaanse start-ups die dolgelukkig met de wet zijn, omdat die hun kansen vergroot in de appstores terecht te komen.”
Welke stappen willen en vooral kunnen jullie nog zetten?
„Als we er binnen Europa alles aan willen doen om onze democratie te beschermen en mensenrechten te waarborgen, moeten we niet buigen voor de techlobby. Als je een auto of nieuw medicijn op de markt brengt, moeten die ook veilig zijn. De producten van deze techbedrijven moeten net zo behandeld worden als die van andere bedrijven.
Lees ook
EU stoomt door met AI-wetgeving. Maar wat als Trump straks met sancties komt?
„In de wet staat dat grote AI-modellen getest moeten worden op bijvoorbeeld betrouwbaarheid en risico’s voor manipulatie tijdens verkiezingen. Maar ook op zaken die een gevaar kunnen vormen voor veiligheid en gezondheid, zoals de verspreiding van content over eetstoornissen en kindermisbruik. Techbedrijven moeten aantonen dat tegen te gaan. Deze verplichting willen we terugzien in de gedragscode. We zullen scherp kijken of het nieuwe voorstel adequaat genoeg is en anders een nieuw voorstel eisen. De deadline voor de penvoerders van het voorstel ligt nu op 2 mei, maar de vraag is of die wordt gehaald.”
