Is de belofte van vrede voor Oost-Congo meer dan een charmeoffensief?

Afgelopen week klonk in het Congolese dagblad Le Potentiel een scherpe waarschuwing aan het adres van president Félix Tshisekedi: „La RDC doit se méfier des hypocrites”. Oftewel: Congo moet oppassen voor hypocrieten. Op haar voorpagina wees de krant op de gevaren van diplomatie: in de zoektocht naar vrede in Oost-Congo dreigt de president omringd te raken door hypocrieten. Want terwijl het geweld van rebellenbeweging M23 onverminderd doorgaat, blijft de Congolese regering volgens de krant „merkwaardig genoeg vertrouwen op partners die niet oprecht zijn”.

Dinsdagavond zat hij daar dan. In de sierlijke vertrekken van het Qatarese paleis in Doha recht tegenover de ware beschermheer van M23: de Rwandese president Paul Kagame. Tussen hen in de glimlachende emir van Qatar, de bemiddelaar in een toneelstuk waarvan de afloop allerminst zeker is.

Terwijl in Kinshasa de waarschuwingen tegen diplomatieke naïviteit klonken, hing scepsis als een schaduw over de ontmoeting – die naar verluidt in het grootste geheim was voorbereid. Was dit een oprechte poging van Kagame tot verzoening of een strategische zet om de dreiging van sancties af te wenden?

Na afloop van deze verrassende ontmoeting beloofden de presidenten in een gedeelde verklaring de dialoog voort te zetten „om een solide basis te leggen voor langdurig vrede”. Ook sprak het duo zich uit voor een „onmiddellijk en onvoorwaardelijk” staakt-het-vuren, wat tijdens eerdere multilaterale topontmoetingen al was overeengekomen.

Tshisekedi sprak met Kagame, maar hij was eigenlijk op zoek naar een andere gesprekspartner. De afgelopen week stond in het teken van een wankel Congolees charmeoffensief richting M23. Waar de Congolese president voorheen categorisch weigerde met de rebellen te onderhandelen, leek hij nu, verzwakt en onder druk van militair en diplomatiek isolement, alsnog een hand uit te steken.

M23 reageerde maandag, een dag voor het geplande gesprekken in de Angolese hoofdstad Luanda, met een ondubbelzinnige afwijzing. De militie, naar eigen zeggen verbolgen over nieuwe EU-sancties voor haar kopstukken, zag geen reden meer om met Tshisekedi aan tafel te gaan.

‘Rode lijn’

De laatste ontmoeting tussen Kagame en Tshisekedi was meer dan een jaar geleden in februari. Dat onderhoud, dat achter de schermen van een top van de Afrikaanse Unie plaatsvond, verliep toen in ijzige sfeer.

De Afrikaanse diplomatie heeft de afgelopen maanden meerdere wegen bewandeld om een einde te maken aan de oorlog. Maar niet de Afrikaanse Unie, de Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika (SADC) of Angola, die eerdere vergeefse bemiddelingspogingen deden, maar Doha wist Tshisekedi en Kagame aan een tafel te krijgen. Qatar, dat zowel met Kinshasa als Kigali goede banden onderhoudt, bood een podium buiten de schaduw van regionale rivaliteiten.

Het wegblijven van M23 lijkt zowel Kigali als Kinshasa goed uit te komen. Tshisekedi kon zijn „rode lijn” om niet rechtstreeks met de M23 te onderhandelen, aanhouden. Tegelijkertijd toonde hij zijn bereidheid tot dialoog, zonder nu al iets te moeten toegeven. De vraag blijft: zal dit diplomatieke charmeoffensief een verschil maken voor de mensen in Oost-Congo?

De frontlinies verschuiven in hoog tempo en voor Kinshasa ziet de situatie er steeds nijpender uit. M23 blijft belangrijke gebieden veroveren en beweegt zich in de richting van de strategische stad Kisangani. Tshisekedi staat er vrijwel alleen voor: zijn leger is zwak, hij verliest grip op lokale milities en zijn militaire bondgenoot Burundi weigert directe confrontaties met M23. In eigen land begint de politieke grond onder Tshisekedi’s voeten te schuiven.

Intussen wordt de druk op Kagame onmiskenbaar groter. Hoewel de internationale gemeenschap moeite heeft om ‘donor darling’ Rwanda – gezien als stabiele partner in de regio – op het internationale toneel helemaal af te schrijven, vertoont de reputatie van Kigali de afgelopen maanden barsten. Een breed gecoördineerd sanctiepakket blijft voorlopig uit, maar de EU vaardigde deze week zowel tegen M23 als Rwandese militaire leiders sancties uit. Er was de diplomatieke breuk met België, op maandag. En eerder namen de VS, het VK, Duitsland en Canada diplomatieke maatregelen tegen Kigali, zoals het opschorten van samenwerking en het aanscherpen van sancties.

Mogelijk helpt de ontmoeting in Doha om de spanning op Kigali te verlichten. Het bood Kagame de kans om zich te presenteren als een verantwoordelijke leider die bereid is te praten. Het blijft hoogst onzeker of de beloften van vrede zullen worden omgezet in tastbare stappen naar vrede.

Paradox

Wat dinsdag in Doha exact werd besproken, blijft onduidelijk. De kernvragen blijven onbeantwoord: wat wil M23 bereiken? De militie, die inmiddels eigen grondgebied bestuurt, heeft ambities die verder reiken dan louter etnische vertegenwoordiging. Officieel ziet de militie zich als de stem van de Tutsi-gemeenschap in Oost-Congo, maar daarachter schuilt een bredere politieke agenda. Er zijn aanwijzingen dat M23 aandringt op diepgaande bestuurlijke hervormingen in de oostelijke provincies. Ook een andere cruciale vraag blijft onbeantwoord: is Kigali bereid afstand te nemen van M23?

De ontmoeting in Doha onthult een opmerkelijke paradox. Officieel ontkent Rwanda elke directe betrokkenheid bij het conflict in Oost-Congo. „Wij hebben geen soldaten op Congolees grondgebied. We hebben geen gebieden veroverd”, stelde de Rwandese minister van Buitenlandse Zaken afgelopen weekend in Le Monde. Toch schuift Kigali nu aan voor rechtstreekse besprekingen, waarin een staakt-het-vuren op tafel ligt. Daarmee erkent het impliciet een mate van invloed op M23. Want wie onderhandelt over vrede, claimt daarmee ook de macht te hebben om het geweld te temperen.

Delen





Mail de redactie