Wat vindt Nederland van het herbewapeningsplan van de Europese Commissie? Voorzitter Ursula von der Leyen deed dinsdag voorstellen waarmee het voor landen eenvoudiger wordt om geld te lenen voor uitgaven aan het defensieapparaat. Het gevoeligste deel van het voorstel is om gezamenlijk tot 150 miljard euro te lenen op de kapitaalmarkt.
Dat klínkt als Eurobonds, een soort Europese ‘staatsobligaties’ om op de internationale kapitaalmarkt geld mee te lenen. En daar was VVD’er en minister van Financiën Eelco Heinen altijd fel tegen. Een paar weken geleden zei hij nog dat landen zélf geld moesten vinden op hun begrotingen voor defensie-uitgaven. Toch is hij in zijn eerste reactie niet afwijzend. Hoe kan dat? Zes vragen.
1Wat zijn Eurobonds precies?
Het ligt eraan wie je het vraagt. De term Eurobonds is beladen en heeft geen duidelijke definitie. Expert (en voorstander van Eurobonds) Wim Boonstra, econoom aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, zou de leningen die Brussel aangaat Eurobonds noemen. De kern, volgens hem: niet een land, maar de Europese Commissie zelf leent geld van de kapitaalmarkt voor een gemeenschappelijk doel. In dit geval defensie.
Landen die lid zijn van de Europese Unie kunnen dat geld in het voorstel van Von der Leyen vervolgens weer van Brussel lenen, als dat nodig is.
Minister Heinen vindt dit voor zover hij het nu kan beoordelen geen Eurobonds. Hij wil pas van Eurobonds spreken, zei hij, als Nederland extra zou moeten betalen aan Brussel voor een nieuw instrument. Nu staat een al bestaande buffer op de Brusselse begroting garant voor de lening. Geld dat, hoewel Nederland daar ooit een deel van betaald heeft, al in Brussel ís. Op die manier is de Europese Commissie al vaker leningen aangegaan, zegt hij. Een officiële kabinetsreactie volgt.
2Hoe denkt de Tweede Kamer over het aangaan van gezamenlijke schulden?
Nederland was altijd kritisch. Twee weken geleden stemde de Tweede Kamer nog in grote meerderheid (103 zetels) voor een motie die het kabinet oproept vast te houden aan het standpunt dat Nederland niet instemt met Europese defensiebonds. De motie was ingediend door JA21 en de SGP en werd gesteund door de coalitie, SP, ChristenUnie en FVD.
Gezamenlijk lenen is interessant voor landen met een hoge rentestand. Doordat de hele unie garant staat, is de kans voor financiers dat ze hun geld terugkrijgen groter, en daardoor de rente voor hen lager. Nederland heeft een lagere rente dan dat gemiddelde en trekt door de garantstelling het Brusselse gemiddelde naar beneden.
Voor Nederland zelf is het niet direct voordelig, redeneren tegenstanders. In feite, zegt SGP’er Diederik van Dijk telefonisch, betaalt Nederland in zo’n geval mee aan de hogere rentelasten van andere landen. Tegenstanders vinden dat landen met een hoge rente betere keuzes op hun begroting moeten maken, waardoor hun staatsschuld zou afnemen en hun rente vanzelf lager wordt. Met een lagere staatsschuld ben je als land over het algemeen minder een risico voor geldverstrekkers.
Je beloont volgens hen landen voor een hoge staatsschuld door hen via Eurobonds gebruik te laten maken van een lagere rente.
3Wie is in de Nederlandse politiek voor gezamenlijke schulden en waarom?
GroenLinks-PvdA sprak zich eerder al uit vóór gezamenlijke defensieleningen, net als D66. Laurens Dassen van Volt is ook al langer voorstander en noemt de gedachte van de SGP wereldvreemd. Het voordeel van Eurobonds, zegt hij, is dat je ook een gezamenlijk plan kunt maken waarin je het geld kunt investeren. Landen die defensie alleen via hun eigen begroting financieren, hebben de neiging dat vervolgens in eerste instantie in nationale defensie-industrieën te investeren, verwacht Dassen.
Bovendien, zegt Dassen, zijn sommige investeringen zo groot dat een lidstaat dat niet alleen kan dragen. Denk aan inlichtingen, waarbij Europa volledig afhankelijk is van de VS. „Dat kost zoveel geld dat Nederland, België of zelfs Frankrijk dat niet alleen kan regelen.”
4Veranderen partijen door de geopolitieke situatie van mening over Eurobonds?
De deur is na dinsdag niet meteen dichtgesmeten. VVD en NSC zijn in principe tegen Eurobonds. Maar ze zeggen tegelijkertijd dat ze niet nu al willen zeggen wat wel en niet mag. Ook tekenend: VVD’er Aukje de Vries zei woensdagochtend alleen dat ze geen voorstander is van gezamenlijk lenen. De vraag of ze dan tégenstander is, ontweek ze.
Ook het CDA, eerder fel tegenstander, klinkt minder terughoudend. Net als financieel specialist Pieter Grinwis van de ChristenUnie woensdagochtend. Hij zei dat hij kritisch blijft op Eurobonds. Toch kan hij zich voorstellen dat nu naar het instrument gegrepen wordt.
In het buitenland is eenzelfde beweging gaande. Denemarken is geen tegenstander meer van defensiebonds. Ook de nieuwe bondskanselier in Duitsland Friedrich Merz heeft gezegd open te staan voor een debat over defensiebonds.
Die internationale ontwikkelingen kunnen ook de reden zijn dat Heinen welwillend is en een semantische discussie lijkt te starten. Voor de plannen van Von der Leyen is geen unanimiteit nodig, blijkt uit haar brief. Wellicht heeft Heinen al een snelle rekensom gemaakt en ziet hij niet genoeg tegenstanders van gezamenlijke leningen. Als Nederland mee wil blijven praten, is het zaak om niet te véél tegen te hangen, valt te horen.
5Zijn de defensiebonds vergelijkbaar met de coronabonds?
Europese economieën werden hard geraakt door de coronapandemie. Om dat te dempen werd een coronaherstelfonds in het leven geroepen. Dat was ook een gezamenlijke lening. Die werd alleen deels als gift uitgekeerd. De defensiebonds zullen waarschijnlijk een volledige lening worden.
Dat is nóg een reden waarom Heinen welwillender is: Nederland staat niet garant voor een gift van Brussel aan een ander land, alleen voor een lening.
6 Welke alternatieven zien Kamerleden?
Een aantal politieke partijen lonkt naar bevroren Russische tegoeden die in België staan gestald. Waarde: zo’n 200 miljard euro. Heinen waarschuwde dat de rente op dat geld gebruikt wordt om Oekraïne mee te steunen. En het is volgens Heinen nog niet duidelijk of confisqueren juridisch kan. Maar, zegt hij, hij staat overal voor open.
