Het voortbestaan van Oekraïne als soeverein, veilig en democratisch land. Niets minder staat er voor Volodymyr Zelensky op het spel in zijn relatie met Donald Trump. Hun verhouding kreeg vrijdag een gigantische nieuwe knauw toen president Trump, op instigatie van zijn vicepresident JD Vance, Zelensky in het Witte Huis publiekelijk afbrandde. Als een schooljongen werd de Oekraïense president door de Republikeinen de les gelezen dat hij „niet dankbaar genoeg” en „respectloos” was naar de nieuwe Amerikaanse regering en dier recente toenadering tot de Russische dictator Vladimir Poetin.
Alle diplomatieke vooruitgang en Europese inspanningen van de laatste dagen om de VS en Oekraïne nader tot elkaar te brengen, werden vermorzeld in een paar minuten „geweldige televisie”, aldus Trump. „Je hebt jezelf in een slechte positie laten brengen en je hebt de kaarten niet. Je riskeert een Derde Wereldoorlog en speelt met miljoenen levens”, sneerde de Amerikaanse president in het Oval Office naar Zelensky, ten overstaan van de pers. Zichtbaar vermoeid, in stamelend Engels en met zijn armen over elkaar probeerde die zich te verdedigen.
Achter gesloten deuren werd de bilaterale ontmoeting vervolgens vroegtijdig afgebroken en een – nog weinig concrete – deal over het delven van Oekraïense bodemschatten werd getorpedeerd. „Het is verbazend wat er loskomt door emotie”, schreef Trump nog voor Zelensky het Witte Huis verliet op sociale media. „Ik heb vastgesteld dat Zelensky niet klaar is voor vrede als Amerika betrokken is.”
Op zijn beurt bedankte Zelensky de VS en Trump op X voor hun steun. Om er nadrukkelijk aan toe te voegen: „Oekraïne heeft een rechtvaardige en duurzame vrede nodig en dat is precies waaraan we werken.”
Binnenlandse consumptie
De confrontatie die Vance en Trump opzochten was voor binnenlandse consumptie: om hun achterban te laten zien dat ze niet meer geld of militaire garanties aan een land ver weg zullen geven. Dat zij, niet Oekraïne, de voorwaarden voor vrede bepalen. Zelensky liep in hun val door zich niet deemoedig en dankbaar te tonen: alleen met vleierij en transacties lijken buitenlandse leiders iets bij Trump gedaan te krijgen. In plaats daarvan probeerde hij uit te leggen dat met Poetin geen vredesafspraken te maken zijn, omdat hij zich er nooit aan houdt. Hij waarschuwde Trump „geen compromissen te sluiten met een moordenaar”.
Zelensky was formeel uitgenodigd in Washington om een akkoord over zeldzame aardmetalen te tekenen. Het was zijn eerste ontmoeting met Trump sinds de Republikein weer aan de macht is en zijn eerste bezoek aan de VS sinds Trump besloot exclusief met Rusland te onderhandelen over een staakt-het-vuren in Oekraïne. De hoop bestond dat deze grondstoffentransactie Oekraïne een stapje dichterbij de echte onderhandelingstafel zou brengen: die in Saoedi-Arabië waar een Amerikaanse en Russische delegatie zonder Oekraïne over Oekraïne praten.
Europese bondgenoten
Die besprekingen volgen op een keiharde confrontatie van de nieuwe Amerikaanse regering met de Europese bondgenoten en Oekraïne. Defensieminister Pete Hegseth kondigde aan dat Oekraïne sowieso grondgebied zou moeten opgeven, geen lid wordt van de NAVO en dat Europeanen de handhaving van een akkoord zouden moeten gaan dragen. Vicepresident Vance opende de ideologische aanval op NAVO-bondgenoten. En Trump noemde Zelensky „een dictator”, omdat Oekraïne tijdens de voortdurende oorlog geen veilige verkiezingen heeft kunnen organiseren. Ook papegaaide hij de Russische propaganda na dat Oekraïne de oorlog zou zijn begonnen.
Na bezoek van de Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer – die Amerikaanse veiligheidsgaranties voor Oekraïne bepleiten – leek Trump weer een beetje te ontdooien. Europese landen willen een voortrekkersrol nemen, maar kunnen niet zonder Amerikaanse steun en inlichtingen.
Aan de vooravond van de vrijdagse ontmoeting met Zelensky zei Trump met spot in zijn blik dat hij „niet kan geloven” dat hij hem een dictator had genoemd.
Vrijdagochtend had Zelensky nog een vriendelijke bijeenkomst met senatoren van beide partijen gehad. Volgens een recente peiling wil een meerderheid van de Amerikanen Oekraïne blijven steunen – met veiligheidsgaranties. Maar veel Republikeinen vinden dat de hulp Amerikanen te veel kost. En militairen uitsturen om een toekomstige bestandslijn te bewaken lijkt niet populair. Maar een deal over lithium, mangaan en grafiet, zou de Amerikanen ook een economisch belang in Oekraïne geven.
Altijd turbulent
De relatie tussen Zelensky en Trump is altijd turbulent geweest. Bijna zes jaar geleden vroeg Donald Trump de toen kersverse president Zelensky om „een gunst”: een onderzoek naar de Oekraïense zaken van zijn politieke rivaal Joe Biden en diens familie. Het uitgelekte telefoontje was de basis voor Trumps eerste impeachment. Sindsdien lijkt Trump Zelensky niet alleen te wantrouwen, maar ook te minachten.
Trump lijkt te denken dat hij beter zaken kan doen met Oekraïne wanneer Zelensky het veld ruimt als president. Voorlopig heeft hij hem alleen maar verder van zich vervreemd. Voordat de ontmoeting in de Oval Office verbaal agressief uit de hand liep, zei Trump: „Ik wil onthouden worden als een vredesstichter.” Die ambitie lijkt even kwetsbaar als de positie van Oekraïne.
Lees ook
Zes vragen en antwoorden over de grondstoffendeal tussen Oekraïne en de VS
