Het is menens, dat blijkt uit alles als de Franse president Emmanuel Macron maandagmiddag acht Europese regeringsleiders, twee EU-kopstukken en de baas van de NAVO begroet voor een spoedbijeenkomst over Oekraïne en de Europese defensie op het Élysée. De open plaats voor het presidentiële paleis staat vol pers uit alle hoeken van Europa. Wanneer de Britse premier Keir Starmer als eerste gast aankomt, loopt Macron de trappen af om hem de hand te schudden – volgens de presidentiële protocollen een manier om te laten zien dat het een ‘moment van exceptionele zwaarte’ is.
Terwijl de gasten het paleis binnendruppelen, fluistert een Élysée-adviseur de pers toe dat Macron eerder op de dag twintig minuten met de Amerikaanse president Donald Trump heeft gebeld. Hiermee wil het Élysée laten zien dat de spoedbijeenkomst niet ‘achter de rug’ van de Amerikanen plaatsvindt. Dat de lijnen met bondgenoot de Verenigde Staten open zijn en blijven. Ook is de toekomst van dat bondgenootschap onzeker, nu de VS duidelijk hebben gemaakt dat Europa vooralsnog geen plaats heeft aan de onderhandelingstafel voor de vredesbesprekingen over Oekraïne – de belangrijkste aanleiding voor de in alle haast opgetuigde bijeenkomst.
Bij een persconferentie na de zo’n drie uur durende bijeenkomst maakte premier Dick Schoof duidelijk dat er geen concrete afspraken zijn gemaakt. Dat kon ook niet, aldus de premier, omdat het groepje zo klein was. Wel verliet hij de bijeenkomst met „een groot gevoel van urgentie”. Uitgesproken is door de aanwezigen dat Europa méér moet doen om de veiligheid van het continent te garanderen, maar, zo benadrukte de premier, altijd „in gezamenlijkheid met Amerika”. „De boodschap is: we willen dit samen met de Amerikanen doen en we zien in dat Europa meer moet doen.”
Afschrikkingsmacht
Wát dit ‘meer’ precies betekent, is dus nog onduidelijk. Schoof had het alleen over het „legen van de laatste Europese defensieschappen” om die naar Oekraïne te sturen. Want over tal van dingen zijn de EU-lidstaten het nog altijd niet eens, van de bereidheid om Europese troepen naar Oekraïne te sturen als afschrikkingsmacht mocht de oorlog inderdaad tot een einde komen tot de noodzaak van het aangaan van gezamenlijke leningen om de defensiebudgetten omhoog te schroeven. Ook binnen het groepje dat maandag aanwezig was zijn hier grote meningsverschillen over: zo is Nederland tegenstander van het aangaan van zogenoemde eurobonds en zijn grote landen zoals Duitsland, Polen en Spanje tegen het sturen van troepen, waar Frankrijk en het VK juist welwillend tegenover staan.
Lees ook
Hoe zou een Europese troepenmacht in Oekraïne eruit kunnen zien?
Bij de „informele bijeenkomst” waren naast Macron de regeringsleiders van het Verenigd Koninkrijk en zes EU-lidstaten aanwezig: de Britse premier Keir Starmer, de Duitse kanselier Olaf Scholz, de Italiaanse premier Giorgia Meloni, de Poolse premier Donald Tusk, de Spaanse premier Pedro Sanchez, de Nederlandse premier Dick Schoof en de Deense premier Mette Frederiksen. Ook secretaris-generaal van de NAVO Mark Rutte was erbij, evenals voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de voorzitter van de Europese Raad António Costa.
Kleinschalige opzet
Het grote gevoel van urgentie dat aan alle kanten wordt uitgestraald, komt niet uit het niets. Europa weet dat als het een rol wil spelen bij de vredesonderhandelingen, het snel duidelijk zal moeten maken wat het wil en te bieden heeft. Dat was ook het idee van de kleinschalige opzet: twintig EU-leiders ontbreken maandag – tot publiek chagrijn van sommige van hen. Zo konden de gebruikelijke ellenlange Europese vergadersessies vermeden worden. Bovendien zou de bijeenkomst zo niet in het teken staan van dwarsliggers – landen als Hongarije en Slowakije, die zich kritisch uitlaten over Russische sancties en steun aan Oekraïne – versus de rest.
Twintig EU-leiders ontbraken, tot publiek chagrijn van sommige van hen
Een diplomaat noemt het „een mix van landen die erbovenuit steken vanwege hun omvang en landen die erbovenuit steken vanwege hun betrokkenheid”. Maar dat wil niet zeggen dat er geen grote verschillen zijn tussen de wel aanwezige landen. Dat bleek afgelopen dagen, toen Meloni de toespraak in München van de Amerikaanse vicepresident JD Vance roemde terwijl die in de meeste andere EU-lidstaten als een schok kwam.
Haast geboden
De minitop was een poging de Europese neuzen dezelfde kant op te krijgen wat betreft de Europese rol tijdens de vredesonderhandelingen voor Oekraïne en de periode na een eventueel vredesakkoord. Haast is hierbij geboden, omdat de eerste gesprekken tussen Rusland en de VS over het onderwerp dinsdag al op de agenda staan. De Amerikaanse gezant voor Oekraïne is de Europese landen in München afgegaan – volgens Politico en de Financial Times met een vragenlijst in de hand – om uit te zoeken welke bijdrage zij kunnen leveren aan een eventuele afschrikkingsmacht voor Oekraïne in het geval van een staakt-het-vuren.
Dát Europa mee wil praten bij de vredesonderhandelingen is evident. De Europese landen zijn nauw betrokken bij de oorlog middels de wapenleveranties en andere steun aan de Oekraïners en de sancties tegen Rusland. En de veiligheid van andere Europese landen, vooral aan de oostflank van het continent, kan in gevaar komen als die in Oekraïne niet gegarandeerd is. „Wij zijn van mening dat er momenteel meer op het spel staat dan alleen de toekomst van dit land”, aldus een bron in het Élysée, die benadrukt dat de minitop over Oekraïne én de bredere Europese veiligheid gaat.
Lees ook
Kruispunt in de geschiedenis van het Westen: Europese leiders staan voor een duizelingwekkende taak
NAVO-baas Rutte en president Macron maakten afgelopen dagen al duidelijk dat wat hen betreft Europa met concrete stappen moet komen: „knok jezelf aan tafel”, zei Rutte over de onderhandelingsgesprekken op de veiligheidstop in München. „Trump zegt nu tegen Europa: het is aan jullie om de last te dragen. En ik zeg: het is aan ons om die last op ons te nemen”, zei Macron in een interview met de FT. Binnen het Élysée werd al aangekondigd dat Macron erop zou hameren dat „de Europeanen meer en beter moeten doen, op een coherente manier”.
Minder afhankelijk
Dat Macron het op zich nam de minitop te organiseren is geen verrassing. De Franse president hamert er al jaren op dat Europa meer moet doen aan zijn eigen defensie om minder afhankelijk te worden van de Verenigde Staten – in lijn met de traditionele Amerika-kritische houding van Frankrijk. Macron lijkt zichzelf dan ook als een natuurlijke leider te zien wat betreft deze kwestie, waarin de president voor zijn gevoel na jaren van roepen in de woestijn dan toch gelijk krijgt. En de andere EU-landen lijken dit ook te vinden: volgens Parijs was het op hun verzoek dat Macron de minitop organiseerde.
De vraag is hoe nu verder. In het Élysée wordt benadrukt dat de bijeenkomst in Parijs slechts een stap is, een vervolg op de defensietop die begin februari in Brussel plaatsvond, en dat het gesprek over Oekraïne en de Europese veiligheid op andere momenten verder gevoerd zal worden. „Wat ons betreft, gaat dit gesprek iedereen aan”, aldus de bron. „Het is vooral om praktische redenen dat we beginnen met een beperkt aantal partners.”
Het Élysée had maandagavond zelf nog geen verklaring uitgedaan over de resultaten van de noodtop.
Correctie 17 februari, 22.20 uur: in een eerdere versie van dit artikel stond dat er 21 EU-leiders ontbraken, dat moet twintig zijn. Het is hierboven aangepast.
